Gartz (Oder)

Gartz (Oder)
	Herb
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Brandenburgia
Powierzchnia	61,69 km²
Wysokość	6 m n.p.m.
Populacja (31.12.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 2427; 39 os./km²
Nr kierunkowy	03332
Kod pocztowy	16307
Tablice rejestracyjne	UM, ANG, PZ, SDT, TP
	Położenie na mapie Brandenburgii Gartz (Oder)
	Położenie na mapie Niemiec Gartz (Oder)
	53°12′N 14°23′E/53,200000 14,383333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Gartz (Oder)^[2] – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Brandenburgia, w powiecie Uckermark, siedziba urzędu Gartz (Oder) nad Odrą Zachodnią, przy granicy z Polską. Liczba mieszkańców wynosi około 2,5 tys.

Położenie

Miasto Gartz jest położone przy drodze krajowej nr 2 w pobliżu Międzynarodowego Parku Dolina Dolnej Odry, 30 km na południe od Szczecina. 6 km na południe od miasta rzeka Odra dzieli się na dwa ramiona Odrę Wschodnią i Zachodnią. Zachodni nurt płynie wzdłuż wschodniej granicy miasta będąc równocześnie granicą pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Polską. Na drugim brzegu Odry znajduje się teren Elektrowni Dolna Odra w Nowym Czarnowie. W Gartz do Odry uchodzi niewielka rzeka Salveibach.

Podział administracyjny

W skład Gartz (Oder) wchodzą następujące części miejscowości (Ortsteile): Gartz (Oder), Friedrichsthal, Geesow, Geesow Bahnhof, Hohenreinkendorf, Beatenhof, Freudenfeld, Heinrichshofer Ausbau, Salveymuhle 2, Salveymuhle 3.

Toponimia

Nazwa pochodzi od staropołabskiego rzeczownika pospolitego *gardec (*gard ‘gród’ przyrostek -ec), oznaczającego ‘grodziec, zamek, gród, miasteczko’^[3]^[4]. Tłumaczona na język polski jako Gardziec Odrzański^[5] lub Grodzisk^[6], także Hradyszcze^[7].

Kalendarium

1124 – pierwsza wzmianka historyczna – Otton z Bambergu udaje się w misję chrystianizacyjną obejmującą m.in. Gartz;
1249 – Barnim I nadaje miastu prawa miejskie na prawie magdeburskim;
1325 – Gartz przystępuje do Hanzy;
1341 – Gartz tymczasową siedzibą Barnima Wielkiego^[8];
1388 – prawo pobierania cła w komorze celnej w Gartz zostaje przyznane Szczecinowi^[9];
1502 – tymczasowa siedziba księcia pomorskiego Bogusława X Wielkiego i jego żony, Anny Jagiellonki;
1630 – podczas wojny trzydziestoletniej miasto ulega zniszczeniu;
1648 – po śmierci Książąt Pomorskich oraz w wyniku pokoju westfalskiego Gartz znalazło się na terenach, które podczas Wojny Północnej były szwedzkim lennem;
1659 – kolejne zniszczenie miasta podczas Potopu Szwedzkiego;
1713 – liczne zniszczenia zabudowy podczas Wojny Północnej;
1720 – Gartz znajduje się w Prusach, należy do Zachodniego Pomorza; w prowincji Pomorze miasto znajduje się do 1945 roku;
1818–1939 – miasto należy do powiatu Randow;
1853 – w mieście rodzi się Jonathan Paul, późniejszy pastor luterański i pionier ruchu zielonoświątkowego w Niemczech^[10];
1939-1945 – Gartz należy do powiatu Greifenhagen;
1945 – miasto po zakończeniu II wojny Światowej jest poważnie uszkodzone, rozpoczyna się odbudowa. Wskutek postanowień poczdamskich miasto znajduje się w kraju związkowym Meklemburgii-Pomorzu Przednim;
1952 – Gartz znajduje się w nowo utworzonym okręgu Frankfurt nad Odrą;
1992 – Gartz i 20 pobliskich gmin po reformie administracyjnej jest obsługiwane przez biuro w Gartz;
1993 – zakończenie reformy administracyjnej, Gartz należy do powiatu Uckermark.

Obiekty zabytkowe i historyczne

Kościół św. Szczepana zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku w stylu gotyckim, murowany. Zniszczony w 1945 r., zachowany chór i transept. Pozostawiony w formie trwałej ruiny.
Dawny szpital Ducha Świętego wybudowany w XIII wieku, gotycki. Odbudowany po zniszczeniach wojennych pełni dziś rolę galerii i sali koncertowej.
Średniowieczne mury miejskie z Bramą Szczecińską (Stettiner Tor), Wieżą Bocianią i Basztą Prochową krytą niebieskim dachem.

Muzeum Miasta Gartz z wystawą o historii miasta od XVIII wieku do dziś.

Transport

Drogi

Miasto położone przy drodze krajowej nr B2, która jest przedłużeniem polskiej drogi krajowej nr 13.

Kolej

Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w oddalonym o 7 km Tantow na linii kolejowej Berlin – Szczecin. Do 1945 r. czynna była także linia Tantow – Gartz (Oder) ze stacją pośrednią w Geeskow.

Rowerowa

Przez miasto przebiega międzynarodowy szlak rowerowy Odra – Nysa, łączący Sudety z wybrzeżem Morza Bałtyckiego.

Woda

Nad Odrą znajduje się molo z przystanią pasażerską, z której odpływają statki wycieczkowe w rejsy spacerowe po Odrze.

Do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowało tu rzeczne przejście graniczne Gartz – Widuchowa, które na mocy układu z Schengen zostało zlikwidowane.

Współpraca międzynarodowa

Zobacz też

Garz

Przypisy

↑ Bevölkerungsentwicklung und Bevölkerungsstand im Land Brandenburg, [w:] download.statistik-berlin-brandenburg.de/ [online] [dostęp 2024-11-10] (niem.).
↑ Urzędowa forma nazwy jest dwuczłonowa, przy czym drugi wyraz zapisywany jest w nawiasie; potocznie nazwę skraca się do samego Gartz.
↑ Oswald Jannermann, Slawische Orts- und Gewässernamen in Deutschland, Norderstedt 2009, s. 32.
↑ ManfredM. Niemeyer ManfredM., Deutsches Ortsnamenbuch, Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, 2012, s. 198, ISBN 978-3-11-018908-7 .
↑ Mapa Polski 1:500 000 Wojskowy Instytut Geograficzny Sztabu Generalnego W.P., Warszawa 1947 [1].
↑ ks. Stanisław Kozierowski: Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. T. Zeszyt I. Poznań: 1934.
↑ W. Dzwonkowski, 1918. Prahistorja ziem polskich. Słowiańszczyzna pierwotna. Początki polskiej kultury i organizacji. Warszawa; mapa.
↑ Jarosław Kociuba: Pomorze – Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego. Szczecin: Walkowska Wydawnictwo, 2012. ISBN 978-83-61805-49-6.
↑ Kozłowski K., Podralski J. Gryfici książęta Pomorza Zachodniego, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1985.
↑ D. D. Bundy, Paul, Jonathan Anton Alexander, [w:] The New International Dictionary of Pentecostal and Charismatic Movements, red. Stanley M. Burgess, wyd. 2, Grand Rapids Mich. 2002, s. 958.

Linki zewnętrzne

Wirtualna wycieczka po mieście Gartz

[1] Bevölkerungsentwicklung und Bevölkerungsstand im Land Brandenburg, [w:] download.statistik-berlin-brandenburg.de/ [online] [dostęp 2024-11-10] (niem.).

[2] Urzędowa forma nazwy jest dwuczłonowa, przy czym drugi wyraz zapisywany jest w nawiasie; potocznie nazwę skraca się do samego Gartz.

[3] Oswald Jannermann, Slawische Orts- und Gewässernamen in Deutschland, Norderstedt 2009, s. 32.

[Niemeyer-4] ManfredM. Niemeyer ManfredM., Deutsches Ortsnamenbuch, Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, 2012, s. 198, ISBN 978-3-11-018908-7 .

[5] Mapa Polski 1:500 000 Wojskowy Instytut Geograficzny Sztabu Generalnego W.P., Warszawa 1947 [1].

[6] s. Stanisław Kozierowski: Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. T. Zeszyt I. Poznań: 1934.

[7] W. Dzwonkowski, 1918. Prahistorja ziem polskich. Słowiańszczyzna pierwotna. Początki polskiej kultury i organizacji. Warszawa; mapa.

[8] Jarosław Kociuba: Pomorze – Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego. Szczecin: Walkowska Wydawnictwo, 2012. ISBN 978-83-61805-49-6.

[9] Kozłowski K., Podralski J. Gryfici książęta Pomorza Zachodniego, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1985.

[10] D. D. Bundy, Paul, Jonathan Anton Alexander, [w:] The New International Dictionary of Pentecostal and Charismatic Movements, red. Stanley M. Burgess, wyd. 2, Grand Rapids Mich. 2002, s. 958.

[11] Zniesiony w 2022 roku.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[A]

Miasta (Amtsfreie Städte)	Angermünde Lychen Prenzlau Schwedt/Oder Templin
Gminy (Amtsfreie Gemeinden)	Boitzenburger Land Nordwestuckermark Uckerland
związki gmin (Ämter)	Brüssow (Uckermark) Gartz (Oder) Gerswalde Gramzow Oder-Welse^[A]