Franz Xaver Messerschmidt
 Autoportret (ok. 1780) | |
| Data i miejsce urodzenia |
6 lutego 1736 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
19 sierpnia 1783 |
| Narodowość |
niemiecko-austriacka |
| Dziedzina sztuki |
rzeźba |
Franz Xaver Messerschmidt (ur. 6 lutego 1736 w Wiesensteigu[1][2], zm. 19 sierpnia 1783 w Bratysławie[2][3]) – niemiecko-austriacki rzeźbiarz. Działał głównie w Wiedniu i Bratysławie. Malował i rzeźbił, znany jest z kolekcji charakterystycznych głów[4] o wyrazistej mimice. Największa kolekcja jego prac znajduje się w Górnym Belwederze w Wiedniu[2][3].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość
[edytuj | edytuj kod]Messerschmidt dorastał w Monachium w domu swojego wuja Johanna Baptista Strauba, rzeźbiarza i swojego pierwszego nauczyciela[1]. Trwającą dwa lata praktykę zawodową odbywał w Grazu, w pracowni rzeźbiarskiej swego drugiego wuja Philippa Jakoba Strauba[1]. W 1755 roku wstąpił na Akademię Sztuk Pięknych w Wiedniu i został uczniem Jacoba Schletterera[1]. Dzięki wsparciu dyrektora Akademii, Martina van Meytensa, który dostrzegł jego talent, Messerschmidt już w trakcie studiów rozpoczął pracę w cesarskiej zbrojowni, gdzie był ludwisarzem[1]. Powierzano mu także wykonywanie rzeźbionych dekoracji[1].
Wczesna twórczość
[edytuj | edytuj kod]Debiutem artystycznym Messerschmidta było wykonanie około roku 1760 na zamówienie marszałka polowego, księcia Józefa I Wacława von Liechtensteina dwóch popiersi z brązu przedstawiających parę cesarską[1]. Kolejnym zamówieniem marszałka polowego dla Messerschmidta było wykonanie płaskorzeźb z portretami Józefa II, późniejszego cesarza, wtedy jeszcze jako arcyksięcia, oraz jego pierwszej żony Izabeli Parmeńskiej[5]. Następne zlecenie Messerschmidt otrzymał w 1764 roku już od dworu cesarskiego, a było to wykonanie naturalnej wielkości rzeźb cesarzowej Marii Teresy i Franciszka I[5]. Messerschmidt ukończył je pomiędzy rokiem 1765 a 1766[5].
W tym samym czasie odbył również trwającą kilka miesięcy wizytę studyjną w Rzymie, gdzie miał okazję poznać z bliska antyczne dzieła sztuki[5]. Brak jest wprawdzie dokładnych informacji o pobycie Messerschmidta w Rzymie, jednak z relacji rzeźbiarza Filippa della Valle oraz Charlesa Natoire'a, dyrektora Akademii Francuskiej w Rzymie wynika niezbicie, że darzyli oni Messerschmidta wielkim poważaniem[5]. Z tamtego okresu pochodzi m.in. wykonana przez niego kopia rzeźby Herkulesa z Palazzo Farnese[5]. Po powrocie do Wiednia, już jako uznany artysta, Messerschmidt wykonywał rzeźby o tematyce religijnej na zamówienie księżnej Marii Teresy von Lichtenstein[5].
W 1769 roku został członkiem wiedeńskiej Akademii Cesarskiej[3]. Aby dołączyć do grona najznakomitszych artystów tamtych czasów Messerschmidt musiał przedstawić dwie prace. Jedną z nich było popiersie mistrza i patrona rzeźbiarza – Martina van Meytensa (młodszego), drugą popiersie teoretyka sztuki Franza Christopha von Scheyba[3]. W tym samym roku wykonał także na zamówienie cesarzowej Marii Teresy popiersie jej osobistego lekarza – Gerarda van Swietena[3]. Porównanie obydwu rzeźb dowodzi, że w tamtym czasie styl Messerschmidta nabierał już cech klasycystycznych, oddalając się od baroku[3].
Głowy o wyrazistej mimice
[edytuj | edytuj kod]Około roku 1770 Messerschmidt rozpoczął pracę nad swoją najbardziej znaną kolekcją rzeźb[2] – głowami o wyrazistej mimice[2][3]. Chciał ich stworzyć sto, co mu się ostatecznie nie udało[3]. Do swojej śmierci w roku 1783[3] wykonał 69 "głów"[2]. Niektóre z nich stylem przypominają klasyczne rzeźby antyczne[2]. Większości „portretów” dał Messerschmidt ekspresyjną, niemal groteskową mimikę, która wymyka się jednoznacznej interpretacji[2]. Sam Messerschmidt nigdy nie nadał tytułów swoim rzeźbom, które swoje nazwy, bardzo mylące zresztą, otrzymały dopiero po jego śmierci[3]. Nie wiadomo, czy numeracja, pod którą „głowy” są obecnie znane powstała za życia rzeźbiarza[3].
Pracę nad kolekcją rozpoczął jeszcze w Wiedniu, jednak znaczna część rzeźb powstała po jego przeprowadzce do Bratysławy w 1777[3]. Powody, jakie skłoniły Messerschmidta do szaleńczej[2] pracy nad kolekcją „głów”, nie są oficjalnie znane[3]. Także warsztat rzeźbiarza przy pracy nad nią nie jest dobrze udokumentowany[3]. Wiadomo, że po przeprowadzce do Bratysławy żył w osamotnieniu, dlatego bardzo prawdopodobne jest, że w tamtym okresie twórczości sam portretował własne miny[3]. We wcześniejszym okresie mógł jednak czerpać inspirację z innych źródeł, np. portretować miny i grymasy u kogoś zaobserwowane. Ta hipoteza nie jest wprawdzie udokumentowana, jednak jej uzasadnieniem może być epizod, jaki w życiu Messerschmidta odegrał lekarz i uzdrowiciel Franz Anton Mesmer[3].
W 1770 Messerschmidt wykonał popiersie doktora, z którym łączyła go znajomość, a być może także i przyjaźń[3]. W latach 1766–1770 mieszkał on w domu Mesmera, co uzasadnić można najprawdopodobniej zainteresowaniem rzeźbiarza terapią prowadzoną przez Mesmera[3]. Jest to jedynie hipoteza, jednak być może Messerschmidt studiował mimikę pacjentów doktora, by następnie uwiecznić ją w swoich rzeźbach[3]. Mógł również inspirować go przebieg terapii i używane do tego przedmioty – dla przykładu sznur[3]. Głowy nr 15 i 34 owinięte są sznurem – pierwsza wokół szyi, druga wokół czoła. W swej terapii Mesmer posługiwał się sznurami połączonymi z namagnetyzowanym zbiornikiem, które następnie kładł na część ciała, która miała zostać uzdrowiona[3]. Inna hipoteza dotyczy stanu zdrowia psychicznego samego Messerschmidta. Rzeźbiarz za swojego życia uznawany był za trudnego w obyciu ekscentryka, a często nawet przypisywano mu chorobę psychiczną[3]. Post factum trudno jest ocenić jego stan zdrowia, jednak w 1932 psychoanalityk i historyk sztuki Ernst Kris uznał, że Messerschmidt musiał cierpieć na schizofrenię[3].
Według niego powodem powstania kolekcji głów o wyrazistej mimice były próby autoterapii, podejmowane przez chorego na schizofrenię rzeźbiarza polegające na potwierdzeniu własnej egzystencji w przedmiocie materialnym, przy jednoczesnej ucieczce od samego siebie[3]. Próby te miały na celu orientację we własnym stanie zdrowia, a dokładniej określenie zaawansowania stanu psychotycznego, w którym chory się znajdował[3]. Kwestia diagnozy pozostaje jednak otwarta, gdyż w 1981 Otto Glandien przedstawił pogląd, że rzeźbiarz najprawdopodobniej był paranoikiem, gdyż pomimo takich symptomów jak urojenia jego osobowość nie ulegała przemianom[3].
Późne lata
[edytuj | edytuj kod]Około 1774 roku sytuacja finansowa Messerschmidta znacznie się pogorszyła z powodu braku zamówień[3]. W 1775 roku zmarł Schletterer, w związku z czym rozpisano konkurs na dotychczas zajmowane przez niego stanowisko profesora rzeźby na Akademii Cesarskiej. W tym czasie choroba psychiczna Messerschmidta zaczęła mocniej się objawiać[2], co spowodowało, że mimo estymy, jaką darzono jego twórczość, wykluczono go z konkursu na stanowisko profesorskie[3]. Messerschmidt odebrał to jako policzek i osobistą zniewagę[3]. Aby osłodzić gorycz tej porażki, oraz ze względu na nadal wysoką pozycję Messerschmidta w świecie artystycznym, książę Wenzel Anton von Kaunitz przyznał mu roczną wypłatę wysokości 200 guldenów austro-węgierskich[3].
W maju 1775 roku Messerschmidt na zawsze opuścił Wiedeń i przeniósł się do Wiesensteigu[3]. W tym czasie pojawiła się propozycja objęcia przez niego stanowiska rzeźbiarza na dworze w Monachium[3]. Ostatecznie jednak nie udało się w tej kwestii dojść do porozumienia i w 1777 roku Messerschmidt przeniósł się na stałe do Bratysławy, gdzie przez 3 lata mieszkał w domu swojego brata, także rzeźbiarza, Johanna Adama[3].
W 1780 roku kupił dom w zachodniej części Bratysławy i od tego czasu wiódł żywot samotnika, nie ustając w pracy nad „głowami”, które stały się jego artystyczną obsesją[3]. Mimo zamknięcia się na świat jego pozycja w świecie artystycznym nadal była wysoka, o czym może świadczyć kilkukrotne składanie mu wizyt przez takie znakomitości jak niemiecki pisarz Friedrich Nicolai, który opublikował zapiski z ich rozmów, oraz szwajcarski marszand Christian von Mechel[3]. W lecie 1783 roku artysta ciężko zachorował, najprawdopodobniej na zapalenie płuc, co doprowadziło do jego śmierci[3]. Pochowano go na nieistniejącym już cmentarzu św. Mikołaja w Bratysławie[3]. 27 sierpnia 1783 roku w dzienniku „Wiener Zeitung” ukazał się jego nekrolog[3].
Spadkobiercą rzeźbiarskiej spuścizny Messerschmidta, w tym pokaźnej kolekcji „głów”, został jego brat Johann Adam[3]. W 1883 roku z jego inicjatywy ukazał się drukiem katalog zatytułowany Niesamowite życie Franza Xavera Messerschmidta, w którym znalazło się 49 „głów”[3]. Publikacja ta miała na celu ułatwić sprzedaż kolekcji[3]. Z czasów jej wydania pochodzą także niezbyt trafne tytuły, jakie nadano „głowom” wbrew woli autora[3]. Udokumentowano, że „głowy” znajdowały się w posiadaniu Johanna Adama do 1791 roku[3].
Dalsze losy rzeźb były burzliwe, gdyż wiele razy zmieniały one właścicieli[3]. Obecnie kolekcja obejmująca 16 ukończonych rzeźb i 54 odlewy gipsowe „głów” autorstwa Messerschmidta znajduje się w Górnym Belwederze[2] w Wiedniu. Jego prace znajdują się również w Słowackiej Galerii Narodowej w Bratysławie[3] oraz w Luwrze w Paryżu[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Agnes Husslein-Arco (red.): Franz Xaver Messerschmidt. Character Heads. Wiedeń: Belvedere, 2013, s. 9-11. ISBN 978-3-902-805-08-9.
- ↑ a b c d e f g h i j k Franz Xaver Messerschmidt [online], Österreichische Galerie Belvedere [dostęp 2015-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-08-26] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Agnes Husslein-Arco: Franz Xaver Messerschmidt. Character Heads. Wiedeń: Belvedere, 2013, s. 19-29. ISBN 978-3-902-805-08-9.
- ↑ Charakterystyka - Franz Xaver Messerschmidt. [dostęp 2013-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-30)].
- ↑ a b c d e f g Agnes Husslein-Arco (red.): Franz Xaver Messerschmidt. Character Heads. Wiedeń: Belvedere, 2013, s. 14-17. ISBN 978-3-902-805-08-9.
- ↑ Site officiel du musée du Louvre [online], cartelfr.louvre.fr [dostęp 2016-07-10].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Krystyna Greub-Frącz, Messerschmidt: demony z „Głowy” [online], ArtBiznes.pl, 16 października 2012 [zarchiwizowane z adresu 2014-10-13].
- Lech Bukowski, Franz Xaver Messerschmidt albo rzeczywistość twarzy [online], 15 marca 2008 [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].