Forsterówka

Forsterówka
Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej

nr rej. A-1885 z 15 maja 2012
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Adres	Orle, ul. Lazurowa 3 i 4
Typ budynku	rezydencja
Styl architektoniczny	Architektura nazistowska
Rozpoczęcie budowy	wiosna 1933
Ukończenie budowy	26 lipca 1933
Pierwszy właściciel	Albert Forster
Kolejni właściciele	PZPR, Fundusz Wczasów Pracowniczych, Franciszkanie
Obecny właściciel	Gmina Miasta Gdańska
Położenie na mapie Gdańska Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
Położenie na mapie Polski Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
Położenie na mapie województwa pomorskiego Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
54°20′34,933″N 18°52′24,298″E

Forsterówka – zabytkowa rezydencja gauleitera i obergruppenführera SS Alberta Forstera. Zlokalizowana była w Orlu, 17 km od centrum Gdańska, na Wyspie Sobieszewskiej przy obecnej ul. Lazurowej 3 i 4. Znajdowała się na obszarze Wolnego Miasta Gdańska (WMG).

Historia

Albert Forster w Gdańsku, 1939

Działkę pod budowę przekazał zimą 1932 jeden z urzędników Senatu Wolnego Miasta Gdańska, członek NSDAP. Budowę rozpoczęto wiosną 1933. Pewne wskazówki w postaci projektu plastycznego stylizowanych swastyk, wyrzeźbionych następnie na belkach stropowych sali kominkowej, wniósł Adolf Hitler. Obiekt przekazano Forsterowi 26 lipca 1933, jako prezent od führera i miejscowej komórki NSDAP z okazji jego 31 urodzin. Obiekt był jego prywatną własnością. W swojej rezydencji przebywał okresowo do 27 marca 1945. Tu omawiano szczegóły i zapadały najbardziej zbrodnicze decyzje w historii Pomorza.

Do wybuchu II wojny światowej rezydencja pełniła również funkcję tajnego magazynu broni.

W czerwcu 1939, w obecności Heinricha Himmlera przygotowywano tu szczegóły operacji „Tannenberg”, m.in. listy aresztowań i likwidacji Polaków z terenu WMG i Pomorza (tzw. Sonderfahndüngsbuch Polen). W lipcu 1939 tutaj zapadła decyzja utworzenia obozu koncentracyjnego we wsi Stutthof (KL Stutthof).

Możliwe, że tutaj też zapadła decyzja o ataku na WST Westerplatte, gdyż w rozkazach operacyjnych OKW na dzień 1 września 1939 jej nie było… – rozkaz dotyczył jedynie blokowania polskiej składnicy tranzytowej.

W listopadzie 1941 po wizytacji obozu w Stutthofie przez Himmlera, a następnie pobycie w „Forsterówce”, Albert Forster otrzymał awans na SS-Obergruppenfuhrera.

Szczególni goście na terenie „leśnej kwatery gauleitera”

• minister propagandy i oświecenia publicznego III Rzeszy – dr Joseph Paul Goebbels (10 maja 1937)
• wysoki komisarz Ligi Narodów w WMG – Carl Jakob Burckhardt (kilkakrotnie w 1937),
• reichsführer SS Heinrich Himmler (kilkakrotnie w 1939 i w listopadzie 1941),
• dowódca okrętu liniowego "Schleswig-Holstein" komandor Gustav Kleikamp (28 sierpnia 1939)

Stali uczestnicy narad

Domek myśliwski

Budynek kuchenno-jadalny

• SS-Gruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski, późniejszy dowódca wojsk pacyfikujących powstanie warszawskie,
• SS-Brigadeführer Johannes Schäfer, dowódca okręgu SS w Gdańsku,
• SS-Oberführer dr Aleksander Reiner, jeden z organizatorów gdańskiej SS,
• SS-Oberführer Walter Stein, szef gdańskiej policji politycznej,
• SS-Obersturmbannführer Friedman Goetze, dowódca SS-Heimwehr Danzig,
• SS-Obersturmbannführer Kurt Eimann, dowódca specjalnego oddziału Wachsturmbann "Eimann", realizującego po wybuchu wojny program masowej eksterminacji polskiej inteligencji i osób chorych psychicznie,
• SS-Obersturmbannführer dr Rudolf Tröger, szef gdańskiego Gestapo, a po wybuchu wojny dowódca Einsatzkommando realizującego program masowej eksterminacji działaczy polskich na Pomorzu, Polaków i Polonii gdańskiej,
• SS-Sturmbannführer Max Pauly, komendant obozu koncentracyjnego w Stutthofie).

Rezydencja gauleitera

Zespół d. rezydencji gauleitera składał się z:

• domku myśliwskiego,
• budynku kuchenno-jadalnego (późniejsza stołówka FWP)
• schronu przeciwlotniczego.

Domek myśliwski był wykonany z modrzewia. W obiektach znajdują się oryginalne kominki z lat 30. W domku myśliwskim, w Komnacie Gotów (Gotenzimmer) – ceglano-kamienny w stylu skandynawskim. W Sali Jadalnej – kominek kaflowy w stylu bawarskim.

Jednym z ciekawych obiektów fortyfikacyjnych na tym terenie jest schron gauleitera o powierzchni ok. 50 m². Schron został wybudowany wiosną 1941, zmodernizowany w 1944.

Obiekt został zarejestrowany w gminnym rejestrze obiektów objętych ochroną Miejskiego Konserwatora Zabytków oraz uwzględniony przy zmianie planów zagospodarowania przestrzennego gminy na najbliższe lata. Złożono wniosek o wpisanie zespołu do centralnego rejestru zabytków, a wpis nastąpił w 2012. Status obiektów – Zabytek chroniony prawem.

Ośrodek Rekrutacyjno-Szkoleniowy NSDAP

Budynek koszar

Dom oficerów

W sąsiedztwie rezydencji gauleitera, od 1935 rozbudowywano ośrodek rekrutacyjno-szkoleniowy NSDAP, w którym w latach 1936-1939 prowadzono szkolenie dla formacji SA i SS z terenu WMG. Zlokalizowano tu również jedną z nowo tworzonych jednostek wartowniczych gdańskiej SS-Heimwehry, z której rekrutowano następnie załogę wartowniczą obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Zespół d. Ośrodka Rekrutacyjno-Szkoleniowego gdańskiej NSDAP składał się z:

• budynku koszar (późniejszy lazaret),
• domu oficerów – instruktorów wojskowych,
• schronu przeciwlotniczego (obecnie niedostępny – zasypany),
• baraków magazynowych na sprzęt wojskowy (fundamenty),
• strzelnicy polowej (teren na północ od Góry Mew).

W okresie lata 1939 prowadzono na polowej strzelnicy ośrodka szkolenie dla wydzielonych grup SS-Wachsturmbann Eimann, w zakresie przygotowania i prowadzenia masowych egzekucji leśnych. W latach 1941–1944 ośrodek pełni funkcję szpitala i sanatorium dla żołnierzy rannych na froncie wschodnim.

Teren rezydencji gauleitera był też, od listopada 1944 do stycznia 1945, miejscem zwożenia z terenu Gdańska zagrożonych nalotami dzieł sztuki i archiwów partyjnych NSDAP. Część archiwum zostało zdeponowane w jednym ze schronów przeciwlotniczych, wybudowanych na tym terenie w 1941.

Ze wspomnień wynika, iż wybudowano tam również w 1941 schron na ok. 150 osób. Znajdował się on w części wschodniej terenu ośrodka, pod masywną zalesioną obecnie wydmą o wysokości ponad 30 m n.p.m., o nazwie "Mewia Góra" (Möwe Berg). Schron został po wojnie prawdopodobnie wysadzony przez Rosjan i zasypany. Na początku marca 1945 pełnił on także funkcje magazynu tranzytowego dla wywożonych z Gdańska cenniejszych dokumentów urzędów niemieckich i części depozytów muzealnych. Następnie wywieziono je przez Świbno i Hel do Niemiec.

Pod koniec działań wojennych, na początku kwietnia 1945, na terenie rezydencji rozlokował się sztab 4 dywizji pancernej gen. Clemensa Betzela, który poległ 27 marca 1945 w obronie Gdańska i został pochowany w pobliżu domku myśliwskiego.

Po wojnie dawny ośrodek szkoleniowo-rekrutacyjny NSDAP pełnił przez kilka lat funkcję ośrodka wypoczynkowego PZPR, a następnie do 2003 ośrodka Funduszu Wczasów Pracowniczych Mewa.

W 2000 kilkadziesiąt metrów od "Forsterówki", w kierunku południowo-wschodnim, natrafiono na masową mogiłę ponad 220 osób, w której znaleziono szczątki ludzkie w zachowanych mundurach: SS, grenadierów pancernych, policji gdańskiej oraz spadochroniarzy z elitarnej dywizji "Hermann Göring". Większość czaszek w mogile posiadało ślady postrzałów w potylicę. W 2001 ich szczątki przeniesiono na Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku.

Gmina Gdańsk planowała utworzenie przez miasto Muzeum Wyspy Sobieszewskiej, w którego skład wchodziłby kompleks dawnej rezydencji gauleitera wraz ze schronem. Jednak projekt zarzucono.

Młodzieżowy Ośrodek Pojednania Polsko-Niemieckiego

W 2010 kompleks przejął Dom Pojednania i Spotkań Ojców Franciszkanów w Gdańsku, w celu utworzenia miejsca spotkań, Młodzieżowego Ośrodka Pojednania Polsko-Niemieckiego. Kompleksowi została nadana nowa nazwa Wyspa św. Franciszka, dla podkreślenia jego nowej roli.

Po 10 letniej dzierżawie teren wraz z budynkami dzierżawca (zakon franciszkański) zwrócił gminie Gdańsk.

Zobacz też

• Greiserówka

Bibliografia

• Burckhardt, C.: Moja misja w Gdańsku 1937-1939, Warszawa 1970
• Forster, A.: Aufgaben der NSDAP in Danzig, Danzig 1935
• Gliński, M., Kukliński J.: Kronika Gdańska 997-1997, Gdańsk 1998
• Grabowska-Chałka, J.: Stutthof – Informator Historyczny, Gdańsk-Sztutowo 2004
• Huttenberger, P.: Die Gauleiter. Studie zum Wandel des Machtgefugen in der NSDAP, Stuttgart 1969
• Karta Ewidencyjna Zespołu tzw. "Forsterówki" (Biała Karta) PSOZ, WKZ Gdańsk 2005
• Kędryna A., Jurga R.: Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944, Kraków 1999
• Krause, R.: "Tajemnice "Forsterowki" – Rezydencja kata Pomorza", mieś. "Odkrywca" nr 4/2005
• Lobsack, S.: Albert Forster – Gaileiter und Reichstthalter im Reichsgau Danzig – Westpreussen, Danzig 1940
• Osiński, S.: Hitlerowska dywersja na Pomorzu gdańskim 1933-1939, WPH nr 4, Warszawa 1964
• Osiński, S.: Piąta Kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965
• Państwowy Urząd Policji Budowlanej w Gdańsku (Staattliches Baupolizeiamt Danzig), 1919-1943. (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 15)
• Schenk, D.: Hitlers Mann In Danzig. Gauleiter Forster und die Verbrechen in Danzig – Westpreussen, Bonn 2000
• Skorzyński, J.: Selbstchutz – V kolumna, GKBZH t. X, 1958
• Sponholz, H.: Danzig – Deine SA, München 1940
• "Der Danziger Vorposten" z dnia 09.08.1942
• Szyling, J.: Struktura organizacyjna NSDAP w tzw. Okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie 1939-1945, Zeszyty Naukowe UMK z. 15, 1965
• Urząd Budownictwa Podziemnego w Gdańsku (Tiefbauamt Danzig), 1941-1944. (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 1232)
• Zespół Akt Senatu Wolnego Miasta Gdańska (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 260)

Linki zewnętrzne

• FORSTERÓWKA w Gedanopedii
• Umieranie Forsterówki
• Zemsta historii na Forsterze
• Hitler, Forster, Danzig. Co zostało w dzisiejszym Gdańsku po nazistach?
• Rezydencja Kata Pomorza
• Lokalizacja w Wikimapii