Pniarek lekarski

Pniarek lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	pniarkowate
Rodzaj	pniarek
Gatunek	pniarek lekarski
	Nazwa systematyczna
	Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer; Annales Mycologici 39(1): 55 (1941)
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pniarek lekarski (Fomitopsis officinalis (Vill.) Bondartsev & Singer) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1788 roku francuski botanik Dominique Villars nadając mu nazwę Boletus officinalis^[3]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1941 roku Appollinaris Semenovich Bondartsev i Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Fomitopsis^[2].

Synonimy nazwy naukowej:

Boletus officinalis Vill. 1788
Polyporus officinalis (Vill.) Fr. 1821
Piptoporus officinalis (Vill.) P. Karst. 1882
Cladomeris officinalis (Vill.) Quél. 1886
Ungulina officinalis (Vill.) Pat. 1900
Fomes officinalis (Vill.) Bres. 1931
Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. & Pouzar 1957
Agaricum officinale (Vill.) Donk 1971
Boletus laricis F. Rubel 1778
Fomes laricis (F. Rubel) Murrill 1903
Boletus purgans J.F. Gmel. 1792
Boletus agaricum Pollini 1824
Fomes fuscatus Lázaro Ibiza 1916^[4].

Polską nazwę pniarek lekarski nadał Władysław Wojewoda w 1999 r.^[5] Gatunek opisywany był także pod innymi nazwami: modrzewnik lekarski; huba lekarska, modrzewiowa, niedźwiedzia^[6], gąbka modrzewowa^[7] i agaryk modrzewiowy^[8]

Morfologia

Owocnik

Wieloletnie owocniki mogące żyć nawet do 80 lat^[9] i osiągające do 1 metra wysokości i wagę do 10 kg. Największy znany owocnik ma 82 warstwy przyrostu i jest przechowywany w Uniwersytecie w Waszyngtonie^[8]. Szare, z czasem kruche, popękane. Przyrośnięte bokiem do pnia, brak trzonu, zwykle kopytowate, po wielu latach cylindryczne, czasami owocniki pozrastane ze sobą^[10].

Cechy mikroskopowe

Miąższ biały, kruchy, serowaty i bardzo gorzki. Pory białe (1–)4–5 na mm. Rurki długości 3–20 mm, często warstwami. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, hialinowe, z kroplami, nieamyloidalne, 6–9 × 3–4 µm^[11].

Występowanie i siedlisko

Jest to gatunek o bardzo rozległym zasięgu występowania, obejmującym znaczną część półkuli północnej. Znany jest z Afryki (Maroko), Ameryki Północnej (Kanada, USA), Azji (Chiny, Indie, Japonia, Korea, Mongolia, Rosja: Kamczatka^[10], zachodnia Syberia^[12], Turcja) oraz z Europy (Austria, Białoruś, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Niemcy, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Ukraina, Włochy)^[10]. W Polsce do 2020 r. notowany na 11 stanowiskach dawnych i 6 współczesnych^[9]. Najwięcej drzew z owocnikami pniarka lekarskiego zaobserwowano na terenie obszaru ochronnego „Góra Chełmowa” w Świętokrzyskim Parku Narodowym^[13]. Od roku 1983 objęty ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej^[14]. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma kategorię zagrożenia E (wymierające – krytycznie zagrożone)^[15]. Gatunek wpisany do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych IUCN – kategoria zagrożenia EN zagrożone (endangered)^[1].

W Europie występuje głównie na bardzo starych modrzewiach, w lasach o charakterze naturalnym, bardzo rzadko w drzewostanach odnawianych sztucznie^[16]. Żywicielami jego poza modrzewiem (Larix sp.) są rzadko inne gatunki z rodzajów: jodła (Abies sp.), cedr (Cedrus sp.), świerk (Picea sp.), sosna (Pinus sp.), daglezja (Pseudotsuga sp.) i choina (Tsuga sp.)^[10].

Znaczenie

Grzyb pasożytniczy rozwijający się w Polsce wyłącznie na modrzewiach^[13], powodujący brunatną zgniliznę drewna^[11]. Używany był do celów rytualno-obrzędowych u Indian północnoamerykańskich. Uważany jest za jeden z najstarszych grzybów leczniczych Euroazji. Znany był już w czasach starożytnych Greków i Rzymian. Stosowano go jako panaceum na wszelkie dolegliwości (m.in. nadmierna potliwość przy gruźlicy, schorzenia oddechowe, reumatyzm, zawroty głowy, dolegliwości przewodu pokarmowego, nowotwory). W Jakucji pniarek lekarski służył do produkcji mydła^[7].

Przypisy

↑ ^a ^b The IUCN Red List of Threatened Species, IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2019-3.RLTS.T75104087A75104095.en [dostęp 2020-02-08] .
↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08] .
↑ JanuszJ. Łuszczyński JanuszJ., Fomitopsis officinalis (Coriolaceae) w Polsce, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 7, 2000, s. 271–276, ISSN 1640-629X [dostęp 2020-02-09] .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08] .
↑ WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA., Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 32 (3), 2012, s. 171–189, ISSN 1509-1414 .
↑ ^a ^b AndrzejA. Grzywacz AndrzejA., Tradycje zbiorów grzybów leśnych w Polsce, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 44 (3), 2015, s. 189–199, ISSN 1509-1414 .
↑ ^a ^b AndrzejA. Chlebicki AndrzejA., Agaryk modrzewiowy, „Wszechświat”, 102 (7–9), 2001, 213−215, ISSN 0043-9592 .
↑ ^a ^b AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
↑ ^a ^b ^c ^d DavidD. Arora DavidD., Mushrooms demystified, Ten Speed Press, 1986, s. 580 [dostęp 2020-02-08] .
↑ ^a ^b ThomasT. Læssøe ThomasT., Jens H.J.H. Petersen Jens H.J.H., Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 866, ISBN 978-0-691-18037-3 .
↑ AndrzejA. Chlebicki AndrzejA., Viktor A.V.A. Mukhin Viktor A.V.A., NadezhdaN. Ushakova NadezhdaN., Fomitopsis officinalis on Siberian Larch in the Urals, „Mycologist”, 17 (3), 2003, s. 116–120, DOI: 10.1017/S0269915X03003057, ISSN 0269-915X .
↑ ^a ^b JacekJ. Piętka JacekJ., Rozwój grzybni Fomitopsis officinalis na podłożach organicznych oraz drewnie modrzewiowym w warunkach laboratoryjnych, „Sylwan”, 9, 2004, 34−42, ISSN 0039-7660 .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-02-08] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .
↑ JacekJ. Piętka JacekJ., AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA., Ocena obecnego stanu występowania, zagrożeń i ochrony pniarka lekarskiego Fomitopsis officinalis (Vill.: Fr.) Bond. & Sing. w Polsce, „Sylwan”, 155 (1), 2011, 31−45, ISSN 0039-7660 .

[iucn-1] The IUCN Red List of Threatened Species, IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2019-3.RLTS.T75104087A75104095.en [dostęp 2020-02-08] .

[if-2] Index Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08] .

[lu-3] JanuszJ. Łuszczyński JanuszJ., Fomitopsis officinalis (Coriolaceae) w Polsce, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 7, 2000, s. 271–276, ISSN 1640-629X [dostęp 2020-02-09] .

[sf-4] Species Fungorum [online] [dostęp 2020-02-08] .

[check-5] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .

[sz-6] AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA., Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 32 (3), 2012, s. 171–189, ISSN 1509-1414 .

[gr-7] AndrzejA. Grzywacz AndrzejA., Tradycje zbiorów grzybów leśnych w Polsce, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, 44 (3), 2015, s. 189–199, ISSN 1509-1414 .

[chl-8] AndrzejA. Chlebicki AndrzejA., Agaryk modrzewiowy, „Wszechświat”, 102 (7–9), 2001, 213−215, ISSN 0043-9592 .

[och-9] AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .

[ar-10] DavidD. Arora DavidD., Mushrooms demystified, Ten Speed Press, 1986, s. 580 [dostęp 2020-02-08] .

[thom-11] ThomasT. Læssøe ThomasT., Jens H.J.H. Petersen Jens H.J.H., Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 866, ISBN 978-0-691-18037-3 .

[an-12] AndrzejA. Chlebicki AndrzejA., Viktor A.V.A. Mukhin Viktor A.V.A., NadezhdaN. Ushakova NadezhdaN., Fomitopsis officinalis on Siberian Larch in the Urals, „Mycologist”, 17 (3), 2003, s. 116–120, DOI: 10.1017/S0269915X03003057, ISSN 0269-915X .

[piet-13] JacekJ. Piętka JacekJ., Rozwój grzybni Fomitopsis officinalis na podłożach organicznych oraz drewnie modrzewiowym w warunkach laboratoryjnych, „Sylwan”, 9, 2004, 34−42, ISSN 0039-7660 .

[rozp-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-02-08] .

[mirek-15] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .

[ja-16] JacekJ. Piętka JacekJ., AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA., Ocena obecnego stanu występowania, zagrożeń i ochrony pniarka lekarskiego Fomitopsis officinalis (Vill.: Fr.) Bond. & Sing. w Polsce, „Sylwan”, 155 (1), 2011, 31−45, ISSN 0039-7660 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]