Guzoczyrka rozpostarta
 Trzy owocniki guzoczyrki rozpostartej | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
guzoczyrka rozpostarta |
| Nazwa systematyczna | |
| Fomitiporia punctata (P. Karst.) Murrill LLoydia 10: 254 (1947 | |
.jpg)
Guzoczyrka rozpostarta, czyreń rozpostarty (Fomitiporia punctata (P. Karst.) Murrill)) – gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitiporia, Hymenochaetaceae, Hymenochaetales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1882 r. Petter Adolf Karsten nadając mu nazwę Poria punctata. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1947 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Fomitoporia[1].
Ma ponad 30 synonimów naukowych. Niektóre z nich[2]:
- Fuscoporia punctata (P. Karst.) G. Cunn. 1948
- Phellinus punctatus (P. Karst.) Pilát 1942
- Polyporus punctatus Fr. 1874
- Poria punctata P. Karst. 1882
Nazwę polską czyreń rozpostarty zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r., Stanisław Domański opisywał ten gatunek jako czyreń kropkowany. Obydwaj bazowali na systematyce zaliczającej go do rodzaju Phellinus (czyreń)[3]. Według Index Fungorum gatunek ten obecnie należy do rodzaju Fomitoporia, tak więc obydwie nazwy polskie są już niespójne z nazwą naukową. Nazwę „guzoczyrka rozpostarta” uwzględniającą odrębność od rodzaju czyreń w 2015 r. zaproponowała grupa mykologów w publikacji Karasińskiego i in.[4], a jej używanie Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała w 2021 r.[5]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owocnik ściśle przylega do podłoża, nieraz pokrywa dużą powierzchnię i jest kolorystycznie dostosowany do gatunku drzewa, na którym występuje. Początkowo jest płaski, ale co roku wytwarza nową, poduchowatą, ciemną warstwę owocującą, wskutek czego stopniowo staje się coraz bardziej wypukły, poduchowaty[6]. Osiąga szerokość 2–30 cm i grubość do 2,5 cm. Zazwyczaj owocniki występują pojedynczo, rzadziej w grupach po dwa, trzy owocniki. Mają powierzchnię o barwie od cynamonoworudej do kasztanowobrunatnej. Brzeg owocnika jest wyraźnie odgraniczony od podłoża, u młodych okazów puszysto filcowaty[7].
Rurkowaty, u młodych osobników brązowy, u starszych szarobrązowy. Rurki mają długość 5–6 mm i może w owocniku występować do 10 ich warstw, jedna na drugiej. Pory są tak drobne, że nie są widoczne gołym okiem[6]. Mają skośne ujścia, nieco pleśniejące[8]. W hymenium znajdują się nieliczne i słabo wykształcone szczecinki, czasami brak ich zupełnie[7].
Ciemny, czerwonobrązowy; bardzo łykowaty i mocny[8].
Okrągławe, z jednej strony zaostrzone. o grubych ścianach, hialinowe. Rozmiar 6-8 × 5–7 μm[9].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Notowany jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji i na Nowej Zelandii[10]. W Polsce jest pospolity[3].
Jest pospolity w lasach i zaroślach liściastych, szczególnie w łęgach. Atakuje w pełni zdrowe drzewa. Owocniki dojrzewają jesienią[7]. W Polsce notowany był na następujących gatunkach i rodzajach drzew: wierzba, olsza szara, grab, leszczyna, jesion wyniosły, topola osika, dąb, bez, wiąz[3].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb wieloletni, saprotrof i pasożyt. Jest jednym z groźniejszych pasożytów drzew liściastych. Rozwija się na żywym drzewie i jeszcze przez wiele lat po jego śmierci. Powoduje białą zgniliznę drewna. Początkowo drewno zaatakowanego przez niego drzewa jaśnieje, później bieleje i mięknie. Zakażenie zarodnikami następuje głównie przez rany. Zapobieganie polega na unikaniu zranień drzewa, usuwaniu obumierających gałęzi, wycinaniu zakażonych drzew i odkażaniu ran. Jest niejadalny[7].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]- czyreń gładki (Phellinus laevigatus) ma powierzchnię spękaną, pokrytą guzkami i brodawkami, kolor szary do szaroczarnego[6].
- czyreń muszlowy (Phellinus conchatus) jest ciemnobrązowy i często porośnięty mchami[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2016-02-02] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2014-01-03] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Dariusz Karasiński i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, s. 124, ISBN 978-83-61144-95-3.
- ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-16].
- ↑ a b c d Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ a b c d Piotr Łakomy, Hanna Kwaśna: Atlas hub. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008. ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ a b Edmund Garnweidner, Hertha Garnweidner, Alicja Borowska, Alina Skirgiełło: Grzyby. Przewodnik do poznawania i oznaczania grzybów Europy Środkowej. Warszawa: MUZA SA, 2006, s. 184. ISBN 83-7319-976-4.
- ↑ Grzybland [online] [dostęp 2012-11-21].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].