Eugeniusz Janota

Eugeniusz Janota

Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	31 października 1823 Kęty
Data i miejsce śmierci	17 października 1878 Lwów
Wyznanie	katolicyzm
Prezbiterat	1847

Eugeniusz Janota (ur. 31 października 1823 w Kętach, zm. 17 października 1878 we Lwowie) – polski animator ruchu turystycznego, germanista, taternik, przyrodnik, badacz folkloru góralskiego, duchowny katolicki, obrońca praw zwierząt.

Życiorys

Studiował filozofię i teologię w Tarnowie, gdzie w roku 1847 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1847–1848 był wikariuszem w Żywcu. W 1849 został dopuszczony do przewodu doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie 3 listopada 1860 r. uzyskał doktorat na podstawie pracy Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin (jest to pierwszy polski przewodnik tatrzański). W latach 1850–1852 uczył w szkole średniej w Cieszynie, a od 1852 roku był nauczycielem w gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie uczył niemieckiego, polskiego, historii i geografii, początkowo będąc także katechetą w młodszych klasach. Jednym z jego zasłużonych dla polskiej turystyki uczniów był Walery Eljasz-Radzikowski. W bardzo istotnym zakresie pomagał Eljaszowi przy pierwszym wydaniu jego przewodnika. Czytał i poprawiał każdy nowo napisany rozdział książki, uzupełniał i dopisywał całe akapity. Był też autorem ostatnich fragmentów tatrzańskiej części przewodnika, traktującej o ochronie zwierząt w górach. Z jego artykułu w „Kłosach” pochodzi rozdział o przewodnictwie tatrzańskim.

Po raz pierwszy w Tatrach był w roku 1846. Od roku 1856 corocznie organizował wyjazdy z młodzieżą w Tatry. Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z głównych autorów jego statutu. Współuczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Świnicę (1867), Wołoszyn, Kozi Wierch (1867), przełęcz Szpara i Granaty (1866). W wyprawach często towarzyszył mu wychowanek Bronisław Gustawicz, późniejszy krajoznawca i przyrodnik. W niektórych wejściach istotną rolę odegrał przewodnik Maciej Sieczka.

Ochrona zwierząt

Wraz z doktorem Maksymilianem Nowickim, profesorem zoologii na uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, zaangażował się w ochronę "zwierząt halnych" w Tatrach – kozic oraz świstaków tatrzańskich. Przeprowadzili wspólnie akcję uświadamiającą wśród miejscowych górali i udało im się część z owych "polowacy" przekonać do swojej akcji, dzięki czemu niektórzy z nich zaangażowali się w ochronę tych dwóch zagrożonych gatunków. Byli twórcami ustawy sejmowej z 19 lipca 1868 roku o ochronie tych zwierząt w Tatrach. Po jej wprowadzeniu obaj inicjatorzy utrzymywali z własnych środków finansowych straż, która dbała o to, aby te przepisy były przestrzegane. Janota był także założycielem oraz pierwszym prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt.

Działalność naukowa

Oprócz działalności popularyzującej turystykę zajmował się również badaniami naukowymi. Wykonywał pomiary barometryczne na szczytach gór tatrzańskich, a także mierzył zasięgi występowania krzewów i drzew na różnych wysokościach. Pisał również monografie różnych gatunków zwierząt występujących w Tatrach. W 1871 r. wygrał konkurs na kierownika katedry języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie mianowano go profesorem zwyczajnym. Takie stanowisko zdobył jako jedyny Polak w ówczesnej Galicji. Wykładał na uniwersytecie język oraz literaturę niemiecką, a także pisał podręczniki na ten temat.

Jako pierwszy badał muzykę ludową Podhala. Działał także w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, której podarował własnoręcznie zebrany zielnik złożony z tysiąca kilkuset roślin wraz z opisem. Był także członkiem Towarzystwa Archeologicznego we Lwowie, członkiem Krajowej Rady Szkolnej oraz kilku innych organizacji. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1868-1878). Członek założyciel Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (1873).

Działalność literacka

Współpracował z wieloma czasopismami polskimi '„Przyrodnikiem”', '„Szkołą”' oraz '„Kosmosem”'. Założył także własne pt. Miesięcznik galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt, które sam redagował.

Był autorem wielu dzieł z dziedziny historii, biologii oraz geografii. Zapisał się w historii polskiej turystyki także jako jeden z pierwszych autorów nowoczesnych przewodników turystycznych w języku polskim – m.in. należy tu wydany 1860 w Krakowie nakładem Juliusza Wildta Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, jak również Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy, przedrukowany z oryginału jeszcze w roku 1991. Napisał następujące dzieła:

• Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich, 1858
• Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, 1859
• Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, 1860
• Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy
• O potrzebie ochraniania zwierząt pożytecznych, 1866
• Gramatyka języka niemieckiego, 1865

Bibliografia

• Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 39–41. ISBN 83-217-2463-9.
• Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Biogram Eugeniusza Janoty w: Zofia i Henryk Paryscy, Internetowa Wielka encyklopedia tatrzańska (dostęp 2012-09-06)
• Publikacje Eugeniusza Janoty w serwisie Polona.pl