Przejdź do zawartości

Elektroodpady

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Odpady elektroniczne
Uszkodzone telefony komórkowe

Elektroodpady – grupa odpadów obejmująca zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Do elektroodpadów zalicza się elektryczne urządzenia gospodarstwa domowego, sprzęt teleinformatyczny, telekomunikacyjny, audiowizualny, oświetleniowy i medyczny, narzędzia elektryczne i elektroniczne, automaty, czujniki, urządzenia pomiarowe itp. Elektroodpady nie mogą być wyrzucane łącznie z innymi odpadami, ponieważ zawierają substancje szkodliwe oraz trujące. Zasady postępowania z elektroodpadami i prowadzenia ich odzysku regulowane są przez przepisy krajowe i unijne.

Grupy i rodzaje elektroodpadów

[edytuj | edytuj kod]

W załączniku nr 6 do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2024 r. poz. 573) wyróżnione zostało 10 grup, na które dzielą się wszelkiego rodzaju urządzenia:

1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

  • Wielkogabarytowe urządzenia chłodzące
  • Chłodziarki
  • Zamrażarki
  • Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do chłodzenia, konserwowania i przechowywania żywności
  • Pralki
  • Suszarki do ubrań
  • Zmywarki
  • Urządzenia kuchenne, w tym kuchenki
  • Piece elektryczne
  • Elektryczne płyty grzejne
  • Mikrofalówki
  • Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do gotowania i innego typu przetwarzania żywności
  • Elektryczne urządzenia grzejne
  • Grzejniki elektryczne
  • Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do ogrzewania pomieszczeń, łóżek, mebli wypoczynkowych
  • Wentylatory elektryczne
  • Urządzenia klimatyzacyjne
  • Pozostały sprzęt wentylujący, wyciągi wentylacyjne i sprzęt konfekcjonujący

2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

  • Odkurzacze
  • Zamiatacze dywanów
  • Pozostałe urządzenia czyszczące
  • Urządzenia używane do szycia, dziania, tkania i innego typu przetwarzania wyrobów włókienniczych
  • Żelazka i pozostałe urządzenia do prasowania, maglowania i pozostałe urządzenia służące do pielęgnacji ubrań
  • Tostery
  • Frytkownice
  • Rozdrabniacze, młynki do kawy oraz urządzenia do otwierania i zamykania pojemników i opakowań
  • Noże elektryczne
  • Urządzenia do strzyżenia włosów, suszenia włosów, szczotkowania zębów, golenia, masażu oraz pozostałe urządzenia do pielęgnacji ciała
  • Zegary, zegarki oraz urządzenia do celów odmierzania, wskazywania lub rejestrowania czasu
  • Wagi
  • Pozostałe małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny

Scentralizowane przetwarzanie danych:

  • Komputery duże
  • Stacje robocze
  • Jednostki drukujące

Komputery osobiste:

  • Komputery osobiste stacjonarne, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
  • Laptopy, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
  • Notebooki
  • Drukarki
  • Sprzęt kopiujący
  • Elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania
  • Kalkulatory kieszonkowe
  • Pozostały sprzęt do zbierania, przechowywania, przetwarzania, prezentowania lub przekazywania informacji drogą elektroniczną
  • Terminale i systemy użytkownika
  • Fax-y
  • Teleksy
  • Telefony
  • Automaty telefoniczne
  • Telefony bezprzewodowe
  • Telefony komórkowe
  • Systemy zgłoszeniowe/sekretarki automatyczne
  • Pozostałe produkty lub sprzęt służący do transmisji głosu, obrazu lub innych informacji za pomocą technologii telekomunikacyjnej

4. Sprzęt audiowizualny

  • Odbiorniki radiowe
  • Odbiorniki telewizyjne
  • Kamery video
  • Sprzęt video
  • Sprzęt hi-fi
  • Wzmacniacze dźwięku
  • Instrumenty muzyczne
  • Pozostałe produkty lub urządzenia wykorzystywane do nagrywania lub kopiowania dźwięku lub obrazów, w tym sygnałów, lub wykorzystujące technologie przesyłu dźwięku i obrazu inne niż telekomunikacyjne

5. Sprzęt oświetleniowy

  • Oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych
  • Liniowe lampy fluorescencyjne
  • Kompaktowe lampy fluorescencyjne
  • Wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe
  • Niskoprężne lampy sodowe
  • Pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła, z wyjątkiem żarówek

6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych

  • Wiertarki
  • Piły
  • Maszyny do szycia
  • Urządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia, nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu i innych materiałów.
  • Narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowań
  • Narzędzia do spawania, lutowania lub podobnych zastosowań
  • Urządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania lub innego typu nanoszenia cieczy lub substancji gazowych innymi metodami
  • Narzędzia do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych
  • Pozostałe narzędzia elektryczne i elektroniczne

7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

  • Kolejki elektryczne lub tory wyścigowe
  • Kieszonkowe konsole do gier video
  • Gry video
  • Komputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania
  • Sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi
  • Automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem
  • Pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

8. Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów

  • Sprzęt do radioterapii
  • Sprzęt do badań kardiologicznych
  • Sprzęt do dializoterapii
  • Sprzęt do wentylacji płuc
  • Urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną
  • Sprzęt laboratoryjny do diagnostyki in vitro
  • Analizatory
  • Zamrażarki laboratoryjne
  • Testy płodności
  • Pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności

9. Przyrządy do nadzoru i kontroli

  • Czujniki dymu
  • Regulatory ciepła
  • Termostaty
  • Urządzenia pomiarowe, ważące lub do nastaw-ów, używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny
  • Pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych)

10. Automaty do wydawania

  • Automaty do wydawania napojów gorących
  • Automaty do wydawania butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami
  • Automaty do wydawania produktów stałych
  • Automaty do wydawania pieniędzy - bankomaty
  • Inne wydające wszelkiego rodzaju produkty

Zgodnie z najnowszą Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. od dnia 15 sierpnia 2018 r. nowy podział na 6 grup będzie wyglądał następująco:

1. Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury

  • chłodziarki, zamrażarki,
  • sprzęt automatycznie wydający produkty chłodzone
  • sprzęt klimatyzacyjny
  • sprzęt do osuszania
  • pompy ciepła
  • grzejniki zawierające olej
  • inny sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury stosujący do celów wymiany temperatury płyny inne niż woda.

2. Ekrany, monitory i sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 cm

  • Ekrany
  • odbiorniki telewizyjne
  • cyfrowe ramki LCD do zdjęć
  • monitory
  • laptopy
  • notebooki

3. Lampy

  • Proste lampy fluorescencyjne,
  • kompaktowe lampy fluorescencyjne,
  • lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze – w tym ciśnieniowe lampy sodowe i lampy metalohalogenkowe,
  • niskoprężne lampy sodowe
  • diody elektroluminescencyjne (LED).

4. Sprzęt wielkogabarytowy

  • Pralki
  • suszarki do odzieży
  • zmywarki
  • kuchenki
  • piekarniki elektryczne
  • elektryczne płyty grzejne
  • oprawy oświetleniowe,
  • sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
  • sprzęt muzyczny (z wyjątkiem organów piszczałkowych zainstalowanych w kościołach)
  • urządzenia używane do dziania i tkania
  • komputery wielkogabarytowe – mainframe
  • drukarki wielkogabarytowe
  • sprzęt kopiujący
  • wielkogabarytowe automaty uruchamiane monetą
  • wielkogabarytowe wyroby medyczne
  • wielkogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
  • wielkogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty i pieniądze
  • panele fotowoltaiczne.

5. Sprzęt małogabarytowy

  • Odkurzacze
  • zamiatacze do dywanów
  • urządzenia do szycia
  • oprawy oświetleniowe
  • kuchenki mikrofalowe
  • sprzęt wentylujący
  • żelazka
  • tostery
  • noże elektryczne
  • czajniki elektryczne
  • zegary i zegarki
  • golarki elektryczne,
  • wagi
  • urządzenia do pielęgnacji włosów i ciała
  • kalkulatory
  • odbiorniki radiowe,
  • kamery wideo
  • sprzęt wideo
  • sprzęt hi-fi
  • instrumenty muzyczne,
  • sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
  • elektryczne lub elektroniczne zabawki
  • sprzęt sportowy
  • komputery rowerowe, do nurkowania, biegania, wiosłowania itd.
  • czujniki dymu
  • regulatory ciepła
  • termostaty
  • małogabarytowe narzędzia elektryczne i elektroniczne
  • małogabarytowe wyroby medyczne,
  • małogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
  • małogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty
  • mały sprzęt ze zintegrowanymi panelami fotowoltaicznymi.

6. Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 50 cm)

  • Telefony komórkowe
  • GPS
  • kalkulatory kieszonkowe
  • routery
  • komputery osobiste
  • drukarki
  • telefony

Substancje szkodliwe znajdujące się w elektroodpadach

[edytuj | edytuj kod]

Odpady elektroniczne zawierają liczne substancje szkodliwe oraz trujące, które po wydostaniu się z uszkodzonego sprzętu: lodówki, pralki, komputera, świetlówki czy innego urządzenia elektronicznego łatwo przenikają do gleby, wód gruntowych i powietrza. Może to powodować zanieczyszczenie środowiska naturalnego, stanowiąc tym samym zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

  • Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych.
  • Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik.
  • Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne.
  • Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią.
  • Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego.
  • Nikiel, gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych.
  • PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.
  • R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu.
  • Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej i raka płuc.

Sytuacja prawna w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Postępowanie z elektroodpadami

[edytuj | edytuj kod]
Znak przekreślonego kosza

Zgodnie z obowiązującą Ustawą z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2024 r. poz. 573) nie wolno wyrzucać elektroodpadów do zwykłego śmietnika. Grozi za to kara grzywny do 5 000 złotych. Na sprzętach elektronicznych i elektrycznych umieszczany jest zazwyczaj znak przekreślonego kosza ZSEE, który informuje o zakazie wyrzucania elektroodpadów do zwykłego pojemnika.

Wprowadzający sprzęt tj. sprzedawcy detaliczni i hurtowi sprzedając nowy sprzęt mają obowiązek nieodpłatnie przyjąć od swojego klienta zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE), który jest tego samego rodzaju i w takiej samej ilości (stosunek 1:1 tj. zużyta pralka za nową pralkę). Posiadacz zużytego, zepsutego sprzętu może oddać go do specjalnych punktów zbiórki ZSEE działających w ramach gminnych jednostek organizacyjnych prowadzących działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych, lub w punktach legalnie istniejących przedsiębiorstw prywatnych. Od 2006 każda gmina ma obowiązek udostępnić mieszkańcom informację o znajdujących się na jej terenie podmiotach zbierających zużyty sprzęt oraz adresach prowadzonych przez nie punktów zbierania zużytego sprzętu. Legalnie działające zakłady zbiórki i przetwarzania powinny być wpisane w rejestr Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Każdy może w łatwy sposób ograniczyć negatywny wpływ elektroodpadów na środowisko. Wystarczy oddać je bezpłatnie w sklepie (kupując nowy sprzęt tego samego rodzaju) lub specjalnym punkcie zbiórki elektroodpadów. Warto sprawdzić, czy firma której oddajemy zużyty sprzęt działa legalnie – powinna znajdować się w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska[1].

Prawa i obowiązki użytkownika sprzętu - konsumenta

[edytuj | edytuj kod]
  • Użytkownik sprzętu elektrycznego i elektronicznego przeznaczonego dla gospodarstw domowych ma obowiązek oddawania zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny do przeznaczonych do tego punktów zbiórki ZSEE.
  • Zużytego sprzętu nie wolno umieszczać łącznie z innymi odpadami. Za pozostawienie sprzętu w miejscu do tego nieprzeznaczonym grozi kara grzywny do 5000 zł.
  • W przypadku zakupu nowego sprzętu, konsument ma prawo oddać bezpłatnie zużyty sprzęt tego samego rodzaju (1:1), ale sprzedawca nie ma obowiązku zapewnić transportu tego sprzętu z mieszkania użytkownika do sklepu.
  • Konsument może nieodpłatnie pozostawić sprzęt oddany do naprawy w punkcie serwisowym w przypadku, gdy jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna.
  • Zarówno sprzedawca jak i prowadzący punkt serwisowy mają prawo odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia przyjmujących.
  • Informacje o punktach zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych użytkownik może uzyskać: na stronie internetowej urzędu gminy, w siedzibie urzędu gminy - np. w gablotach informacyjnych, w punktach serwisowych oraz w punktach sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych.

Prawa i obowiązki sprzedawców i punktów serwisowych

[edytuj | edytuj kod]
  • Sprzedawcy detaliczni i hurtowi przy zakupie nowego sprzętu są zobowiązani do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pochodzącego z gospodarstw domowych, w ilości nie większej niż sprzedawany sprzęt tego samego typu (1:1).
  • Sprzedawca, hurtownik lub serwisant mają obowiązek przyjęcia ZSEE bezpłatnie, nie mają natomiast obowiązku ponoszenia kosztów transportu zużytego sprzętu.
  • Prowadzący punkt serwisowy ma obowiązek do nieodpłatnego przyjęcia sprzętu, jeżeli jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna dla jego właściciela.
  • Sprzedawcy detaliczni, hurtowi oraz prowadzący punkty serwisowe mogą odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia osób przyjmujących zużyty sprzęt.
  • Sprzedawcy detaliczni i hurtowi mają obowiązek sprzedaży wyłącznie sprzętu wprowadzonego do obrotu przez Wprowadzającego. Sprzęt ten musi być zarejestrowany w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska[1].
  • W punkcie sprzedaży oraz w punkcie serwisowym musi być umieszczona informacja o punktach zbierania zużytego sprzętu.
  • Sprzedawany sprzęt musi być oznakowany symbolem przekreślonego, kołowego kontenera na odpady, co znaczy, że sprzęt został wprowadzony do obrotu po 13 sierpnia 2005 r.
  • Sprzedawany sprzęt musi być opatrzony informacją o zakazie umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, wyjaśnieniem znaczenia oznakowania (symbol przekreślonego, kołowego kontenera na odpady), informacją o potencjalnych skutkach dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie, a także informacją o systemie zbierania zużytego sprzętu oraz o roli gospodarstwa domowego w procesie ponownego użycia i odzysku.
  • Sprzedawca detaliczny ma obowiązek nieodpłatnego przekazania przyjętego zużytego sprzętu hurtownikowi lub prowadzącemu zakład przetwarzania lub organizacji odzysku.

Detaliści i hurtownicy są zobowiązani do sporządzania sprawozdań do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (w terminie do dnia 31 lipca za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i do dnia 15 marca za okres 1 lipca do 31 grudnia każdego roku). Sprawozdania mają informować o masie zebranego i przekazanego do zakładu przetwarzania zużytego sprzętu.

Prawa i obowiązki organizacji odzysku

[edytuj | edytuj kod]

Organizacje odzysku zostały powołane po to, aby w imieniu Wprowadzających - Producentów i Importerów spełniać ich obowiązki wynikające z ustawy, czyli:

  • Organizować sprawny i efektywny w kosztach system zbierania zużytego sprzętu, organizować punkty zbiórki ZSEE, odbierać ZSEE z punktów zbierania, organizować przetwarzanie, odzysk, recykling i unieszkodliwianie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
  • Składać do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wymagane prawem sprawozdania i rozliczenia.
  • Prowadzić publiczne kampanie edukacyjne popularyzujące ideę selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Akty prawne - ustawy

[edytuj | edytuj kod]

Akty prawne - dyrektywy

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Główny Inspektorat Ochrony Środowiska http://rzseie.gios.gov.pl/szukaj_rzseie.php

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]