Przejdź do zawartości

Dom Gwarka w Tarnowskich Górach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dom Gwarka
Zabytek: nr rej. A/617/66 z 15 kwietnia 1966[1]
Ilustracja
Dom Gwarka, ul. Gliwicka 2
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)

Adres

ul. Gliwicka 2

Architekt

nieznany[2]

Inwestor

nieznany[2]

Ukończenie budowy

1598[3]

Ważniejsze przebudowy

XVIII wiek (1717, 1785[3][4]), 1891[2]

Pierwszy właściciel

nieznany[2]

Kolejni właściciele

1746: Heinrych Wacław Gawłowski z Gawłowa 1754–1854: szkoła ewangelicka
1856–1890 (formalnie do 1907): Joseph Lukaschik, fabrykant
1891–1911: Karl Lukaschik, fabrykant
1911–1930: Hans Lukaschik
1941: J. Lukaschik[2]

Obecny właściciel

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (od 1954)

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, po lewej znajduje się punkt z opisem „Dom Gwarka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Dom Gwarka”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dom Gwarka”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Dom Gwarka”
Ziemia50°26′37,8″N 18°51′16,1″E/50,443833 18,854472
Multimedia w Wikimedia Commons

Dom Gwarka – zabytkowa[1] kamienica z końca XVI wieku znajdująca się u zbiegu ulic Gliwickiej i Zamkowej na terenie zabytkowego śródmieścia miasta Tarnowskie Góry.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Data budowy na fasadzie

Budynek zbudowany został w 1598 roku, a jego właścicielami przez dziesięciolecia byli gwarkowie (łac. cultores montium, czyli właściciele i udziałowcy kopalń upoważnieni przez władcę do wydobycia kruszcu w zamian za pobieranie od nich dziesięciny lub innej opłaty, tzw. olbory[5][6]) oraz inni przedstawiciele tarnogórskiego mieszczaństwa[7].

Podczas pożarów miasta w 1701 oraz 1746 roku dom poważnie ucierpiał. Przed 1746 jego wartość katastralną wyceniano na 370 talarów, a po 1765 – na 355 talarów[2].

Prawdopodobnie w tym budynku – należącym wówczas do radcy von Gawlowskiego – odbyło się w 1744 roku pierwsze nabożeństwo luterańskie po przywróceniu wolności religijnej, o którym wspomniał Zasadius w swej Muzyce Anielskiej[2][8].

W 1754 budynek został przekazany popieranym przez pruskie władze ewangelikom, którzy założyli w nim swoją szkołę. Dom Gwarka był jej siedzibą przez 100 lat aż do 1854[9]. W 1784 roku w dwóch klasach uczyło się 100 uczniów, zaś w 1847 szkoła miała już trzy klasy ze 140 dziećmi. Nauczycieli było trzech, a roczny budżet placówki – pochodzący z podatków miejskich i danin kościelnych – wynosił ok. 300 talarów[10][4].

Po przeniesieniu w 1854 szkoły do nowej siedziby przy Henckelstraße 2 (obecnie ul. Jana Bondkowskiego) dom został sprzedany i wszedł w skład zabudowań fabryki mydła Josepha Lukaschika (założonej w 1845 roku, działającej do początku lat 40. XX wieku)[11].

Ozdobna latarnia nad wejściem do budynku

W 1891 roku wykonano drugie wejście do budynku (obecnie nieistniejące) oraz przebudowano sąsiednie okno. Pracami kierował Ernst Hofmann[2].

Po II wojnie światowej Dom Gwarka był zrujnowany i przewidziany do rozbiórki, jednak dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które postanowiło obrać go na swoją siedzibę, został wyremontowany i oddany do użytku 17 maja 1965 roku[12][13]. Pieniądze na remont pochodziły z popularnej wówczas śląskiej gry liczbowej Karolinka, a także z dotacji katowickiego wojewódzkiego konserwatora zabytków[4].

Współcześnie w budynku znajduje się siedziba Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej – na parterze znajdują się biura, z kolei dwukondygnacyjne poddasze zajmował dom wycieczkowy „Gwarek”[13], przekształcony w 2021 roku w hostel „Młotek i Perlik” nawiązujący nazwą do mydła będącego sztandarowym produktem wytwarzanym niegdyś w zakładzie Józefa Łukasika[14] (niem. nazwa marki: „Schlägel-und-Eisen-Seife”, firma: J[oseph]. Lukaschik Seifenfabrik Tarnowitz)[15].

Architektura

[edytuj | edytuj kod]

Dom Gwarka to narożny budynek wzniesiony na rzucie kwadratu, murowany, parterowy z półszczytem od strony ul. Gliwickiej oraz wysokim dwukondygnacyjnym poddaszem, trzytraktowy[16]. W części pomieszczeń sklepienia krzyżowe oraz żaglaste na gurtach, trójprzęsłowe[3][2]. Dach naczółkowy, elewacja bezstylowa, od ul. Gliwickiej sześcioosiowa, a od ul. Zamkowej – siedmioosiowa[16][2]. Na fasadzie północnej (od strony ul Gliwickiej) zachowana data 1598 (data budowy), dawniej widoczne również były daty przebudów – 1717 i 1785 – obecnie zatynkowane[2]. W 1990 roku wmurowana została tablica upamiętniająca pobyt w mieście Johanna Wolfganga von Goethego[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Fundacja Kruszce Śląska: ul. Gliwicka 2. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl/de, 2018. [dostęp 2019-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niem.).
  3. ↑ a b c Zofia Krzykowska, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 143, ISBN 83-911508-3-6.
  4. ↑ a b c d Broniec i in. 2009 ↓, s. 81.
  5. ↑ Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. II. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1900–1903, s. 232–234.
  6. ↑ Dawid Toruński. Tarnogórscy mieszczanie. „Montes Tarnovicensis”, 2000-06-21. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
  7. ↑ Danuta Szlachcic-Dudzicz, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Układ przestrzenny miasta i jego zabudowa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 66, ISBN 83-911508-3-6.
  8. ↑ Samuel Ludwik Zasadius: Muzyka anielska. Brieg: 1751, s. 7.
  9. ↑ Maria Sikorska, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Szkolnictwo, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 135, ISBN 83-911508-3-6.
  10. ↑ Maria Sikorska, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Szkolnictwo, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 303, ISBN 83-911508-3-6.
  11. ↑ Józef Moszny, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie gospodarcze – inne gałęzie przemysłu, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 203, ISBN 83-911508-3-6.
  12. ↑ Gwareckie królestwo. W: Monika Rosenbaum, Sebastian Rosenbaum: Srebrne miasto na czerwonej drodze. Tarnowskie Góry w PRL na fotografiach tygodnika „Gwarek”. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2014, s. 19. ISBN 978-83-61458-10-4.
  13. ↑ a b SMZT: Historia domu wycieczkowego Gwarek. smzt.pl, 2018-01-19. [dostęp 2019-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  14. ↑ SMZT: Nowa baza noclegowa w sercu Tarnowskich Gór. Będziecie zaskoczeni aranżacją. smzt.pl, 2021-07-06. [dostęp 2021-07-10]. (pol.).
  15. ↑ „Tarnowitzer Hermatkalender für den Landkreis Beuthen-Tarnowitz” 1941, Gauverlag NS-Schlesien GmbH., Zweigverlag Beuthen OS., Beuthen OS. [1940], s. [158] (reklama firmy)
  16. ↑ a b Ignacy Płazak, Jan Przała, Katalog zabytków sztuki w Polsce, Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek (red.), t. VI (województwo katowickie), zeszyt 12 (powiat tarnogórski), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968, s. 25 (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.
Zabytki Tarnowskich Gór

UNESCO[A]
Zamki i pałace
Obiekty sakralne
Pozostałe budynki
Zabytkowe parki
Inne obiekty
Obiekty nieistniejące
  1. ↑ obiekty objęte wpisem pod nazwą Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dom_Gwarka_w_Tarnowskich_Górach&oldid=68722229”