Przejdź do zawartości

Diecezja wigierska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Diecezja wigierska
Ilustracja
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Wigrach, dawna katedra diecezji wigierskiej
Państwo

 Królestwo Prus
 Królestwo Polskie

Siedziba

Wigry

Data powołania

1799

Data zamknięcia

1818

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Stolica tytularna
Data ustanowienia

2014

Obecny biskup

Marek Szkudło

Rzeczywista funkcja
biskupa

biskup pomocniczy archidiecezji katowickiej

Diecezja wigierska – diecezja kościoła rzymskokatolickiego, istniejąca w latach 1799–1818, z siedzibą w Wigrach. W listopadzie 2014 przywrócona jako biskupstwo tytularne[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Utworzenie diecezji

[edytuj | edytuj kod]

Po III rozbiorze Polski w Królestwie Prus w prowincji Prusy Nowowschodnie znalazła się m.in. część przedrozbiorowej diecezji diecezji wileńskiej, diecezji łuckiej i diecezji żmudzkiej[2]. 9 sierpnia 1796 rząd pruski postanowił, że granice biskupstw na włączonych ziemiach powinny pokrywać się z granicami państwowymi[2], 1 września 1796 zdecydował o powołaniu nowej diecezji, zaś 24 grudnia 1796 zdecydował o umieszczeniu stolicy diecezji w klasztorze kamedulskim w Wigrach[2]. Tymczasową jurysdykcję kościelną nad tym obszarem sprawował biskup płocki Krzysztof Hilary Szembek, a po jego śmierci następca Onufry Kajetan Szembek[3][2].

Po nawiązaniu kontaktu ze Stolicą Apostolską zleciła ona biskupowi Krzysztofowi Hilaremu Szembekowi przeprowadzenie procesu informacyjnego w sprawie erygowania nowej diecezji[2]. Diecezja wigierska została ostatecznie utworzona na mocy bulli Saepe factum est papieża Piusa VI z 16 marca 1799[2]. Na życzenie władz pruskich diecezja wigierska nie została podporządkowana metropolii gnieźnieńskiej, lecz podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej[2].

W skład diecezji weszło:

  • 90 parafii z diecezji wileńskiej (dekanaty: Augustów, Białystok, Knyszyn, Olwita, Preny, Simno, Sokółka, Wigry)[4]
  • 44 parafie z diecezji łuckiej (dekanaty: Bielsk Podlaski, Brańsk, Drohiczyn, Tykocin)[4]
  • 15 parafii z diecezji żmudzkiej (dekanaty: Sapieżyszki, Wierzbołowo)[4]

Łącznie w 149 parafiach było ponad 292 tys. spowiadających się wiernych (czyli bez dzieci do około 12. roku życia)[4]. W granicach diecezji znajdowało się też 14 klasztorów męskich i 3 żeńskie[4].

Diecezja w czasach bp. Karpowicza

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym biskupem wigierskim został Michał Franciszek Karpowicz[5]. Został on wskazany przez władze pruskie na funkcję biskupa wigierskiego już 22 grudnia 1797, zaś prekanonizacja miała miejsce 5 kwietnia 1799[3]. Sakrę biskupią przyjął 30 marca 1800 w kościele św. Krzyża w Warszawie z rąk bp. Jana Chrzciciela Albertrandi[5]. Na mocy dyspensy papieskiej Albertrandiemu asystowali duchowni niebędący członkami episkopatu: Tomasz Ostaszewski oraz Adam Michał Prażmowski[6].

W dniach 9–11 lipca 1800 Karpowicz przejął erem w Wigrach od kamedułów, którzy musieli opuścić go zgodnie z wolą rządu pruskiego i udali się do klasztoru kamedułów na Bielanach w dzisiejszej Warszawie[7]. Z rozległych dóbr zakonnych nowemu biskupowi pozostawiono niewiele ponad 4 włóki ziemi[8]. Bp Karpowicz zachował jednak probostwo w Grażyszkach, skąd prowadził korespondencję biskupią[8].

Rezydencja biskupia została umieszczona w budynku nazywanym dziś Domem Królewskim, przylegającym do południowo-zachodniego narożnika tarasu górnego. Przebudowano także wnętrze kościoła pokamedulskiego, podniesionego do rangi katedry[9]. W celu powiększenia prezbiterium ołtarz główny został przesunięty ku ścianie wschodniej, zaś dawny chór zakonny zlikwidowano[9]. W zamian wybudowano chór muzyczny, występujący na nawę, przy ścianie elewacji frontowej[9].

Na terenie diecezji istniało seminarium duchowne w Tykocinie, którego pięciu alumnom bp Karpowicz udzielił święceń w latach 1801–1803[10]. W samych Wigrach seminarium nie zaistniało, aczkolwiek niektórzy alumni z Tykocina kilka ostatnich miesięcy przed święceniami spędzali w Wigrach, gdzie mogli odbywać studia końcowe[10].

We wrześniu 1803 Karpowicz przedłożył do zatwierdzenia statuty kapituły, opracowane w oparciu o statuty diecezji warmińskiej[8]. W tym samym czasie ustanowił też dwa konsystorze generalne i oficjalaty:

  • podlaski w Waniewie – dekanaty: Białystok, Bielsk, Brańsk, Drohiczyn, Knyszyn, Sokółka i Tykocin pod zarządem wikariusza in spiritualibus i oficjała generalnego ks. Jana Klemensa Gołaszewskiego[11]
  • litewski w Wyłkowyszkach – dekanaty: Augustów, Olwita, Preny, Sapieżyszki, Simno, Wierzbołówka i Wigry pod zarządem wikariusza i oficjała generalnego ks. Baltazara Paszkiewicza[10]

Do współpracowników biskupa należeli też m.in. sekretarz Polikarp Augustyn Marciejewski i ks. Wacław Kunicki[10].

Biskup Michał Karpowicz zmarł 5 listopada 1803 w Berżnikach, zaś jego ciało zabalsamowano i złożono w Wigrach w kryptach pod dawnym kapitularzem kamedułów[12]. Po śmierci Karpowicza obowiązki administratora diecezji przejął Jan Klemens Gołaszewski oraz Baltazar Paszkiewicz[13][14].

Diecezja w czasach bp. Gołaszewskiego

[edytuj | edytuj kod]

Na wakujące stanowisko biskupa wigierskiego władze pruskie brały pod uwagę kandydatów, takich jak Ignacy Matthy, Józef Miaskowski i Jan Klemens Gołaszewski[15]. 4 kwietnia 1804 król pruski Fryderyk Wilhelm III zaakceptował kandydaturę Gołaszewskiego[16]. Władze pruskie doceniały jego wykształcenie teologiczne i ogólne, prawość, dobroczynność i sympatię wśród wiernych, spodziewając się, że będzie lojalny wobec władz państwowych[17]. W grudniu 1805 zlecono sufraganowi warszawskiemu Albertrandiemu opracowanie wniosku o wszczęcie procesu kanonicznego potwierdzającego kandydaturę ks. Gołaszewskiego do przyjęcia święceń biskupich[16]. Aby przyspieszyć objęcie sakry przez Gołaszewskiego, władze pruskie pokryły opłaty wymagane przez Stolicę Apostolską w kwocie 600 skudów[18]. Prekanonizacja biskupa miała miejsce na tajnym konsystorzu Stolicy Apostolskiej 26 czerwca 1805[19].

Kolejne opłaty na rzecz Stolicy Apostolskiej wiązały się w wystawieniem przez nią brewe dotyczącego konsekracji oraz bulli nominacyjnej[20]. Ks. Gołaszewski nie był w stanie jej pokryć, ponieważ rząd pruski nie zgodził się, by otrzymał pensję z góry i pokrył z niej opłaty[20]. Nierozwiązane sprawy finansowe, napięcia między Prusami a Stolicą Apostolską (m.in. plany podziału lub likwidacji diecezji warszawskiej), a także niepewna sytuacja polityczna sprawiły, że za panowania pruskiego Gołaszewski nie został konsekrowany na biskupa[21]

W 1807 po pokoju tylżyckim większość diecezji znalazła się w Księstwie Warszawskim[5]. Z diecezji wydzielone zostały ziemie obwodu białostockiego, przyłączonego do Rosji, obejmujące w całości lub częściowo dekanaty: Białystok, Bielsk, Brańsk, Drohiczyn, Knyszyn i Sokółka (53 parafie, 6 filii i 5 klasztorów)[5]. Liczba wiernych diecezji zmniejszyła się o ponad 130 tys.[5] Nowe granice przetrwały do końca istnienia diecezji[5].

5 marca 1809 Jan Klemens Gołaszewski otrzymał sakrę biskupią w katedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie z rąk metropolity gnieźnieńskiego Ignacego Raczyńskiego, któremu asystowali ordynariusz smoleński i administrator diecezji poznańskiej Tymoteusz Gorzeński oraz biskup tytularny Cinny Antonin Malinowski[22][23].

Po kongresie wiedeńskim w 1815 diecezja znalazła się w granicach Królestwa Kongresowego. Diecezja wigierska została zlikwidowana w 1818, a na jej miejsce papież Pius VII powołał bullą Ex imposita Nobis z 30 czerwca 1818 diecezję augustowską (sejneńską), pokrywającą się z granicami województwa augustowskiego, w skład której weszły ziemie dawnej diecezji wigierskiej (89 parafii) oraz 3 dekanaty z diecezji płockiej (Łomża, Wąsosz i Wizna, liczące 31 parafii)[24].

Stolica tytularna

[edytuj | edytuj kod]

Decyzją papieża Franciszka z 13 grudnia 2014 historyczna stolica biskupia w Wigrach stała się stolicą tytularną[25]. W tym samym dniu papież Franciszek ustanowił biskupem wigierskim Marka Szkudłę[26].

Biskupi ordynariusze

[edytuj | edytuj kod]

Biskupi tytularni

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wigry (Titular See) [Catholic-Hierarchy] [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2022-11-14].
  2. ↑ a b c d e f g Sawicki 2017 ↓, s. 367.
  3. ↑ a b Prokop 2010 ↓, s. 308.
  4. ↑ a b c d e Sawicki 2017 ↓, s. 368.
  5. ↑ a b c d e f Sawicki 2017 ↓, s. 369.
  6. ↑ Prokop 2010 ↓, s. 309.
  7. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 369–370.
  8. ↑ a b c Sawicki 2017 ↓, s. 370.
  9. ↑ a b c Kochanowski 1965 ↓, s. 151.
  10. ↑ a b c d Sawicki 2017 ↓, s. 371.
  11. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 370–371.
  12. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 371–372.
  13. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 227.
  14. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 372.
  15. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 228–229.
  16. ↑ a b Jodkowski 2016 ↓, s. 230.
  17. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 228, 230.
  18. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 231.
  19. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 231–232.
  20. ↑ a b Jodkowski 2016 ↓, s. 232.
  21. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 233–234.
  22. ↑ Jodkowski 2016 ↓, s. 233.
  23. ↑ Sawicki 2017b ↓, s. 98.
  24. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 375–376.
  25. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 377.
  26. ↑ Sawicki 2017 ↓, s. 377–378.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Marek Jodkowski. O nominacji ks. Jana Klemensa Gołaszewskiego na biskupa wigierskiego uwag kilka. „Studia Ełckie”. 3 (18), s. 225–234, 2016. 
  • Wacław Kochanowski: Architektura zespołu pokamedulskiego w Wigrach. W: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny. Warszawa; Białystok: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1965, s. 139–174.
  • Krzysztof R. Prokop. Sakry i sukcesja święceń biskupich pasterzy diecezji wigierskiej, sejneńskiej (augustowskiej) oraz łomżyńskiej. „Studia Teologiczne. Białystok – Drohiczyn – Łomża”. 28, s. 305–342, 2010. 
  • Ryszard Sawicki. Diecezja wigierska i jej dziedzictwo historyczno-pastoralne. „Studia Ełckie”. 3 (10), s. 363–379, 2017. 
  • Ryszard Sawicki. Działalność pastoralna i polityczna biskupa Jana Klemensa Gołaszewskiego (1748-1820). „Warszawskie Studia Pastoralne”. 1 (34), s. 89-115, 2017. 
  • Diecezja Łomżyńska – rys historyczny. Diecezja łomżyńska. [dostęp 2012-12-02].
  • Diocese of Wigry. The Hierarchy of the Catholic Church. (ang.).
  • Wigry (Titular See). The Hierarchy of the Catholic Church. (ang.).
  • Historia kompleksu wigierskiego – Eremus Insulae Vigrensis. Parafia rzymskokatolicka pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Wigrach. [dostęp 2012-12-02].
  • Adam Stefan Ornatek, Wpływ pruskiego prawa krajowego na powstanie i realizację konstytucji apostolskiej Piusa VI Saepe factum est z 16 marca 1799 roku, w: „Studia Redemptorystowskie” (14) 2016, s. 481–494.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diecezja_wigierska&oldid=71852090”