Zasłonak rudy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
zasłonak rudy |
| Nazwa systematyczna | |
| Cortinarius orellanus Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 288 (1838) [1836-1838] | |
Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus Fr.) – gatunek grzybów z rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Synonimy nazwy naukowej[2]:
- Cortinarius orellanus Fr. 1838, var. orellanus
- Cortinarius orellanus var. rutilans (Quél.) Moënne-Locc. & Reumaux 2005
- Cortinarius orellanus var. tristis Moënne-Locc. & Reumaux 1991
- Cortinarius rutilans Quél. 1898
- Dermocybe orellana (Fr.) Ricken 1915
Polską nazwę podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 4–7 cm. Za młodu półkulisty lub dzwonkowaty, później wypukły z podwiniętymi brzegami, z tępym garbkiem pośrodku. Powierzchnia matowa i pilśniowa z delikatnymi łuskami. Kolor cynamonowobrązowy, brązowoczerwony lub brązowy[4].
Początkowo szafranowożółte, potem pomarańczowe do pomarańczowordzawych. Są wypukłe, rzadkie i dość grube, szeroko przyrośnięte do trzonu lub nieco zbiegające[4].
O wysokości 5–10 cm, cylindryczny, u dołu zwężony, pełny, żółtawy lub żółtawobrązowy z podłużnymi ciemniejszymi włóknami[4].
Żółtawy. Smak łagodny lub lekko kwaskowaty, zapach słaby, podobny do zapachu rzodkwi[5].
Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne lub migdałkowate, lekko brodawkowate o wielkości 8–11 × 5,5–7 μm[5].
- Gatunki podobne
- Zasłonak rudawy (Cortinarius rubellus) ma wyraźniejszy garb, zgrubiały u podstawy trzon, a jego blaszki nie mają pomarańczowego odcienia. Występuje w lasach iglastych[4].
- Zasłonak purpurowoblaszkowy (Cortinarius semisanguineus). Ma bardziej czerwone blaszki i występuje w lasach iglastych[4].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Notowany jest w wielu krajach Europy oraz Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie[6]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Szwajcarii, Niemczech, Danii, Holandii, Norwegii, Szwecji[3].
Grzyb mykoryzowy[3]. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, od sierpnia do października. Jest pospolity zarówno na nizinach, jak i na pogórzu i w górach. Szczególnie często występuje pod dębami, rzadziej pod bukami i brzozami[4].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb śmiertelnie trujący[8]. Zawiera alkaloid orellaninę, która nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego gotowanie nie zmniejsza toksyczności grzyba. Orellanina selektywnie uszkadza komórki kanalików nerkowych, powodując rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicze. Toksyna ma charakter kumulatywny – powtarzane spożywanie nawet niewielkich dawek powoduje narastające objawy chorobowe. Dochodzi do uszkodzenia nerek i w następstwie ich niewydolności. Pierwsze objawy pojawiają się po kilku dniach, ale rozwinięte objawy zatrucia występują dopiero po ok. 2 tygodniach (z tego względu niekiedy można nie wiązać ich ze spożyciem tego grzyba).
Ocenia się, że dawką śmiertelną jest ok. 100–200 g zasłonaka rudego[9], ale działanie toksyczne zależy też od osobniczej wrażliwości oraz stanu nerek przed zatruciem. Śmierć może nastąpić w wyniku nieleczonej niewydolności nerek. Nie ma specyficznej odtrutki na orellaninę i leczenie sprowadza się do dializoterapii lub transplantacji nerki.
O tym, że jest to grzyb trujący, przekonano się w Polsce dopiero pod koniec lat 50. XX wieku. Miały miejsce wówczas dwie fale zatruć tym grzybem, w wyniku których zmarło około 10 osób. Wcześniej uważano zasłonaki za grzyby nietrujące[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-10-20] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-12-16] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 183, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 198, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 400, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 63, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Aurel Dermek, Grzyby, 1981, s. 122, ISBN 83-217-2357-8 (pol.).
- ↑ Grzyby trujące [online] [dostęp 2017-09-22] (pol.).
- ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 242, 246, ISBN 978-83-258-0588-3.