Przejdź do zawartości

Ciełuszki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy wsi w województwie podlaskim. Zobacz też: Cieluszki – szczyt w Beskidzie Sądeckim.
Ciełuszki
wieś
Ilustracja
Krzyż wotywny przy wjeździe do wsi od strony wsi Kaniuki
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

białostocki

Gmina

Zabłudów

Liczba ludności (2011)

89[2][3]

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

16-060[4]

Tablice rejestracyjne

BIA

SIMC

0044440[5]

Położenie na mapie gminy Zabłudów
Mapa konturowa gminy Zabłudów, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Ciełuszki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Ciełuszki”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Ciełuszki”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Ciełuszki”
Ziemia52°54′13″N 23°22′01″E/52,903611 23,366944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Krzyże wotywne, środkowy pochodzi z 1910 r.

Ciełuszki (białorus. Цялушкі[6]; w miejsc. gwarze Телушкі[7], wym.: Tełuškí[8], trb.: Tełuszki[9]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Zabłudów[5][10]. Leży nad rzeką Narew.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa wsi pochodzi od pogańskiego Cielca szczególnie czczonego w Ciełuszkach jeszcze przed przyjęciem wschodniego chrześcijaństwa (pierwotna nazwa wsi to Święciciele). Powstałe przed XV wiekiem prawosławne sanktuarium w Puchłach miało osłabić silny kult pogański w Ciełuszkach. Ostatecznie rodzimy kult Cielca zaginął, zaś pobliska wieś Puchły po dziś dzień stanowi ważny ośrodek prawosławnego kultu maryjnego dla okolicznej ludności[11].

W Ciełuszkach istniała cerkiew parafialna, której istnienie potwierdzają zachowane do dziś lustracje z 1576 r. i 1664 r. Jednakże z braku źródeł przyczyna oraz data jej likwidacji nie jest znana. Świątynia ta stanowiła centrum parafialne nie tylko dla Ciełuszek, ale też i dla sąsiedniej wsi Pawły[12]. Jedyną pozostałością po niej, jaka zachowała się do dnia dzisiejszego, to rudyment cmentarza parafialnego w postaci kamienia nagrobnego zwieńczonego kutym krzyżem z inskrypcjami i datą 1735 r., który znajduje się na tyłach jednego z domostw w centrum wsi.

W okresie międzywojennym we wsi dużą popularnością cieszył się ruch religijny proroka Ilji (Eliasza Klimowicza ze Starej Grzybowszczyzny)[13][14][15]. W Ciełuszkach istniała nawet świątynia należąca do tej grupy religijnej[16].

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności, przeprowadzonego w 1921 roku, wieś Ciełuszki zamieszkiwało 188 osób w 27 domach, wszyscy mieszkańcy wsi zadeklarowali wówczas białoruską przynależność narodową oraz wyznanie prawosławne[17].

W lipcu 1944 r. hitlerowcy, w odwecie za śmierć kilku żołnierzy w okolicach wsi Pawły, dokonali łapanki na kilku mieszkańcach Ciełuszek, których następnie wywieźli w okolice Tryczówki i tam spalili w stodole[18].

O wsi

[edytuj | edytuj kod]

Wieś zamieszkiwana jest przez prawosławnych Białorusinów, określających siebie mianem Tutejszych lub rzadziej Podlaszuków.

W strukturach administracyjnych Kościoła Prawosławnego w Polsce wieś podlega parafii w Puchłach.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

We wsi bardzo dobrze zachowała się tradycyjna drewniana architektura budynków mieszkalnych. Większość z nich pochodzi z okresu międzywojennego. Ciełuszki to, przy Socach, Trześciance, Kaniukach, Rybołach oraz Wojszkach, jedna z nielicznych wsi w Polsce, gdzie można podziwiać ludowe ornamentacje wiejskich chałup, występujące w postaci okiennic, nad- i podokienników, ozdobnych oszalowań elewacji i szczytów drewnianych budynków mieszkalnych.

W Ciełuszkach zachował się nietypowy krzyż wotywny z wyrytą gwiazdą radziecką i cyrylicznymi inskrypcjami oddającymi hołd Armii Czerwonej. Całość obelisku zwieńcza prawosławny krzyż. Ten nietypowy pomnik został wystawiony przez mieszkańców miejscowości tuż po zakończeniu II wojny światowej w podzięce za wyzwolenie wsi przez Armię Czerwoną. Jest to jeden z nielicznych tego typu obiektów w kraju, łączących w sobie elementy chrześcijaństwa i komunizmu. Krzyż znajduje się przy wyjeździe z Ciełuszek w kierunku wsi Puchły, jest zadbany i cieszy się taką samą czcią jak pozostałe krzyże wotywne we wsi[19][20].

Przez wieś przechodzą szlaki turystyczne: Podlaski Szlak Bociani oraz Podlaski Szlak Kulturowy Drzewo i Sacrum.

W Ciełuszkach urodził się Aleksander Gawryluk – burmistrz miasta i gminy Miłakowo w latach 2006-2018[21].

19 lipca 2015 r. przez wieś Ciełuszki i jej najbliższe okolice przeszła potężna burza wyrządzająca ogromne spustoszenia. Wiatr, który osiągał niszczycielską prędkość ponad 100 km/h, powalił wiele drzew oraz poważnie uszkodził pokaźną liczbę budynków mieszkalnych i gospodarczych, zaś intensywne opady spowodowały lokalne podtopienia. W efekcie przez kilka dni dojazd do wsi był znacznie utrudniony z powodu powalonych na drogę drzew, zaś w związku z zerwanymi napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi wystąpiły braki w dostawach prądu[22].

Od nazwy wsi Ciełuszki pochodzą dwa wschodniosłowiańskie nazwiska odmiejscowe: Ciełuszecki oraz Tełuszecki[23]. W Polsce oba te nazwiska nosi jedynie kilkadziesiąt osób z terenu powiatu hajnowskiego i miasta Białegostoku[24][25].

W Ciełuszkach rokrocznie odbywa się uroczysty tradycyjny obchód (procesja) wsi z udziałem duchowieństwa prawosławnego w dniu święta Przemienienia Pańskiego (w lokalnym dialekcie święto to nazywane jest Spasem i obchodzone jest 19 sierpnia według starego stylu)[26].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
  • Prawosławny krzyż wotywny z 1860 r. przy wjeździe do wsi od strony Puchłów
    Prawosławny krzyż wotywny z 1860 r. przy wjeździe do wsi od strony Puchłów
  • Tradycyjna architektura wsi
    Tradycyjna architektura wsi
  • Tradycyjna architektura wsi
    Tradycyjna architektura wsi
  • Tradycyjna architektura wsi
    Tradycyjna architektura wsi
  • Świetlica wiejska, dawniej szkoła podstawowa
    Świetlica wiejska, dawniej szkoła podstawowa

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17405
  2. ↑ Wieś Ciełuszki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 163 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Цялушкі, вёска. Radzima.net. [dostęp 2015-12-16].
  7. ↑ Ludmiła Łabowicz (Filimoniuk): Podlaskie nazwiska. Над Бугом і Нарвою український часопис Підляшшя - Ukraińskie Pismo Podlasia Nad Buhom i Narwoju. [dostęp 2015-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
  8. ↑ Pudlaśki nazvy. Svoja.org: Pudlaśka mova, język podlaski. [dostęp 2015-12-16].
  9. ↑ Jerzy Hawryluk: Chrzest Ziemi Ruskiej (I-XVI). madbuhom.pl Над Бугом і Нарвою - український часопис Підляшшя. [dostęp 2015-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-07)].
  10. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  11. ↑ Grzegorz Sosna: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie. Białystok: Wydawnictwo Orthdruk, 2001. ISBN 83-85368-69-8.
  12. ↑ Nazwy oraz pierwsze opisy wsi w parafii. W: Grzegorz Sosna, Doroteusz Fionik: Parafia Ryboły. Cz. I: Zarys dziejów parafii. Bielsk Podlaski–Ryboły–Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1999. ISBN 83-909009-7-1.
  13. ↑ Adriana Świątek: Legenda wierszalińskiej sekty wpisana w teatr. Pracownia Kultury (1/2011). [dostęp 2015-10-10].
  14. ↑ Joanna Stelmaszuk: Sekta grzybowska w świetle wybranych ujęć socjologii i religioznawstwa. Sonca.org - Związek Młodzieży Białoruskiej w Polsce. [dostęp 2015-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  15. ↑ Rozdział IX: Parafia w II Rzeczpospolitej. W: Grzegorz Sosna, Doroteusz Fionik: Parafia Ryboły. Cz. I: Zarys dziejów parafii. Bielsk Podlaski–Ryboły–Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1999. ISBN 83-909009-7-1.
  16. ↑ Wojciech Załęski: Eliasz. Fenomen pogranicza świadomości. Białystok-Supraśl: Collegium Suprasliense, 2015, s. 94-95.
  17. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 32.
  18. ↑ Antonina Troc-Sosna: Kożany - Święte Miejsce. Biuletyn Informacyjny Bractwa Prawosławnego Trzech Świętych Hierarchów, grudzień 2011. [dostęp 2019-04-19].
  19. ↑ Krzyż Zbawiciela i gwiazda.... (Ciełuszki). ciekawepodlasie.pl. [dostęp 2016-06-01].
  20. ↑ Wojciech Dąbrowski: Krzyż i gwiazda razem na jednym pomniku. dobroni.pl, 2012-11-19. [dostęp 2016-06-01].
  21. ↑ Encyklopedia Warmii i Mazur. [dostęp 2015-10-10].
  22. ↑ Dariusz Wojtecki: Likwidacja szkód po wichurach. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Białymstoku, 20 lipca 2015. [dostęp 2016-06-19].
  23. ↑ Ludmiła Łabowicz (Filimoniuk). Podlaskie nazwiska. „Над Бугом і Нарвою”. 6 (112), listopad-grudzień 2010. Związek Ukraińców Podlasia. ISSN 1230-2759. [dostęp 2016-06-01]. (pol.). 
  24. ↑ Tełuszecki. nazwiska-polskie.pl. [dostęp 2016-06-01].
  25. ↑ Ciełuszecki. nazwiska-polskie.pl. [dostęp 2016-06-01].
  26. ↑ Dariusz Sulima: Obchód pól i poświęcenie krzyża w Ciełuszkach. Serwis internetowy prawosławnego Radia Orthodoxia, 2009-08-20. [dostęp 2016-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-25)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Zabłudów
Miasto
Wsie
Kolonie
Osady leśne
Części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciełuszki&oldid=75102116”