Cekropka
 Cecropia peltata | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
cekropka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Cecropia Loefling Iter Hispan. 272. Dec 1758[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
C. peltata L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Cekropka[4], drążnik, drążnia[5], drzewo trąbowe[4] (Cecropia Loefl.) – rodzaj roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). Obejmuje 61[2][6][7] lub 63[8] gatunków, niektóre źródła wymieniają ok. 70–80 gatunków[5][9][10]. Występują w Ameryce Środkowej (po północny Meksyk i Kubę) oraz w tropikalnej części Ameryki Południowej. Jako rośliny introdukowane spotykane są w Afryce Równikowej, Azji Południowo-Wschodniej i na wyspach Oceanii[8].
Szybko rosnące i krótkowieczne drzewa pionierskie w różnych siedliskach leśnych. Związane są często relacją symbiotyczną z mrówkami zasiedlającymi puste przestrzenie w ich pniach[5][9].
Dęte pnie tych drzew wykorzystywane są przez Indian do wyrobu trąb (trombit) oraz stosowane są do budowy tratw[10] i pływaków do sieci[11]. Niektóre gatunki sadzone są jako ozdobne (np. C. peltata) i wykorzystywane do wyrobu ścieru drzewnego[6]. Popiół po spaleniu C. peltata jest żuty wraz z liśćmi krasnodrzewu pospolitego (koki). Z kolei C. sciadophylla często jest pozostawiana podczas wylesień i pozyskiwania gruntu na cele rolnicze, ponieważ jej opadające liście alkalizują glebę, ubogą w wapień w obszarze Amazonii (zabieg praktykowany jest zwłaszcza w uprawach koki)[6]. Niektóre gatunki dostarczają kauczuku, żywic, garbników i są wykorzystywane leczniczo[4]. Włókna z kory stosowane są do wyplatania sznurów i mat. Drewno łatwo się pali i jest używane jako hubka. Poza tym wykorzystywane jest do celów konstrukcyjnych (w połączeniu z cementem pozwala zmniejszyć masę konstrukcji), do wyrobu zapałek, skrzynek, zabawek i mebli[11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]_(14407306462).jpg)
- Pokrój
- Drzewa o pustych (dętych) pędach[5][6][9], podzielonych cienkimi przegrodami[5][6] (podobne są pod tym względem do pędów bambusów[12]), nierozgałęzione lub słabo, zwykle kandelabrowo rozgałęzione w górnej części[7], z pędami zwieńczonymi na końcach pióropuszem liści[5][9]. Drzewa wyróżniają się koronami na tle innych z powodu jasnego ubarwienia liści[9]. U dołu ze szczudłowatymi korzeniami podporowymi[6]. Większość gatunków osiąga kilkanaście m wysokości, nieliczne osiągają 40 m, ale są też takie, które nie przekraczają 5 m[7].
- Liście
- Skrętoległe[2], zwykle skupione w pióropusze na końcach pędów[5][11]. Blaszki są okazałe (do ponad 50 cm średnicy), dłoniastozłożone (opisywane jako parasolowate – z ogonkiem przymocowanym w centralnej części blaszki[13]), ogonki są długie, zwykle osiągają 20–30 cm, z przylistkami u nasady. Liście są nagie lub owłosione, często szaro owłosione od spodu[9], u niektórych gatunków liście są niemal białe[13].
- Kwiaty
- Drobne, jednopłciowe (rośliny dwupienne). Zebrane są w kwiatostany kłosokształtne palczasto podzielone[9], otulone przed kwitnieniem pochwiastą podsadką[7]. Kwiaty męskie z okwiatem rurkowatym i dwoma pręcikami[9], odpadającymi jeszcze w czasie kwitnienia[7]. Kwiaty żeńskie z podobnym okwiatem i zalążnią tworzoną przez pojedynczy owocolistek. Znamię główkowato-pędzelkowate[9].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Są to drzewa szybko rosnące, potrafiące dorosnąć do 12 m w ciągu 4–5 lat, ale też krótkowieczne (zamierają często już po ok. 10 latach)[5]. Na ogół są gatunkami pionierskimi[6], światłolubnymi[13], wyrastającymi w lasach w lukach i na porębach[5], także wzdłuż przydroży śródleśnych. Opisywane są jako najważniejsze drzewo pionierskie na kontynentach amerykańskich[13]. Rozpowszechnienie tych roślin i ich wielki potencjał w szybkim zarastaniu wszelkich luk w zwartej pokrywie roślinnej jest zasługą wielkiej ilości wytwarzanych nasion. Znamienne jest przy tym to, że zachowują one zdolność do kiełkowania tylko przez rok lub dwa[12].
Większość gatunków zasiedla nizinne lasy równikowe, w tym selwę[9], często miejsca bagniste[4], mniej liczne rosną w lasach podgórskich i górskich, sięgając do 2600 m n.p.m.[9][12]
W pustych komorach pędów tych roślin (poza przedstawicielami rodzaju rosnącymi w górach i na wyspach[12]) często gnieżdżą się agresywne i jadowite mrówki z rodzaju Azteca, opuszczające wnętrza roślin w celu pożywiania się ciałkami odżywczymi osiągającymi ok. 1 mm średnicy[12] i wytwarzanymi na ogonkach liściowych. Zawierają one glikogen rzadko spotykany w świecie roślin[12]. Mrówki odpędzają inne owady, w tym potencjalnie szkodliwe dla cekropek, usuwają także próbujące je zasiedlić epifity[5][12]. Ciałka odżywcze bywają też spożywane przez ptaki. Zjadane ciałka tworzone są w szybkim tempie ponownie – na jednym ogonku liściowym może ich powstać 80 w ciągu 10 minut[12].
Kwiaty zapylane są przez wiatr (anemogamia)[12]. Owocami cekropek odżywiają się ptaki, nietoperze i inne ssaki[2][12]. W rozprzestrzenianiu diaspor niektórych gatunków biorą też udział ryby[6]. Owoce dojrzewają systematycznie przez cały rok, stanowiąc zawsze dostępne pożywienie dla wielu różnych gatunków zwierząt[12].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj roślin z plemienia Cecropieae Gaudichaud z rodziny pokrzywowatych Urticaceae Juss.[2][6][14] Przynależność do pokrzywowatych jest dobrze potwierdzona badaniami molekularnymi[2]. Plemię Cecropieae bywało wcześniej także wyodrębniane w randze rodziny drążnikowatych Cecropiaceae[2][5][6][14], a także klasyfikowane w obrębie morwowatych Moraceae[2].
- Wykaz gatunków[8]
- Cecropia albicans Trécul
- Cecropia andina Cuatrec.
- Cecropia angulata I.W.Bailey
- Cecropia angustifolia Trécul
- Cecropia annulata C.C.Berg & P.Franco
- Cecropia bullata C.C.Berg & P.Franco
- Cecropia candida Snethl.
- Cecropia chlorostachya C.C.Berg & P.Franco
- Cecropia concolor Willd.
- Cecropia dealbata B.S.Williams
- Cecropia distachya Huber
- Cecropia elongata Rusby
- Cecropia engleriana Snethl.
- Cecropia ficifolia Warb. ex Snethl.
- Cecropia gabrielis Cuatrec.
- Cecropia garciae Standl.
- Cecropia glaziovii Snethl.
- Cecropia goudotiana Trécul
- Cecropia granvilleana C.C.Berg
- Cecropia herthae Diels
- Cecropia heterochroma C.C.Berg & P.Franco
- Cecropia hispidissima Cuatrec.
- Cecropia hololeuca Miq.
- Cecropia idroboi Cuatrec.
- Cecropia insignis Liebm.
- Cecropia kavanayensis Cuatrec.
- Cecropia latiloba Miq.
- Cecropia litoralis Snethl.
- Cecropia longipes Pittier
- Cecropia marginalis Cuatrec.
- Cecropia maxima Snethl.
- Cecropia megastachya Cuatrec.
- Cecropia membranacea Trécul
- Cecropia metensis Cuatrec.
- Cecropia montana Warb. ex Snethl.
- Cecropia multisecta P.Franco & C.C.Berg
- Cecropia mutisiana Mildbr.
- Cecropia obtusa Trécul
- Cecropia obtusifolia Bertol.
- Cecropia pachystachya Trécul
- Cecropia palmata Willd.
- Cecropia pastasana Diels
- Cecropia peltata L.
- Cecropia pittieri B.L.Rob. ex A.Stewart
- Cecropia plicata Cuatrec.
- Cecropia polystachya Trécul
- Cecropia purpurascens C.C.Berg
- Cecropia putumayonis Cuatrec.
- Cecropia reticulata Cuatrec.
- Cecropia sararensis Cuatrec.
- Cecropia saxatilis Snethl.
- Cecropia schreberiana Miq.
- Cecropia sciadophylla Mart.
- Cecropia silvae C.C.Berg
- Cecropia strigosa Trécul
- Cecropia subintegra Cuatrec.
- Cecropia tacuna C.C.Berg & P.Franco
- Cecropia telealba Cuatrec.
- Cecropia telenitida Cuatrec.
- Cecropia ulei Snethl.
- Cecropia utcubambana Cuatrec.
- Cecropia velutinella Diels
- Cecropia virgusa Cuatrec.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ a b c Cecropia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-24].
- ↑ a b c d cekropka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-04-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 177. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 175, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e Cornelis C. Berg, Pilar Franco Rosselli, Diane W. Davidson. Cecropia. „Flora Neotropica”. 94, s. 1-230, 2005.
- ↑ a b c Cecropia Loefl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Cecropia. [w:] Arboles y arbustos de los Andes del Ecuador [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-24].
- ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 122. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c Elbert L. Little, Jr., Frank H. Wadsworth: Common trees of Puerto Rico and the Virgin Island. Washington: US Department of Agriculture, 1964, s. 66.
- ↑ a b c d e f g h i j k Michael Fogden, Patricia Fogden: The Natural History of Flowers. Texas A&M University Press, 2018, s. 143-144. ISBN 978-1-62349-644-9.
- ↑ a b c d Richard Condit, Rolando Pérez, Nefertaris Daguerre: Trees of Panama and Costa Rica. Princeton University Press, 2011, s. 454-456. ISBN 978-0-691-14710-9.
- ↑ a b Genus: Cecropia Loefl.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-24].