Bytom Odrzański

Bytom Odrzański
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek i ratusz w Bytomiu Odrzańskim
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	nowosolski
Gmina	Bytom Odrzański
Burmistrz	Jacek Sauter
Powierzchnia	2,3 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 4010; 1743 os./km²
Strefa numeracyjna	48 68
Kod pocztowy	67-115
Tablice rejestracyjne	FNW
	Położenie na mapie Polski Bytom Odrzański
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Bytom Odrzański
	Położenie na mapie powiatu nowosolskiego Bytom Odrzański
	Położenie na mapie gminy Bytom Odrzański Bytom Odrzański
	51°43′52″N 15°49′19″E/51,731111 15,821944
TERC (TERYT)	0804024
SIMC	0988359
	Urząd miejskiul. Rynek 1; 67-115 Bytom Odrzański
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Bytom Odrzański (tuż po wojnie Białobrzezie^[2], ^ⓘ; niem. Beuthen an der Oder) – miasto w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim w powiecie nowosolskim, siedziba gminy Bytom Odrzański. Położone jest 22 km na zachód od Głogowa i 12 km na wschód od Nowej Soli.

Pod względem historycznym Bytom Odrzański leży w północnej części Dolnego Śląska^[3].

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Geografia

Miasto leży na lewym, silnie zanieczyszczonym na tym odcinku, brzegu Odry (Środkowe Nadodrze) w obrębie Pradoliny Barycko-Głogowskiej (na jej skraju). Ok. 6 km na południe od miasta znajdują się Wzgórza Dalkowskie.

Nazwa

Nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej, potocznej nazwy egzystencji - bytu określającej miejsce do życia^[4]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najwcześniejsze zanotowane nazwy miejscowości w dokumencie z 1109 roku Bytom oraz Butum podając ich znaczenie „Wohnsitz, Niederlassung” czyli po polsku „miejsce bytowania, osadnictwa”^[4].

Miejscowość w obecnej formie Bytom we fragmencie castrum Bytom^[5] (pol. gród Bytom)^[6] notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116^[7].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Bitom wielokrotnie notuje spisana po łacinie w latach 1269–1273 Księga henrykowska^[8]. W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Bythom^[9]^[10]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Beuthena, Bythonia^[11].

Historia

Średniowieczny gród słowiański znany z obrony przed wojskami niemieckimi cesarza Henryka V Salickiego w 1109 roku (idącego wówczas na Głogów) wymienia w swoich kronikach Gall Anonim.

(...) A gdy chciał ze sprawionymi szykami wyminąć gród Bytom, jako niemożliwy do zdobycia ze względu na obwarowania i naturalne położenie wśród opływających go wód i oblegających moczar i bagien, niektórzy słynniejsi z jego rycerzy zboczyli pod gród, pragnąc okazać w Polsce swą cnotę rycerską, a wypróbować siły i odwagę Polaków. A grodzianie, otwarłszy bramy, wyszli naprzeciw z dobytymi mieczami, nie obawiając się ani mnogości różnorodnych wojsk, ani napastliwości Niemców, ani obecności samego cesarza, lecz czołowo stawiając im odważny i mężny opór. Widząc to cesarz niesłychanie się zdumiał, że tak ludzie bez zbroi ochronnej walczyli gołymi mieczami przeciw tarczownikom, a tarczownicy przeciw pancernym, spiesząc tak ochoczo do walki jakoby na biesiadę. Wtedy jakoby rozgniewany na zakusy swoich rycerzy cesarz posłał tam kuszników i łuczników, aby przynajmniej przed ich groźbą grodzianie ustąpili i cofnęli się do grodu. Ale Polacy na pociski i strzały zewsząd lecące tyle zwracali uwagi co na śnieg lub na krople deszczu. Tam też cesarz po raz pierwszy przekonał się o odwadze Polaków, bo nie wszyscy jego rycerze wyszli cało z tej walki. (...)

Gall Anonim, Księga Trzecia, Rozdział III

W 1157 roku gród został spalony przez wycofujące się przed Niemcami wojska polskie. Prawa miejskie miasto uzyskało około połowy XIII wieku. W latach 1289–1504 Bytom należał do Piastów śląskich. Od 1331 roku znalazł się pod zwierzchnictwem Czech.

W 1469 roku miasto przeszło w ręce prywatnych właścicieli. Nabywcą był ród rycerski Glaubitzów. W latach 1526–1561 właścicielami miasta byli Rechenbergowie. Od 1561 roku miasto należało do rodziny Schönaichów. Pod rządami Habsburgów, od 1526 roku, następuje rozkwit miasta - największy w latach 1580–1618, za panowania Fabiana i Jerzego von Schönaich. W latach 1601–1628 działało tutaj znane w Europie kalwińskie gimnazjum akademickie z prawem nadawania tytułów bakałarza i magistra - tzw. „Schönaichianum”. Około roku 1615–1618 w Bytomiu działała drukarnia, aczkolwiek zachowało się niewiele jej publikacji^[12].

Od 1742 roku miasto należało do Prus. W XIX wieku posiadało kanalizację i wodociągi.

13 lutego 1945 roku miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie. Poważnie zniszczone miasto przejęła wkrótce administracja polska. Dotychczasowi mieszkańcy zostali wysiedleni do Niemiec i zastąpieni polskimi osadnikami.

4 czerwca 1988 roku na przejeździe kolejowo-drogowym pod Bytomiem miała miejsce tragiczna katastrofa drogowo-kolejowa – wojskowa ciężarówka marki Star 66, wioząca trzynastu żołnierzy do prac melioracyjnych na pobliskich łąkach wjechała (z winy kierowcy) pod pociąg jadący z prędkością 70 km/h. W wyniku zderzenia eksplodowały kanistry z benzyną wiezione w wozie wojskowym. Na miejscu zginęło 5 osób, kolejnych pięć zmarło po przewiezieniu do szpitali^[13].

Obecnie mieszkańcy osiągają dochody głównie z przemysłu oraz usług. Nieopodal znajdują się huty oraz kopalnie miedzi należące do KGHM. W mieście znajdują się zakłady z branży metalowej oraz meblowej. Co roku odbywa się tu Festiwal Twórczości Muzycznej Niewidomych oraz Flis Odrzański.

Zabytki

Kamienice w Bytomiu Odrzańskim

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[14]:

miasto, z połowy XIII wieku
kościół parafialny pod wezwaniem świętego Hieronima, gotycki z XIV-XVII wieku, przebudowany w XVIII wieku
kościół ewangelicki z XVIII wieku. Wybudowany w latach 1741–1746 z wykorzystaniem murów dawnego późnorenesansowego protestanckiego gimnazjum Schönacha. Salowy, murowany z cegły, wewnątrz otoczony dwupiętrowymi, drewnianymi emporami. Obok kościoła neogotycka wieża dobudowana w 1846 roku. Obecnie pusty, nieużywany. W 2006 roku zakupiony został przez Fundację Archeologiczną z Zielonej Góry. Do roku 2012 zaplanowano ukończenie renowacji budynku i utworzenie w nim Archiwum Archeologicznego, ul. Kościelna
remiza straży pożarnej, pl. Szpitalny, ul. Kopernika, z 1764 roku, w XIX wieku
plebania, z połowy XIX wieku
ratusz, późnorenesansowy z XVII w. został wybudowany w latach 1602–1609 w zachodniej pierzei rynku, na dwóch połączonych, średniowiecznych działkach
dom, ul. Cmentarna 20, z XVIII wieku
domy, ul. Dworcowa 2, 20, 27, 28, 29, z XVIII wieku, XIX/XX wieku
domy mieszczańskie z XVIII i XIX wieku przy ul. Głogowskiej:
- domy, ul. Głogowska 30, 31, 33, 38, z XVIII wieku
- wille z ogrodami, ul. Głogowska 18, 23, z połowy XIX wieku, z 1920 roku
„Dom Napoleona”, ul. Górna 1, z XVIII wieku
dom, ul. Kopernika 12, z 1869 roku
domy, ul. Kościelna 7, 9, z XVIII wieku
domy, ul. Kożuchowska 13 (d.25), 26, 27, 28, 29/30, z XVII wieku, z XVIII wieku
domy, ul. Krzywoustego 6, 9, 26, z XVIII wieku
komora celna, ul. Mostowa 1, 1935 roku
domy, ul. Nadbrzeżna 2, 5, 5a, 8, 9, z XVIII wieku, z XIX wieku
domy, ul. Nowe Miasto 3, 9, 17, 23, 28, z XVIII wieku
odrestaurowany zespół architektoniczny zabytkowej starówki - późnorenesansowe, barokowe, klasycystyczne i eklektyczne kamieniczki wokół Rynku:
- domy, Rynek 2, 3 - nie istnieje, 4, 5, 6, 8, 9, 9a, 10, 11, 12, 13/14, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, z XVII wieku, z XVIII wieku/XIX wieku
hotel „Pod Złotym Lwem”, Rynek 15/16, z 1711 roku
budynek gospodarczy, ul. Szeroka 8, z XVIII wieku
domy, ul. Szewska 4, 8, 15, 19, z XVIII wieku
domy, ul. Szpitalna 6, 7, 10, 12, z XVIII wieku
domy, ul. Wąska 1, 2, 3, 5, 7, z XVIII wieku
domy, ul. Widok 1, 2, z XVIII wieku
willa, ul. Żeromskiego 1, z 1908 roku

inne zabytki:

pięć kamiennych, prawdopodobnie średniowiecznych, krzyży, wmurowanych w wieżę kościoła św. Hieronima; wiek krzyży oraz ich pochodzenie są nieznane, jedna z hipotez uznająca je za tzw. krzyże pokutne nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi
fontanna kolumnowa z końca XIX w.
barokowa tablica pamiątkowa z napisem dotyczącym zniszczeń dokonanych w trakcie przejazdu lisowczyków 6 grudnia 1620 roku. Umiejscowiona na fasadzie budynku dawnej apteki w rynku.
pozostałości fosy miejskiej.

Związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół Rzymskokatolicki

Parafia św. Hieronima w Bytomiu Odrzańskim

Kościół Zielonoświątkowy

Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Świętego Ducha” w Bytomiu Odrzańskim

Ludzie urodzeni w Bytomiu Odrzańskim

George August Kunowski(inne języki) (ur. 25. czerwca 1757 r.; zm. † 21. stycznia 1838 w Swidnicy, przez 42 lata Pastor Primarius przy Kościele Pokoju w Swidnicy)
Jochen Klepper(inne języki) – niemiecki pisarz, poeta, dziennikarz ur. 22. marca 1902 r. zm. 11.grudnia 1942

Ludzie związani z Bytomiem Odrzańskim

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bytomiem Odrzańskim.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Bytomiu Odrzańskim.

Transport

Osobny artykuł: Bytom Odrzański (stacja kolejowa).

port rzeczny
linia kolejowa nr 273 Wrocław Główny - Szczecin Główny (została doprowadzona do Bytomia już w 1871 roku i funkcjonuje do dziś jako tzw. magistrala nadodrzańska). Miasto ma bezpośrednie połączenie m.in. z Przemyślem, Krakowem, Wrocławiem, Rzepinem.
w mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
- nr 292: Nowa Sól - Bytom Odrzański - Głogów
- nr 293: Bytom Odrzański - Nowe Miasteczko
- nr 326: Bytom Odrzański - Siedlisko^[15] jest nieprzejezdna - możliwość transportu łodzią na wschodni brzeg Odry dla pieszych i rowerzystów istniała do 2018 roku^[16].
Najbliższe mosty przez Odrę znajdują się w Nowej Soli i Głogowie^[17].

Demografia

Rok	Liczba ludności
1787	2261
1825	2557
1905	3033
1939	3176
1961	2457
1970	3049
2004	3365
2010	4480

Piramida wieku mieszkańców Bytomia Odrzańskiego w 2014 roku^[18].

Sport

Od 1947 roku w Bytomiu Odrzańskim działa klub piłkarski Miejski Klub Sportowy „Odra” Bytom Odrzański, który występuje w III lidze grupa III. Zespół domowe mecze rozgrywa na Stadionie Gminnym w Bytomiu Odrzańskim^[19]. Dzięki doświadczonym, byłym zawodnikom sportów walki, także te dyscypliny cieszą się w mieście popularnością^{[według kogo?]}.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
↑ Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie), t. 2: Dolny Śląsk, Dolne Łużyce, red. Zdzisław Kaczmarczyk, Andrzej Wędzki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Zielona Góra 1970, s. 125.
↑ ^a ^b HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).
↑ „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s.467
↑ „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Narod. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, str. 128.
↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, str. 448.
↑ Stenzel 1854 ↓, s. 34.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Ciurlok 2018 ↓, s. 69.
↑ Informacje zabrane na podstawie książki Jarosława Reszki - „Cześć, Giniemy!”
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 37-40. [dostęp 2024-09-28]. (pol.).
↑ Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze – Sieć dróg, wykaz dróg i mapa [online], www.zdw.zgora.pl [dostęp 2020-12-04] .
↑ Problem z przeprawą [online], Radio Zachód [dostęp 2020-12-04] (pol.).
↑ 500 lat mostu, którego nie ma [online], Bytom Odrzański - Bytomski Serwis Informacyjny [dostęp 2020-12-04] (pol.).
↑ Bytom Odrzański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ 90minut.pl: Miejski Klub Sportowy Odra Bytom Odrzański. [dostęp 2011-09-01]. (pol.).

Bibliografia

Gustav Adolf Stenzel: Liber Fundationis Claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow. Breslau: Josef Max & Komp., 1854.
Antonowicz, G., Województwo zielonogórskie vademecum turystyczne, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981
Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.
Garbacz, K., Szlakiem zabytkowych miast, Zielona Góra, Agencja Wydawnicza PDN, 2005
Lutsch, H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien [Bd. 3]: Die Kunstdenkmäler des. Reg.-Bezirks Liegnitz, Breslau, Wilh. Gottl. Korn., ss. 65-70, 1891
Szczaniecki, M., Korcz, W., Dzieje ziemi lubuskiej w wypisach Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1958

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta
Bytom niższy (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 519 .

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945

[3] Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie), t. 2: Dolny Śląsk, Dolne Łużyce, red. Zdzisław Kaczmarczyk, Andrzej Wędzki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Zielona Góra 1970, s. 125.

[Adamy-4] HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).

[5] „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s.467

[6] „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Narod. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, str. 128.

[7] „Monumenta Poloniae Historica”, Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, str. 448.

[CITEREFStenzel185434-8] Stenzel 1854 ↓, s. 34.

[9] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online

[10] H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889

[11] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.

[CITEREFCiurlok201869-12] Ciurlok 2018 ↓, s. 69.

[4VI1988-13] Informacje zabrane na podstawie książki Jarosława Reszki - „Cześć, Giniemy!”

[14] Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 37-40. [dostęp 2024-09-28]. (pol.).

[15] Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze – Sieć dróg, wykaz dróg i mapa [online], www.zdw.zgora.pl [dostęp 2020-12-04] .

[16] Problem z przeprawą [online], Radio Zachód [dostęp 2020-12-04] (pol.).

[17] 500 lat mostu, którego nie ma [online], Bytom Odrzański - Bytomski Serwis Informacyjny [dostęp 2020-12-04] (pol.).

[populacja2016-18] Bytom Odrzański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[19] 90minut.pl: Miejski Klub Sportowy Odra Bytom Odrzański. [dostęp 2011-09-01]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasto	Bytom Odrzański
Wsie	Bodzów Bonów Bycz Drogomil Królikowice Małaszowice Popowo Sobolice Tarnów Bycki Wierzbnica
Osady	Kropiwnik Ścieżyna
Przysiółek wsi	Wierzbniczki

Miasta	Bytom Odrzański Kożuchów Nowa Sól Nowe Miasteczko Otyń
Gminy miejskie	Nowa Sól
Gminy miejsko-wiejskie	Bytom Odrzański Kożuchów Nowe Miasteczko Otyń
Gminy wiejskie	Kolsko Nowa Sól Siedlisko

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie (1946–50) woj. zielonogórskie (1950–75)
Miasta	Bytom Odrzański (do 1954 →) Głogów (← od 1946) Polkowice (do 1945) Sława (do 1954 →)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Białołęka (do 1954) Bytom Odrzański (do 1954) Gaworzyce Głogów (od 1973) Grębocice Jakubów (do 1954) Jerzmanowa (od 1973) Kotla Nosocice (do 1954) Pęcław (od 1973) Polkowice (do 1954) Radwanice (od 1973) Sława (do 1954) Żukowice (od 1973)
Gromady (1954–72)	Białołęka (1954–58) Bielawy (1954–57 (→)) Bogomice (1959–72) Brzostów (1954–58) Buczyna (1954–58) Chociemyśl (1954–59) Dobrzejowice (1954–72) Gaworzyce (1954–72) Grębocice (1954–72) Grodziec Mały (1954–59) Jaczów (1954–58) Jerzmanowa (1954–72) Kłobuczyn (1954–58) Kotla (1954–72) Kromolin (1954–61) Krzepielów (1954 →) Krzepów (1965–72) Lipinki (1954 →) Nielubia (1954–68) Nosocice (1954–64) Pęcław (1959–72) Przedmoście (1954–59) Radwanice (1954–72) Retków (1954–57) Ruszowice (1959–72) Serby Stare (1954–72) Siedlisko (1954 →) Sława Śląska (1954 →) Stare Strącze (1954 →) Szymocin (1954–72) Wierzbnica (1954 →) Wierzchownia (1954–58) Żukowice (1954–72)
Legenda	* Niejednoznaczna data zmiany nazwy gminy Jakubów na Radwanice

Przynależność wojewódzka	woj. zielonogórskie
Miasta	Bytom Odrzański (← 1955–75) Kożuchów (← 1953–75) Nowa Sól (← 1953–75) Nowe Miasteczko (← 1953–75)
Gminy wiejskie (1953–54 i 1973–75)	Borów (← 1953–54) Broniszów (← 1953–54) Bytom Odrzański (1973–75) Lipiny (← 1953–54) Kożuchów (1973–75) Lubięcin (1973–75) Mirocin Średni (1973–75) Nowa Sól (1973–75) Nowe Miasteczko (1973–75) Nowogród Bobrzański (← 1953–54) Otyń (1973–75) Siedlisko (1973–75) Wrociszów (← 1953–54)
Gromady (1954–72)	~~Bielawy~~(←~~1958~~) Bogaczów (1954 →) Broniszów (1954–61) Bytom Odrzański (1961–72) Drągowina (1954 →) Kożuchów (1959–72) Lipiny (1954–58) Lubięcin (1954–72) Mirocin Średni (1954–58) Mirocin Średni (1961–72) ~~Niedoradz~~(←~~1958~~) Niwiska (1954 →) Nowe Miasteczko (1963–72) Nowogród Bobrzański (1954 →) Otyń (1954–72) Przyborów (1954–58) Przylaski (1954 →) Siedlisko (← 1955–72) Solniki (1954–61) Stare Żabno (1954–72) Studzieniec (1954–61) Stypułów (1954–58) Syba (1954–63) Wierzbnica (← 1955–61) Wrociszów (1954–72)

Miasta na prawach powiatu	Gorzów Wielkopolski Zielona Góra
Miasta powiatowe	Krosno Odrzańskie Międzyrzecz Nowa Sól Słubice Strzelce Krajeńskie Sulęcin Świebodzin Wschowa Żagań Żary
Miasta gminne	Babimost Brody Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk Dobiegniew Drezdenko Gozdnica Gubin Iłowa Jasień Kargowa Kostrzyn nad Odrą Kożuchów Lubniewice Lubsko Łęknica Małomice Nowe Miasteczko Nowogród Bobrzański Ośno Lubuskie Otyń Rzepin Skwierzyna Sława Sulechów Szlichtyngowa Szprotawa Torzym Trzciel Witnica Zbąszynek