Przejdź do zawartości

Bukowa (powiat staszowski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy wsi w województwie świętokrzyskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.
Bukowa
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Osiek

Wysokość

217 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

306[2]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

28-221[3]

Tablice rejestracyjne

TSZ

SIMC

0802030[4]

Położenie na mapie gminy Osiek
Mapa konturowa gminy Osiek, u góry znajduje się punkt z opisem „Bukowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Bukowa”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bukowa”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Bukowa”
Ziemia50°34′44″N 21°25′17″E/50,578889 21,421389[1]

Bukowa – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Osiek[4][5].

Wieś należy do Parafii św. Michała Archanioła w Wiązownicy-Kolonii.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Wieś Bukowa położona jest 18 km na wschód od Staszowa; 19 km na północny wschód od Połańca; 18,5 km na zachód od Tarnobrzega i 26 km na południowy zachód od Sandomierza.

Komunikacja

[edytuj | edytuj kod]

Przez wieś biegną trzy drogi powiatowe nr 42315 (0791T – Sztombergi – Wiśniowa Poduchowna – Wiśniowa – Czajków Południowy – Zagórze – Wiązownica Duża – Grobla – Bukowa – Jeziory – Sulisławice); nr 42318 (0794T – Bukowa – Brożnia – Grabowiec – Osiek), a w obrębie powiatu sandomierskiego nr 42317 (0793T – Bukowa – Wnorów – Łoniów); oraz aż sześć dróg gminnych nr 4233034 (002683T – Osiek – Bukowa); nr 4233037 (002686T – Bukowa – pod las); nr 4233038 (002687T – Bukowa przez wieś); nr 4233039 (002688T – Bukowa – Antonówka); nr 4233040 (002689T – Bukowa – Kopanina); a w obrębie gminy Łoniów nr 4225016 (001539T – Ruszcza-Płaszczyzna – Bukowa), w tym inne drogi gminne niezewidencjonowane[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie obszernych badań archeologicznych prowadzonych na ziemi sandomierskiej wiemy na pewno, że już kilka tysięcy lat p.n.e. istniały na tym terenie osiedla ludzkie. Świadczą o tym wykopaliska w Złotej pod Sandomierzem. Także w okolicy wioski Bukowa znaleziono wczesnośredniowieczne dowody na istnienie ludzkich osad o rozwiniętej społeczności. Dla przykładu w Trzebiesławicach przed 1929 rokiem znajdowało się kilkanaście kurhanów, a już w roku 1929 zachowało się ich tylko pięć, część została zaorana, a po pozostałych wszelki ślad zaginął. Ponadto w tym samym roku przeprowadzono badania, w wyniku których, ustalono przypuszczalną datę powstania grobów na VI wiek. A w pobliskiej wiosce Ruszcza, dzięki pomocy ówczesnego dziedzica Maksymiliana Jasieńskiego, natrafiono w 1827 roku na cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Znajdowało się ono na zachód od wsi, około 1,8 km w kierunku wioski Bukowa. Znalezisko datowano na XI wiek. Oprócz cmentarzyska w Ruszczy znaleziono w pobliskiej Nietuji grodzisko wczesnośredniowieczne, które badacz Joachim Lelewel uważał za mogiłę. Także w innych miejscowościach, takich jak: Gnieszowice, Trzykosy, Zbigniewice, Niekrasów, Łoniów czy Osiek, znajdowano znaleziska archeologiczne z wczesnego średniowiecza. Świadczy to o dużym ruchu osadniczym na tych terenach[7].

Nie zachowały się żadne dokumenty papierowe z tamtego okresu, dotyczące powstania osady Bukowa, można tylko przypuszczać o jej starym rodowodzie, bowiem wiadomo, że w 1248 roku rektor joannitów z Zagościa oddaje Ruszczę dziekanowi sandomierskiemu w zamian za dziesięcinę z Winiar[a]. Ponadto pierwsza wzmianka o osadzie Wiązownica pochodzi z 1257 roku, gdy Bolesław V Wstydliwy w geście pobożności oddaję wieś klasztorowi zawichojskiemu. Fakt bardzo ważny z historycznego punktu widzenia, bowiem osada Bukowa leży między tymi wioskami a zawirowania dziejowe nie były dla niej zbyt łaskawe, pozbawiając ją jakiegokolwiek dokumentu lokacyjnego. Dlatego też można śmiało założyć, że już wtedy między Wiązownicą, a Ruszczą istniała osada Bukowa, bowiem rodowód wiosek okolicznych jest chronologicznie zbliżony. Jak było naprawdę nie dowiemy się już nigdy. Ale z całą pewnością Wiązownica przez 183 lata była własnością kościelną, aż do 1440 roku, kiedy to została przyłączona do dóbr królewskich. Kościół rzymskokatolicki, aby nie utracić dochodów, które czerpał dotychczas z wioski, ufundował nowy drewniany kościół modrzewiowy ustanawiając z Wiązownicy parafię i jednocześnie wcielając w jej rejon okoliczne wioski, w tym Bukową[7]. Domniemana nazwa związana zapewne z położeniem przyleśnym (buki)[8].

W najstarszym dokumencie o osadzie z 1460–1470 roku czytamy, że jest to własność króla Kazimierza IV Jagiellończyka; wynika to z zapisków Joannisa Długosza, wtedy to według jego Liber Beneficiorum… z tomu I i II (1470–1480). Wiemy na pewno, iż były tu łany kmiecie, karczma, ogrodziarze (czyli zagrodnicy na czynszu) oraz sołtystwo z 2 łanami i własnym młynem[7][9][10].

Ecclesiae Collegiatarum. Clepardiensis. (…) Prebenda Czapelska. (…) Decimae fertonales latorum grossorum primae praebendae.
Bukowa, villa sub parochial de Osiek. (…) alias Bukowla (Bukowa) villa…
BUKOWA, villa sub parochia ecclesiae de O s z y e k oppido sita, cuius proprietas et dominium ad serenissimum Poloniae regem pertinet, in qua sunt lanei cmethonales, de quorum quolibet solvitur unus ferto latorum grossorum canonico primae praebendae pro decima. Item praedium.
Item prima praebenda taxata est ad…[b]

Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, tomus I

W połowie XV wieku owa wieś królewska (leżąca prawdopodobnie w ówczesnej parafii Osiek?) daje z łanów kmiecych, karczmy i zagrodników dziesięcinę wartości (do) 3 grzywien biskupom Krakowskim, a z 2 łanów sołtysich i młyna kościołowi w Wiązownicy (ale tylko w pierwszy dzień Wielkanocy w postaci korca mąki pszennej); bowiem prawo takowe zwykle do biskupów Krakowskich przynależne jest[11].

Archidiaconatus Sandomiriensis. (…) Ecclesia parochialis Sancti Pauli extra muros Sandomirienses. (…) Parochia W y, a z o w n y c z a.
Bukowa, villa sub parochial de Wiązownica. (…) alias Bukowla (Bukowa) villa…
BUKOWA, villa regia sub parochia de W y, a z o w n y c z a sita. In qua sunt lanei cmethonales, item tabernae, item hortulaniae, de quibus omnibus solvitur et conducitur decima manipularis et canapalis pro episcopatu Cracoviensi, et valor eius aestimatur ad tres marcas[c]. Item est ibi scoltetia habens duos laneos, de quibus decimatur ecclesiae de W y, a z o w n i c z a. Item est ibi molendinum scoltetiale, quod annis singulis pro festo Paschae solvit ecclesiae in W y, a z o w n i c z a unum chorum farinae triticeae.
Villae parochiales: W y, a z o w n i c z a, S m y e r d z i n a, C z a y k o w et B u k o w a[d]

Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, tomus II

Dzięki tym zapiskom wyłania się nam obraz wsi dość rozwiniętej gospodarczo w 1472 roku – jako królewskiej osady w powiecie sandomierskim w tenucie Andrzeja Ossolińskiego z Klimontowa. W 1473 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk zezwala marszałkowi Janowi z Rytwian na wykupienie wiosek Czajków i Bukowa za kwotę 1000 grzywien z prawem odkupu. W wyniku tych transakcji wieś pozostaje przez 13 lat w rękach pana z Rytwian. Z kolei w 1485 roku tenże sam król sprzedaje z prawem odkupu za 1000 grzywien ww. wioski Mikołajowi z Kurozwąk kasztelanowi rozpierskiemu. W 1502 roku Adam syn Mikołaja z Kurozwęk zajął przemocą przy pomocy 60 zbrojnych towarzyszy zamek swego ojca w Rytwianach, skąd zabrał kosztowności oraz wszelkie dokumenty na dobra królewskie m.in.: Szydłów, Dombie, Falanczyn, Połaniec oraz na wójtostwo tychże miast, jak i wsie do tych miast należące, w tym także na wsie Bukowa i Czajków[7].

Dobra królewskie były często przedmiotem lustracji. Bukowa jako wieś królewska często figurowała w spisach poborowych. Większość tego typu dokumentów zaginęło w zawierusze historycznej, a te które przetrwały do naszych czasów spłonęły w archiwum państwowym podczas powstania warszawskiego. Dlatego też dysponujemy niewielkim wycinkiem zachowanych materiałów z wczesnego okresu rozwoju osady[7]. Według regestru poborowego z 1508 roku Bukowa wraz z częścią wsi Broniszowicze i całą wioską Zapniow należy do Marcina Broniowskiego, który płacił 13 gr. i 9 den. poboru[12].

4. Palatinatus Sandomiriensis. a. Districtus Sandomiriensis 1508 a.
Zapnyow, sortes Bronyschowycze et Bukowla, n. Martinus Bronyowsky gr. 13 d. 9.[e]

Adolf Pawiński, Małopolska, t. IV

Kolejna zachowana lustracja z roku 1510, wskazuje, że w folwarku w Bukowej uprawia się: żyto i owies; hoduje się: 6 krów, 25 kur, 6 kapłonów, 8 gęsi – a to wszystko na: 40 łanach pustych, 6 łanach osiadłych i 4 półłankach, oraz że jest tu karczma. Włościanie odrabiają po jednym dniu w tygodniu, podwody i polowanie. Dają w czynszu: 0,5 grzywny z łanu, 14 gr z półłanków, 20 jaj, 2 sery, 14 gr skopowego (podatku od zwierząt). Następna lustracji z 1564 roku wskazuje, że w Bukowej było osiadłych 17 kmieci na 13,5 łanach, z których płacili po 12 gr[7]. Z kolei według regestru poborowego z 1578 roku Bukowa jest już wsią królewską (tzw. królewszczyzną) w parafii Wiązownica, z 17 osadnikami na 13 łanach powierzchni, nadto ma 5 ubogich (biedaków, czyli komorników bez bydła)[13].

II. Palatinatus Sandomiriensis. 1. Districtus Sandomiriensis an. 1578. Par. Wiezownicza.
Bukowa, regalis, col. 17 in lan. 13, inq. paup. 5[f]

Adolf Pawiński, Małopolska, t. III

Na podstawie owych lustracji można odtworzyć nazwiska osób mieszkających w owych czasach w Bukowej, tych pierwszych gospodarzy/kmieci, którzy są jej bezpośrednimi przodkami[g]. Po poznaniu przydomków praojców warto przyjrzeć się również językowi jakim posługiwano się w tejże okolicy, bowiem wyewoluowały w Bukowej wyrazy gwarowe, które były tu w użyciu około 500–600 lat temu[14][h].

14 listopada 1748 roku dla Józefa Wąsika z Bukowej zostaje nadany przez króla Augusta III Sasa łan wybraniecki (inaczej sołtystwo) z przywilejami. Posiadacze łanu wybranieckiego byli zwolnieni z wszelkich obciążeń czynszowych na rzecz dworu, żołnierzy i kościoła. Nie brali także udziału w pracach pańszczyźnianych. Jednakże w razie wojny byli zobowiązani do wszelkich obciążeń na rzecz króla i państwa. Pozostali włościanie obciążeni są podymnym, szarwarkiem, liwerunkiem gromadzkim i dziesięciną parafialną, plus powinności pańszczyźniane. Z luźnych notatek znajdujących się w zapiskach Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski dowiadujemy się, że w Bukowej 1790 roku we dworze szlachty znajdowało się: 2 kobiety, 2 mężczyzn i 8 osób wszelakiej służby. Ponadto jest tu 43 domostwa, na 240 mieszkańców, w tym: 123 kobiety i 117 mężczyzn. Z czystej kalkulacji wynika, że wówczas w każdym domu zamieszkiwało średnio ponad 5 osób.

Bukowa podczas rozbiorów dostała się na krótko pod zabór austriacki, by następnie na stałe znaleźć się w zaborze rosyjskim, a wielowiekowa królewszczyzna wchodzi w skład skarbu Królestwa Polskiego. W 1836 roku dobra Osiek o łącznej powierzchni 4810 ha, nie licząc chłopskiej własności, przechodzą w nagrodę za zasługi senatorowi, urzędnikowi IV klasy, Bazylemu Pogodinowi. W związku z tym wydarzeniem przeprowadzono bardzo dokładny inwentarz wszystkich folwarków Majoratu Osiek. W 1843 roku rząd gubernialny Sandomierza chciał przeprowadzić we wsi podział ziemi na równe kolonie, aby tym samym ułatwić sobie ściąganie czynszu od włościan. Jednakże mieszkańcy Bukowej nie zgodzili się na taki układ z powodu małodogodnych warunków na jakich miał zostać przeprowadzony podział na kolonie. Kolejną kolonizacje, tym razem udaną, przeprowadził rząd gubernialny Radomia w 1855 roku. Po tym wydarzeniu Bukowa zmieniła się całkowicie… Ciekawie przedstawia się spis inwentarski, który wylicza dokładnie stan posiadania ówczesnych gospodarzy; określa, że w 1855 roku Bukową zamieszkuje 50 gospodarzy, którzy mieszkają łącznie w: 48 chałupach, w tym: 25 w stanie dobrym, 19 w stanie średnim i 4 w stanie złym. Ponadto łącznie posiadają: 2 konie, 144 woły, 109 krów, 105 jałówek, 104 świnie, 22 ule, 50 wozów, 85 soch i 74 brony. Bydło, drób i trzoda chlewna zamieszkuje w 72 stajniach, w tym: 12 w stanie dobrym, 49 w stanie średnim i 11 w stanie złym. Wszelaką paszę (głównie: siano, różne ziarno oraz słomę), jak i inną karmę dla zwierząt przechowuje się w 53 stodołach, w tym: 8 w stanie dobrym, 37 w stanie średnim i 8 w stanie złym. W tymże samym roku wybucha w okolicy epidemia cholery, na którą umiera 38 osób z Wiązownicy i Czajkowa. Z kolei na podstawie inwentarza parafii Wiązownica z 1857 roku dowiadujemy się, iż Bukową zamieszkuje 398 osób, w tym: 221 kobiet i 177 mężczyzn. Dwór oddaje jako dziesięcinę kościelną 14 korcy i 3 garnce żyta, a włościanie 4 korce i 3 garnce. Na przełomie XIX–XX wieku następuje parcelacja wspólnego pastwiska gromadzkiego. W roku 1911–1912 pięciu gospodarzy kupuje ziemie w miejscu, gdzie był ówczesny folwark – tym samym wielowiekowa tradycja folwarczna przestaje istnieć.

W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. Czynny ruch oporu na tym terenie działał dość intensywnie, czego efektem były przeprowadzone bitwy. 20 października 1863 roku przechodzi przez Bukową oddział powstańczy liczący około 650 żołnierzy pod dowództwem płk. Dionizego Czachowskiego. Zaatakowany po opuszczeniu ziem należących do Majoratu Osiek, w lasach należących do rodziny Karskich pod Rybnicą stacza nie rozstrzygniętą bitwę z wojskami rosyjskimi, a dzień później zostaje rozbity pod Jurkowicami[7].

W 1864 w wyniku uwłaszczenia chłopów przeprowadzonego na mocy ukazu cara Aleksandra II Romanowa mieszkańcy wsi Bukowa stali się właścicielami posiadanej ziemi i budynków. Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w dwóch tomach, pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku.

BUKOWA, wieś i folwark, majorat, nad rzeką Koprzywianką, powiat sandomierski, gmina Osiek, parafia Wiązownica. Leży przy drodze ze Staszowa do Koprzywnicy. W 1827 roku było tu, 48 domów i 285 mieszkańców, obecnie (tj. w roku 1880) liczy 51 domów, 454 mieszkańców i 646 mórg ziemi włościańskiej

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego…, t. I[15]

BUKOWA, wieś, powiat sandomierski, parafia Wiązownica. W połowie XV wieku wieś królewska (w parafii Osiek?) daje z łanów kmiecych, karczmy i zagród, dziesięcinę (do 3 grzywien) biskupom krakowskim, a z 2 łanów sołtysich i młyna kościołowi w Wiązownicy (Liber Beneficiorum, I, 490 i II, 325).

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego…, t. XV, cz. I[10]

Na podstawie ww. informacji z 1880 roku – Bukowa, to wieś i folwark, majorat, nad rzeką Koprzywianką w ówczesnym powiecie sandomierskim, w ówczesnej gminie i parafii Wiązownica. Leży przy drodze ze Staszowa do Koprzywnicy. W 1827 roku było tu 48 domów i 285 mieszkańców, obecnie (tj. 1880 roku) liczy 51 domów, 454 mieszkańców i 646 mórg ziemi włościańskiej ogółem[15].

W 1893 roku ówczesna parafia Wiązownica należała do ówczesnego dekanatu sandomierskiego (ale dawniej jeszcze do dekanatu staszowskiego) i liczyła wówczas 2899 dusz. Ponadto do parafii należała filia w Strzegomiu, tj. parafia pw. św. Andrzeja Apostoła[16].

Bukowa w 1886 roku wchodziła w skład gminy Osiek, z urzędem we wsi Osieczko. Gmina miała 6070 mieszkańców (w tym, aż 39,9% pochodzenia żydowskiego, tj. 539 żydów) i 17 916 mórg rozległości ogółem (w tym ziemi dworskiej 6525 mórg). Sądem okręgowym dla gminy był ówczesny III Sąd Okręgowy w Łoniowie; z kolei stacja pocztowa znajdowała się w Staszowie. W skład gminy wchodziły wówczas (jeszcze) następujące wioski: Długołęka, Dzięki, Lipnik, Łęg, Osieczko, Osiek, Pliskowola, Strzegom i Suchowola[17].

Na podstawie danych z pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej z 1921 roku dowiadujemy się, że w ówczesnej Bukowej jest 126 domów mieszkalnych, a zamieszkuje je 794 mieszkańców, w tym: 36 wyznania mojżeszowego, ale podających narodowość jako polską. Tymczasem dla przykładu w Osieku było, aż 539 żydów, ale tylko 35 uznawało się za Polaków. W 1928 roku Moszek i Gitla Fajnkuchenowie zakupują osiedle młyńskie w Bukowej, o powierzchni 9 ha 1349 m[doprecyzuj!]. W 1931 roku (w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego 1929–1933) Bukową zamieszkuje tylko 646 mieszkańców. Ponadto protokół wizytacji biskupiej z tegoż roku podaje, że akta metrykalne będące w posiadaniu parafii Wiązownica są w stanie bardzo zniszczonym, a swym zasięgiem chronologicznym zamykają się w latach 1604–1797. W wyniku zawieruchy wojennej najstarsze księgi parafialne zostały zagubione, bądź uległy całkowitemu zniszczeniu od tamtego czasu, a najstarszy dokument pochodzi tylko z 1766 roku[7].

W czasie niemieckiej okupacji, podczas II wojny światowej, wielu mieszkańców wioski należało do ruchu oporu reprezentowanego na tym terenie przez Bataliony Chłopskie. We wsi miał miejsce kurs sanitarny dla członkiń Zielonego Krzyża i Ludowego Związku Kobiet. W pobliżu wsi oddział partyzancki dowodzony przez Ignacego Kucwaja zaatakował i rozbroił czterdziestoosobowy oddział Wehrmachtu[18]. Po wojnie wybudowano na jej terenie szkołę podstawową, zmodernizowano szatę drogową. Ponadto dla przypomnienia w pierwszej połowie XIX wieku wybudowano tu kapliczkę ze smerdyńskiego piaskowca (prostokątną z dwuspadowym dachem i wieżyczką na sygnaturkę), która miała zastąpić początkowo kościół. Odbywały się przy niej nabożeństwa, a w okresie, gdy religię usunięto ze szkół, także lekcje religii. Obecnie wioska należy do klucza osieckiego, składa się z 5 wysiółków (Celiny, Gajówka, Górka, Kopanina i Mała Bukowa), a przy tym administracyjnie należy do gminy Osiek[8].

Współcześnie w ujęciu Piotra Barańskiego w jego książce Miasto i Gmina Osiek z 1999 roku[8].

W gminie. (…) Bukowa.
Wieś należąca do klucza osieckiego. Nazwa związana zapewne z położeniem przyleśnym (buki). Dzisiejsze nazwy przysiółków: Brożnica – to teren, gdzie stały urządzenia do przechowywania zboża w snopach. Kopanina – miejsce, gdzie stały kopy z sianem. Wieś posiada szkołę, wybudowaną w okresie powojennym. Na uwagę zasługuje kapliczka z I połowy XIX wieku. Zbudowana ze smardyńskiego piaskowca, prostokątna z dwuspadowym dachem i wieżyczka na sygnaturkę. Miała ona zastąpić kościół. Odbywały się tutaj nabożeństwa, a w okresie powojennym także lekcje religii, w czasie, gdy ją usunięto z programów szkolnych.

Piotr Barański, Miasto i Gmina Osiek

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Współczesna struktura demograficzna wioski Bukowa na podstawie danych z lat 1995–2009 według roczników GUS-u, z prezentacją danych z 2002 roku[19]:

Tabela 1.1. Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m. 		POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM 0–9 10–19 20–29 30–39 40–49 50–59 60–69 70–79 80
I. OGÓŁEM os. 365 42 55 47 36 55 37 29 42 22
– odsetek % 100 11,5 15,1 12,9 9,9 15,1 10,1 7,9 11,5 6
1. WEDŁUG PŁCI
A. Mężczyzn os. 195 23 32 26 16 31 20 17 24 6
– odsetek % 53,4 6,3 8,8 7,1 4,4 8,5 5,4 4,7 6,6 1,6
B. Kobiet os. 170 19 23 21 20 24 17 12 18 16
– odsetek % 46,6 5,2 6,3 5,8 5,5 6,6 4,7 3,2 4,9 4,4


Rysunek 1.1 Piramida populacji – struktura płci i wieku wioski
Tabela 1.2. Poziom populacji wioski w grupach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m. 		POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w grupach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM Mężczyzn Kobiet
I. OGÓŁEM os. 365 195 170
– odsetek % 100 53,4 46,6
1. W WIEKU
A. Przedprodukcyjnym os. 91 52 39
– odsetek % 24,9 14,2 10,7
B. Produkcyjnym os. 188 103 85
– odsetek % 51,5 28,2 23,3
a. mobilnym os. 114 55 59
– odsetek % 31,2 15 16,2
b. niemobilnym os. 74 48 26
– odsetek % 20,3 13,2 7,1
C. Poprodukcyjnym os. 86 40 46
– odsetek % 23,6 11 12,6

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

[edytuj | edytuj kod]

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Bukowej zawarty w tabeli 1[20].

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
— miasta 		Nazwy obiektów fizjograficznych
— charakter obiektu
I. Gromada WIĄZOWNICA
  1. Bukowa
  1. Celiny
  2. Gajówka
  3. Górka
  4. Kopanina
  5. Mała Bukowa
  1. Bleszczyny – pole
  2. Broźnia – pole
  3. Bukowski Las – las
  4. Celiny – pole
  5. Dębniak – pole, krzaki, wzniesie-
    nie
  6. Górka – pole
  7. Guzak – las
  8. Kaczy Smug – łąka leśna
  9. Kamionka – pole
  10. Kopanina – pole
  11. Mała Bukowa – pole
  12. Mariaty – pole
  13. Niemiecki Las – las
  14. Pałąki – pole
  15. Pastwiska – pole
  16. Pod Dębniakiem – pole
  17. Pod Lasem – pole, krzaki, mokra-
    dła
  18. Rudy – pole
  19. Skotnia – wąwóz, nieużytki
  20. Średniak – łąka leśna
  21. Za Kościńcem – pole
  22. Zagórskie Pola – pole

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Tenże fragment tekstu pochodzi z 2. źródeł (pierwotnym jest Liber Beneficiorum… tom I i/lub II (1470–1480) Joannisa Długosza; a wtórnym Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich) autor (czy autorzy) artykułu celowo nie podaje ani bibliografii, czy też przypisów – źle identyfikuje oczywiste fakty. Np. położenie Kątów wskazywałoby, że Osiek, czy Lipnik, a nawet Łęg, Mikołajów, Długołęka i Osieczko mają przybliżoną datę powstania a tak nie jest; wymienione są one w poszczególnych parafiach celem poboru odpowiedniej dziesięciny i wyłącznie (to rodzaj średniowiecznej księgowości).
  2. ↑ Tłumaczenie z łac. Kościół kapitulny, kolegialny. Kleparz (wówczas samodzielne miasto, tj. w latach 1366–1792, obecnie dzielnica Krakowa). (…) Beneficjum Czapelska. (…) Dziesięcina pieniężna w liczbie (monet – groszy szerokich praskich) przypadająca na pierwsze beneficjum (funduszu). Bukowa, wieś na terenie parafii Osiek. (…) inaczej wioska Bukowa… Bukowa – wieś położona na terenie parafii kościoła z grodu Osiek (tzw. miasta obwarowanego, twierdzy, w wieku XI do XII osady miejskiej wraz z grodem), której własność i posiadłości do Najjaśniejszego Polski króla (osoby) prawem przynależne; w której są łany kmiece, z których płaci się tzw. łanowe, czyli jeden wiardunek (tj. moneta wartości ¼ grzywny, czyli 60 denarów), z grubsza (odnośnie zwykłych rocznych podatków); a w obliczu prawa kanonicznego, w pierwszej kolejności na rzecz beneficjum (funduszu łączącego się z pełnieniem funkcji kościelnej, np. proboszcza) z dziesięciny. Takoż (ma) majątek ziemski (folwark, czy tylko nieruchomości, tj. grunty i/lub tylko służebności gruntowe). Takoż pierwsze beneficjum (fundusz) oszacowane jest na (wartość)…
  3. ↑ 1 marca = 1 flor et 20 gros. = 4 fert. = 24 scott. = 48 gros., 1 florenus = 2 fert. et 4 gros. = 14 scott. = 28 gros., 1 fertonis = 6 scott. = 12 gros., 1 scottus = 2 grossis.
  4. ↑ Tłumaczenie z łac. Archidiakonat sandomierski. (…) Kościół parafialny św. Pawła poza murami, poza miastem Sandomierz. (…) Parafia Wiązownica. Bukowa, wieś na terenie parafii Wiązownica. (…) inaczej wioska Bukowa… Bukowa – wieś królewska (tzw. królewszczyzna) położona na terenie parafii kościoła z Wiązownicy. W której są łany kmiece, takoż ma karczmę (lub/i oberżę, sklep czy tylko chałupę), jak i ma jeszcze zagrodników (ogrodziarzy na czynszu), z tego wszystkiego płaci się i odprowadza dziesięcinę snopową i konopianą, na rzecz biskupów Krakowskich, i jej wartość oszacuje się na 3 grzywny. Takoż jest tam sołtys (czy też: tylko światły chłop i/lub były żołnierz) posiadający dwa łany (roli/ziemi), z którego prawo do poboru odpowiedniej dziesięciny posiada kościół z Wiązownicy. Takoż jest tam młyn sołtysi, a w czasie pierwszego dnia świąt Wielkanocnych (w Paschę) prawo to przynależne jest kościół z Wiązownicy (bowiem zwykle do biskupów Krakowskich należne jest), z grubsza korzec mąki pszenicznej. Wsie parafii: Wiązownica, Smerdyna, Czajków i Bukowa.
  5. ↑ Tłumaczenie z łac. – Palatinatus Sandomiriensis – województwo sandomierskie; Districtus Sandomiriensis – powiat sandomierski; 1508 a. – w 1508 roku; Zapnyow (Zapniow), sortes Bronyschowycze (z części Broniszowicze) et Bukowla (i Bukowa); nobilis Martinus Bronyowsky – szlachcic Marcin Broniowski; gr 13 – 13 gr; d. (denarium) 9 – 9 d. (denarów).
  6. ↑ Tłumaczenie z łac. – Palatinatus Sandomiriensis – województwo sandomierskie; Districtus Sandomiriensis – powiat sandomierski; an. 1578 – roku 1578; Parochia Wiezownicza – parafia Wiązownica; Bukowa; regalis – królewszczyzna; colonus 17 – siedemnastu kmieci, osadników; in – na; laneus 13 – trzynastu łanach, czyli trzynastu włókach; inquilinus pauper 5 – pięciu komorników bez bydła (w domyśle pięciu biedaków, ubogich nędzarzy).
  7. ↑ Dla przykładu w 1586 roku wymienia się takie oto osoby: Kriba, Xsiąszka (Książka), Marcin i Łukasz Szmieszkowie, Wagrzech, Kozieł, Briczek, Czerwiec, Czibiła, Brik, Karczen, Bonar oraz Marek Krewki. Z kolei na podstawie inwentarza starostwa sandomierskiego z 1606 roku z ASK dz. LVI sygn. S. 5 nr mikr. 2871 mamy taki wykaz mieszkańców: Wojciech Karczmarz, Piotr Kucz, Bunarek, Jan Węgrzecki, Franek Mazurek, Stanisław Kuba, Marcin Xsiąszka Bryczek, Jan Wybraniec Węgrzecki, Jan Łukasz Szczęsny, Cebula, Wrona, Stanisław Bryczek i Stanisław Wnuk. Ponadto lustracja z 1744 roku wymienia takich oto włościan: Szymon Mazgaj z matką, Józef Kaczmarczyk, Jan Kopeć, Jakub Kos, Jan Cholewa Wawrzyniec, Marek Marcin Wrona, Wojciech Szymon Marycha, Mateusz Nowak, Stach Xiąszka, Tomasz Sołtysek, Jakub Wrona, Stanisław Hayduk, Jędrzej Graba, Paweł Zaleśny, Wojciech Hayduk, Bartek Krępa, Banas Kopeć, Łukasz Ramus, Jan Duda, Janaszek Wrona, Łukasz Wrona oraz chałupnik Marcin Wrona i Wronowa wdowa… Fragment oparty na artykule Historia Wsi. Rys historyczny wsi Bukowa…
  8. ↑ Dla przykładu takimi najstarszymi wyrazami są: ściegna – droga, ścieżka, zwłaszcza droga do wypędzania bydła na pastwisko (1309); skotnia – wspólna droga do pędzenia bydła na pastwisko (1424); kłoć – 1398; borgowanie – pożyczanie (1437); brzoźnica – to teren, gdzie stały urządzenia do przechowywania zboża w snopach; kopanina – miejsce, gdzie stały kopy z sianem; celinka – ugór, ziemia nieuprawna (1400). Tylko te trzy ostatnie zachowały się do dnia dzisiejszego w nazwach przysiółków oraz w nazwach obiektów fizjograficznych. Widzimy więc, iż język jest takim bezpośrednim łącznikiem między nami a naszymi przodkami. Nazwy topograficzne i nazwy przedmiotów przekazywane z pokolenia na pokolenie potrafiły przetrwać pół tysiąclecia, by nadal być żywe, choć już najmłodsze pokolenie zapomina znaczenia słów: folgować, kaluga, bonować, zygać, czy też wielu innych słów, które jeszcze 100 lat temu były rozumiane przez całą społeczność wioski Bukowa. Fragment oparty na artykule Historia Wsi. Rys historyczny wsi Bukowa… w odniesieniu do Słownika staropolskich nazw osobowych…

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 13149
  2. ↑ Wieś Bukowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 105 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego Nr 202 poz. 1855, s. 5, 20, 10743.
  7. ↑ a b c d e f g h Rys historyczny wsi Bukowa. Stowarzyszenie przyjaciół Szkoły i wsi Bukowa „BUKOWIANIE”. [dostęp 2013-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-19)].
  8. ↑ a b c ​ Ryński: W gminie. (…) Bukowa. W: Piotr Barański: Miasto i Gmina Osiek. Wyd. I. Krosno: Oficyna Wydawnicza „APLA”, 1999, s. 56, 79. ISBN 83-88065-14-9.
  9. ↑ Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis: Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Nunc primum e codice autographo editus. Tomus I: Ecclesia cathedralis Cracoviensis. – Ecclesiae Collegiatorum. W: Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis: Opera omnia. Cura Alexandri Przezdziecki edita. Tomus VII. Cracoviae: Ex Typographia Kirchmajeriana, MDCCCLXIII (1863), s. 300, 477, 488, 490.
  10. ↑ a b Bronisław Chlebowski (red. naczelny), Józef Krzywicki (współudział): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. XV. Cz. I. Warszawa: Skład Główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1900, s. 271.
  11. ↑ Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis: Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Nunc primum e codice autographo editus. Tomus II: Ecclesia parochiales. W: Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis: Opera omnia. Cura Alexandri Przezdziecki edita. Tomus VIII. Cracoviae: Ex Typographia Kirchmajeriana, MDCCCLXIV (1864), s. 309, 314, 325-326.
  12. ↑ Źródła dziejowe. T. XV: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego. T. IV: Małopolska. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, Druk J. Bergera, Elektoralna, Nr. 14 1886, s. 461.
  13. ↑ Źródła dziejowe. T. XIV: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego. T. III: Małopolska. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, Druk J. Bergera, Elektoralna, Nr. 14 1886, s. 170.
  14. ↑ Witold Taszycki (red. nauk.): Słownik staropolskich nazw osobowych. Wrocław: Polska Akademia Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 1965–1987.
  15. ↑ a b Filip Sulimierski (red. naczelny), Bronisław Chlebowski (red. naczelny), Władysław Walewski (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Skład Główny w Redakcyi Wędrowca, ulica Nowy Świat Nr. 59. T. I. Warszawa: Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego. Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 59, 1880, s. 461.
  16. ↑ Bronisław Chlebowski (red. naczelny): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego i z pomocą zgromadzonych przez niego materyałów. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. XIII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1893, s. 280.
  17. ↑ Filip Sulimierski (red. naczelny), Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Nakładem Władysława Walewskiego. T. VII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1886, s. 628.
  18. ↑ Kolus 2011 ↓, s. 203.
  19. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS, 2011. [dostęp 2011-05-04]. (pol.).
  20. ↑ Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 67–68, 77–82, 84–87, 90–92, 94–95.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Marian Kolus: Miejsca upamiętniające działalność Batalionów Chłopskich w latach 1940-1945 na terenie województwa świętokrzyskiego. Kielce: 2011. ISBN 978-83-88161-39-1.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Osiek (1867–1954)
Osady miejskie
Wsie
obecne
dawne
Kolonie
dawne
Osady młyńskie
  • Bukowa
  • Grobla
  • Wiązownica
Folwarki

Gromada Wiązownica (pomiędzy 29. wrześniem 1954 roku a 31. grudniem 1972 roku) z siedzibą gromady w Wiązownicy-Kolonii
Wsie
Gmina Osiek
Miasto
Wsie
Kolonie
Części miasta
Części wsi
Pozostałe
miejscowości

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukowa_(powiat_staszowski)&oldid=75543018”