Budynek Oddziału 1 PKO BP w Poznaniu

Budynek Oddziału 1 PKO BP

Budynek Oddziału 1 PKO BP – z lewej (obok dawny dom konfekcyjny Haase & Co.)
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Jadwiga Dobrzyńska, Zygmunt Łoboda
Rozpoczęcie budowy	1935
Ukończenie budowy	9 maja 1937
Położenie na mapie Poznania Budynek Oddziału 1 PKO BP
Położenie na mapie Polski Budynek Oddziału 1 PKO BP
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Budynek Oddziału 1 PKO BP
52°24′27,69″N 16°55′38,73″E

Detal wyposażenia wnętrza – oświetlenie

Budynek Oddziału 1 PKO BP – pierwszy z lewej

Budynek Oddziału 1 PKO BP w Poznaniu – modernistyczny budynek banku PKO BP w Poznaniu, wybudowany w 1937, według projektu Jadwigi Dobrzyńskiej i Zygmunta Łobody. Obiekt stanowi bardzo dobry przykład międzywojennej, modernistycznej architektury bankowej.

Historia

Od 1 lutego 1921 siedzibą Pocztowej Kasy Oszczędności w Poznaniu były gmachy pocztowe: przy ulicy 23 Lutego i przy Dworcu Zachodnim. Pierwszym dyrektorem był Karol Bieńkowski (40 lat). W 1922 powstał budynek przy ul. Dąbrowskiego 6. 1 grudnia 1931 otwarto ekspozyturę przy Placu Wolności 2, która, z uwagi na duże zainteresowanie klientów, wymagała rozbudowy. Konieczne stało się postawienie budynku bankowego z prawdziwego zdarzenia, który mógł sprostać rozwijającemu się rynkowi bankowemu, po Wielkim kryzysie. Po wykupieniu i zburzeniu starej kamienicy czynszowej na sąsiedniej parceli (Plac Wolności 3) rozpisano ogólnopolski konkurs architektoniczny na nowy gmach. W konkursie tym zwyciężyli warszawscy architekci – Jadwiga Dobrzyńska i Zygmunt Łoboda, proponując awangardowy projekt w duchu modnego wówczas wczesnego modernizmu. Budynek miał być zwieńczony kilkunastopiętrowym wieżowcem. Idea ta nie znalazła jednak zwolenników w zarządzie miasta oraz została oprotestowana przez architekta miejskiego – Władysława Czarneckiego. Chodziło o ustaloną dla Placu Wolności linię zabudowy – 5 pięter i 17,5 metra wysokości. Ostatecznie siedzibę banku przeprojektowano i dostosowano do wymogów lokalnej zabudowy. Czarnecki zgodził się jedynie na dodatkową kondygnację, zamiast spadzistego dachu, sprzecznego z ideami modernistycznymi. Propozycję rozwiązania tego projektu poprzez budowę wieżowca przedstawili także laureaci drugiej nagrody w konkursie – Zbigniew Puget i Juliusz Żórawski.

Budowę siedziby banku rozpoczęto w 1935, a ukończono 9 maja 1937. Wykonawcą był Edmund Rychlicki. W uroczystości otwarcia udział wzięli m.in. wicepremier i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, arcybiskup Walenty Dymek prezes Pocztowej Kasy Oszczędności Henryk Gruber, generałowie Edmund Knoll-Kownacki i Franciszek Wład oraz profesor Edward Taylor. Mieszkańcy Poznania także masowo zjawili się na uroczystości. Był to najnowocześniejszy i największy podówczas budynek bankowy w Polsce – dwukrotnie obszerniejszy od budowanej równolegle siedziby w Wilnie. Koszt realizacji zamknął się kwotą 2,5 miliona ówczesnych złotych i o 30% przekroczył zaplanowany budżet.

Początkowo gmach nie był w pełni wykorzystywany – część podnajmowano m.in. na Konserwatorium Muzyczne. W czasie II wojny światowej okupanci urządzili w obiekcie główny urząd pocztowy i dyrekcję poczty. 17 lutego 1945 rozpoczął tu działalność drugi, po wyparciu Niemców z miasta, urząd pocztowy w Poznaniu. Z czasem, w miarę rozwoju banku, cały obiekt użytkowany był już na cele bankowe.

Architektura

Budynek

Gmach PKO BP przy Placu Wolności w Poznaniu był jednym z najbardziej imponujących obiektów bankowych w Polsce międzywojennej, a także w dniu dzisiejszym stanowi doskonały przykład wczesnomodernistycznej wizji dużego oddziału banku. Aleksandra Robakowska i Jarosław Trybuś uważają, że gmach PKO był bodaj najbardziej nowoczesny z gmachów poznańskiego międzywojnia. W spokojnej kolorystyce dominuje biel i marmur, a oświetlenie generowane jest przede wszystkim przez ukryte punkty świetlne. Wysoka sala operacyjna nakryta jest świetlikiem i wsparta na dużych filarach. Detal ograniczono do minimum – przejawia się w geometrycznym opracowaniu posadzek, czy żłobkowaniu niektórych filarów. Architektura obiektu epatuje dostojnością i powagą, przy zastosowaniu skromnych rozwiązań formalnych. Również fasada jest spokojna, obłożona płytami piaskowca, z monumentalną strefą wejściową, akcentującą powagę miejsca.

Kamieniarka

Jako że Prusacy nie używali w budynkach reprezentacyjnych kamienia z terenów etnicznie polskich, to autorzy projektu banku uważali za słuszne użyć do jego wystroju tylko i wyłącznie takiego, polskiego budulca. Cokół obiektu, do wysokości okien, oblicowany został wołyńskim (okolice Klesowa lub Osmalina) granitem biotytowym koloru brązowo-różowo-szarego. Z polerowanych elementów granitowych wykonane zostały ościeże wejścia głównego, ściany wiatrołapu i stopnie wejściowe. Elewację od parteru do szóstego piętra i niektóre inne płaszczyzny oblicowano drobnoziarnistym piaskowcem wczesnotriasowym barwy szarożółtej i kremowej (kamieniołom w Dołach Biskupich). Przedsionek i ścianę przy zejściu do piwnic oblicowano szarym, dewońskim wapieniem „Barwinek” (Góra Cmentarna w Kielcach). Hol wejściowy jest wyłożono szaro-różowym wapieniem „Zelejowa” (z okolic Chęcin). W obrębie sali operacyjnej użyto środkowodewońskich wapieni płytowych, prawie czarnych, użylonych białym kalcytem, z Zagórza (obecna dzielnica Kielc). Główna klatka schodowa ozdobiona została czterema rodzajami wapienia: „bolechowickim” (wapień dewoński – balustrady, podstopnice, obłożenie ścian), „Morawica” (wapień jurajski z Morawicy i Woli Morawickiej – podesty i stopnice), „Zelejowa” i „Dębnik” (czarny wapień dębnicki – poręcze, listwy oraz cokoliki przypodłogowe na sali operacyjnej). W 1996 zastąpiono zniszczoną „Zelejową” przy windach wapieniami bolechowickimi. W 1991 przeprowadzono niewielkie prace kamieniarskie w piwnicach z użyciem tureckiego marmuru „Seyitgazi” (200 km na zachód od Ankary). Od 1996 do 1998 prowadzone były dalsze prace według projektu prof. Henryka Regimowicza. Zastosowano wówczas szary granit strzeblowski i czarny gabronoryt z Gorbulewska (Ukraina, na północ od Żytomierza). W 1998 wykonano nową posadzkę we wschodniej sali kasowej oraz w głównym holu kasowym – wykorzystano wtedy biało-szare granity strzegomskie oraz gabra z Zimbabwe (Chitwzguinza).

Reasumując: wystrój kamieniarski budynku ma charakter pamiątki geologicznej. Kamieniołomy, z których pozyskiwano materiały są obecnie albo nieczynne (Barwinek, Morawica, Zelejowa, Zagórze, Doły Biskupie), albo ich eksploatacja jest bardzo ograniczona (Dębnik, Bolechowice, Wola Morawicka).

Zabytek

Budynek wpisany jest do rejestru zabytków. Kolejne modernizacje nie spowodowały zatarcia cech stylowych – obiekt eksploatowany jest zgodnie z pierwotnym założeniem przez PKO BP. Oddział 1 w Poznaniu należy do czołówki krajowej, a przez wiele lat uchodził za największy oddział tego banku w Polsce.

Położenie

Budynek 1 Oddziału PKO BP położony jest w samym centrum Poznania, przy Placu Wolności – dojazd tramwajami MPK Poznań do przystanku Plac Wolności (linie 2, 5, 9, 13, 16).

Zobacz też

• inne budynki bankowe w okolicy: budynek bankowy przy Alejach Marcinkowskiego 12, budynek Banku Wschodniego, budynek Banku Gospodarstwa Krajowego, budynek Banku Włościańskiego,
• Bank Kwilecki, Potocki i Spółka

Bibliografia

• Zygmunt Kaczmarek, Z dziejów Pocztowej Kasy Oszczędności w Poznaniu (1921-1939), w: Kronika Miasta Poznania, nr 2/1997, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 1997, s. 156–160, ISSN 0137-3552.
• Praca zbiorowa, 75 lat minęło – ilustrowane dzieje poznańskiego PKO, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 1996, ISBN 83-906391-2-2.
• JakubJ. Wujek JakubJ., Mity i utopie architektury XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1986, ISBN 83-213-3259-5, OCLC 835852787 . Brak numerów stron w książce