Buławinka czerwona

Buławinka czerwona
	; Morfologia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	Sordariomycetes
Rząd	rozetkowce
Rodzina	buławinkowate
Rodzaj	buławinka
Gatunek	buławinka czerwona
	Nazwa systematyczna
	Claviceps purpurea (Fr.) Tul.; Annls Sci. Nat., Bot., sér. 3 20: 45 (1853)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Buławinka czerwona (Claviceps purpurea (Fr.) Tul.) – gatunek grzybów należący do rodziny buławinkowatych (Clavicipitaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Claviceps, Clavicipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1823 r. Elias Fries nadając mu nazwę Sphaera purpurea, do rodzaju Claviceps przeniósł go Louis René Tulasne w 1853 r^[1].

Synonimów ma około 20. Niektóre z nich:

Claviceps microcephala (Wallr.) Tul. 1853
Claviceps purpurea var. agropyri Tanda 1981
Claviceps purpurea var. purpurea (Fr.) Tul. 1853
Claviceps purpurea var. spartinae R.A. Duncan & J.F. White 2002
Cordyceps microcephala (Wallr.) Berk. & Broome
Cordyceps purpurea (Fr.) Berk.
Kentrosporium microcephalum Wallr
Pseudocenangium purpureum (Fr.) A. Knapp
Sclerotium clavus DC. 1815
Sphacelia segetum Lév. Paryż 1827
Sphaeria purpurea Fr. Lund 1823^[2].

Morfologia i rozmnażanie

Przetrwalniki buławinki czerwonej o nazwie sporysz przy sprzyjającej pogodzie kiełkują w glebie i wyrastają z nich nitkowate twory zakończone czerwoną główką o średnicy 2–3 mm. Są to podkładki z butelkowatymi perytecjami, w których powstają zarodniki płciowe – askospory. W okresie kwitnienia askospory są wyrzucane z worków. Rozwijają się dalej jeśli trafią na znamiona słupków roślin (głównie zbóż i traw) dokonując ich infekcji pierwotnej. Na znamieniu słupka askospory kiełkują nie tworząc przycistki, lecz wraz z łagiewką pyłkową wrastają do zalążni^[3]. Wewnątrz słupka rozrasta się grzybnia buławinki wypełniając go całkowicie splecioną masą strzępek tworzących bezpłciowo zarodniki konidialne. Z kłosów porażonej rośliny wydzielany jest jednocześnie słodki sok przywabiający owady, które przenoszą konidia i rozprzestrzeniają grzyba. Konidia dokonują infekcji wtórnych^[4]. Ich wytwarzanie trwa około 2 tygodni. Po tym czasie ustaje wydzielanie słodkiego nektaru z kwiatów i grzybnia zaczyna tworzyć przetrwalniki (sporysz). Mają kształt długich, purpurowoczarnych rożków i zachowują żywotność przez okres do 3 lat. Mogą zimować w ziemi wraz z resztkami pożniwnymi, lub dostać się do niej wraz z materiałem siewnym^[3].

Znaczenie

Grzyb ten jest pasożytem, sprawcą choroby zwanej sporyszem zbóż i traw. W przeszłości zakażenia zbóż buławinką czerwoną były przyczyną znacznych strat ekonomicznych i zatruć. Obecnie choroba ta wyrządza szkody głównie w uprawie żyta heterozyjnego^[3].
Sporysz zawiera wiele alkaloidów – ergotaminę, ergometrynę, ergozynę i inne^[3]^[5]. Dawniej był uznawany za roślinę leczniczą (grzyby wówczas zaliczano do roślin) i używano go do usunięcia zatrzymanego łożyska, do tamowania krwotoków z dróg rodnych^[5], leczenia nowotworów (np. guza włóknistego macicy)^[5] oraz do usuwania ciąży^[6]^[5].
Sporysz jest wykorzystywany do produkcji niektórych leków. W tym celu wyhodowano szczepy buławinki czerwonej charakteryzujące się zawartością dużej ilości alkaloidów w sporyszu^[3]. Opracowano też szereg półsyntetycznych pochodnych o bardziej wybiórczym działaniu na receptory, np. dihydroergotaminę^[5].
Albert Hofmann wyizolował ze sporyszu związki chemiczne (kwas lizergowy^[5]) do produkcji LSD^[7].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2014-04-25] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e SelimS. Kryczyński SelimS., ZbigniewZ. Weber ZbigniewZ. (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, s. 272, 273, ISBN 978-83-09-01077-7 .
↑ AlicjaA. Szwejkowska AlicjaA., JerzyJ. Szwejkowski JerzyJ. (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1996, s. 76, ISBN 83-214-0140-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AleksanderA. Smakosz AleksanderA. i inni, The Usage of Ergot (Claviceps purpurea (fr.) Tul.) in Obstetrics and Gynecology: A Historical Perspective, „Toxins”, 13 (7), 2021, s. 492, DOI: 10.3390/toxins13070492, ISSN 2072-6651 [dostęp 2024-06-04] (ang.).
↑ AnnaA. Trojanowska AnnaA., O leczniczym użyciu grzybów w XIX wieku, „Analecta”, 20 (10/2), 2001, s. 11–127 .
↑ MerlinM. Sheldrake MerlinM., Strzępki życia. O tym, jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, Insignis Media, s. 148, ISBN 978-83-67710-51-0 .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).

[sf-2] Species Fungorum [online] [dostęp 2014-04-25] (ang.).

[fito-3] SelimS. Kryczyński SelimS., ZbigniewZ. Weber ZbigniewZ. (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, s. 272, 273, ISBN 978-83-09-01077-7 .

[szw-4] AlicjaA. Szwejkowska AlicjaA., JerzyJ. Szwejkowski JerzyJ. (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1996, s. 76, ISBN 83-214-0140-6 .

[:0-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AleksanderA. Smakosz AleksanderA. i inni, The Usage of Ergot (Claviceps purpurea (fr.) Tul.) in Obstetrics and Gynecology: A Historical Perspective, „Toxins”, 13 (7), 2021, s. 492, DOI: 10.3390/toxins13070492, ISSN 2072-6651 [dostęp 2024-06-04] (ang.).

[gl-6] AnnaA. Trojanowska AnnaA., O leczniczym użyciu grzybów w XIX wieku, „Analecta”, 20 (10/2), 2001, s. 11–127 .

[Strzępki-7] MerlinM. Sheldrake MerlinM., Strzępki życia. O tym, jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, Insignis Media, s. 148, ISBN 978-83-67710-51-0 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]