Brunfelsia
 Brunfelsia americana | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
brunfelsia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Brunfelsia Linnaeus Sp. Pl. 191. 1 Mai 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
B. americana L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Brunfelsia (Brunfelsia L.) – rodzaj roślin z rodziny psiankowatych. Obejmuje 46[5]–49[6] gatunków. Rośliny te naturalnie występują głównie w Ameryce Środkowej i Południowej, na północy sięgając po Kubę i Panamę, a na południu po północną Argentynę[5][6]. Jako introdukowane rosną także w równikowej Afryce Wschodniej[6].
Niektóre gatunki są popularnie uprawiane w krajach klimatu ciepłego jako rośliny ozdobne[7], w klimacie umiarkowanym jako rośliny szklarniowe i doniczkowe[8]. Walorem ozdobnym są kwiaty zmieniające kolor w czasie kwitnienia z białego na żółty i z fioletowego na biały. Dzieje się tak z powodu zmieniającej się ich kwasowości. Kwiaty także efektownie pachną w nocy. Jako rośliny ozdobne najczęściej uprawiane są brunfelsia amerykańska B. americana, B. australis[5] i brunfelsja skąpokwiatowa B. pauciflora[7][9]. Część przedstawicieli rodzaju wykorzystywana jest także ze względu na właściwości lecznicze, halucynogenne i toksyczne[7]. Halucynogenem wykorzystywanym w Amazonii jest B. grandiflora. Południowoamerykański gatunek B. uniflora wykorzystywany jest w leczeniu kiły[5]. Trujące alkaloidy zawarte są zwłaszcza w mięsistych owocach, którymi często trują się psy[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Zimozielone krzewy i niewielkie drzewa[8][7].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze[6], często nieco skórzaste[8], całobrzegie, nagie lub owłosione[7], z włoskami pojedynczymi, ew. rzadko rozgałęzionymi[6].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowych wierzchotkach[7], gęstych lub luźnych, czasem zredukowanych do pojedynczych kwiatów[6]. Kielich jest rurkowaty lub dzwonkowaty[6], promienisty lub słabo grzbiecisty – wolne końce działek są podobnej wielkości[7]. Korona kwiatu w dolnej części tworzy rurkę ze zrośniętych płatków, których końce są szeroko rozpostarte i wyraźnie grzbieciste – mają nierówną wielkość. Pręciki cztery, dwusilne – górne dwa osadzone są na długich nitkach i czasem wystają z rurki korony. Dolne dwa są krótsze[7]. Zalążnia jajowata do stożkowatej[6], powstaje z dwóch owocolistków i otoczona jest pierścieniowatym miodnikiem. Szyjka słupka na końcu zagięta[7].
- Owoce
- Skórzaste lub mięsiste torebki, czasem podobne do jagód, okryte przez skórzasty, trwały kielich[6]. Zawierają duże nasiona[6] w liczbie od dwóch do 40[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z podrodziny Petunioideae z rodziny psiankowatych (Solanaceae)[4].
- Wykaz gatunków[6]
- Brunfelsia acunae Hadac
- Brunfelsia amazonica Morton
- Brunfelsia americana L. – brunfelsia amerykańska[8]
- Brunfelsia australis Benth.
- Brunfelsia bahiensis Benth.
- Brunfelsia boliviana Plowman
- Brunfelsia bonodora (Vell.) J.F.Macbr.
- Brunfelsia brasiliensis (Spreng.) L.B.Sm. & Downs
- Brunfelsia burchellii Plowman
- Brunfelsia cabiesesiana J.G.Graham
- Brunfelsia cestroides A.Rich.
- Brunfelsia chiricaspi Plowman
- Brunfelsia chocoensis Plowman
- Brunfelsia clandestina Plowman
- Brunfelsia clarensis Britton & P.Wilson
- Brunfelsia cuneifolia J.A.Schmidt
- Brunfelsia densifolia Krug & Urb.
- Brunfelsia dwyeri D'Arcy
- Brunfelsia grandiflora D.Don
- Brunfelsia grisebachii Amshoff
- Brunfelsia guianensis Benth.
- Brunfelsia hydrangeiformis (Pohl) Benth.
- Brunfelsia imatacana Plowman
- Brunfelsia jamaicensis (Benth.) Griseb.
- Brunfelsia lactea Krug & Urb.
- Brunfelsia latifolia (Pohl) Benth.
- Brunfelsia linearis Ekman ex Urb.
- Brunfelsia macrocarpa Plowman
- Brunfelsia macroloba Urb.
- Brunfelsia maliformis Urb.
- Brunfelsia martiana Plowman
- Brunfelsia membranacea Urb.
- Brunfelsia mire Monach.
- Brunfelsia nitida Benth.
- Brunfelsia obovata Benth.
- Brunfelsia pauciflora (Cham. & Schltdl.) Benth. – brunfelsja skąpokwiatowa[9]
- Brunfelsia picardae Krug & Urb.
- Brunfelsia pilosa Plowman
- Brunfelsia plicata Urb.
- Brunfelsia plowmaniana Filipowicz & M.Nee
- Brunfelsia pluriflora Urb.
- Brunfelsia portoricensis Krug & Urb.
- Brunfelsia purpurea Griseb.
- Brunfelsia rupestris Plowman
- Brunfelsia shaferi Britton & P.Wilson
- Brunfelsia sinuata A.Rich.
- Brunfelsia splendida Urb.
- Brunfelsia undulata Sw.
- Brunfelsia uniflora (Pohl) D.Don
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-04] (ang.).
- ↑ a b Brunfelsia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-04-04].
- ↑ a b Genus: Brunfelsia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-04].
- ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 135, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j k Brunfelsia Plum. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. [dostęp 2020-04-04].
- ↑ a b c d e f g h i j K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XIV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2016, s. 348-349. ISBN 978-3-319-28532-0.
- ↑ a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 157, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b Mieczysław Czekalski, Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 150, ISBN 83-7160-011-9.