Bohumil Hrabal

Bohumil Hrabal

Bohumil Hrabal (1988)
Imię i nazwisko	Bohumil František Kilián
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1914 Brno-Židenice
Data i miejsce śmierci	3 lutego 1997 Praga
Narodowość	Czech
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Zbyt głośna samotność Pociągi pod specjalnym nadzorem Obsługiwałem angielskiego króla
Odznaczenia

Bohumil Hrabal (ur. 28 marca 1914 w Brnie, zm. 3 lutego 1997 w Pradze) – czeski pisarz, wybitny twórca światowej literatury XX wieku. Jego książki zostały przetłumaczone na 27 języków, a na podstawie twórczości powstało kilkanaście filmów, z których najbardziej znane są Pociągi pod specjalnym nadzorem Jiříego Menzla, nagrodzone w 1968 r. Oscarem za najlepszy film nieanglojęzyczny.

Częstymi motywami książek (większość to zbiory luźno powiązanych ze sobą opowiadań) są obrazy Pragi, w której mieszkał przez większość swego życia, jako miejsca magicznego, prowincjonalne miasteczko, często w początkach XX w. i w połączeniu z wątkami autobiograficznymi (Nymburk, z którego się wywodził), wydarzenia związane z okupacją niemiecką, szeroko pojęta kultura piwno-barowa. Miejsca, które opisywał są dziś odwiedzane przez wielbicieli jego prozy z całego świata. Są to przede wszystkim lokale gastronomiczne, w tym szczególnie gospoda U Zlatého Tygra i cała dzielnica Libeň. Także postacie, które wypełniają karty jego dzieł są niezwykłe: żona Eliška, zwana także Pipsi, stryj Pepin, który pojawia się w prawie każdej książce, znajomi artyści opisani w Weselach w domu i ukochane przez pisarza koty. Niemal wszystkie historie opowiadane są przez Hrabala z dystansem, przymrużeniem oka, mimo że często dotyczą one smutnych przeżyć – II wojna światowa i zbrodnie popełniane przez niemieckich okupantów oraz w czasach komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji. Ten sposób opowiadania wpisuje się w tradycję praskich pábiteli – bywalców barów, opowiadających przy piwie cudowne, częściowo zmyślone historie. Dzięki niezwykłemu językowi, w którym odbija się czeszczyzna z praskich piwiarni, autor wywarł także wpływ na język Czechów.

Życiorys

Bohumil Hrabal nie zaliczył w roku szkolnym 1925/1926 wielu przedmiotów.

Bohumil František Kilián urodził się w Brnie na Morawach. Jego matką była niezamężna wówczas Marie Božena Kiliánová (1894–1970), a za biologicznego ojca Hrabala uważa się Bohumila Blechę (1893–1970), sąsiada Kiliánów. Rodzice Marie nie wyrazili zgody na jej małżeństwo z Blechą, ponieważ zamierzał on wstąpić do armii austro-węgierskiej. Do trzeciego roku życia młody Bohumil mieszkał w Brnie z dziadkami – Kateřiną i Tomášem, pochodzenia francuskiego. W 1919 wraz z matką i późniejszym ojczymem, Františkiem Hrabalem (1889–1966) przeniósł się do Nymburka, gdzie František przyjął posadę administratora browaru. Razem z nimi mieszkał stryj Pepin (Josef Hrabal) – były żołnierz armii austro-węgierskiej w I wojnie światowej. Po ukończeniu gimnazjum (wcześniej dwa razy powtarzanie klas), przyszły pisarz rozpoczął w 1935 studia prawnicze na Uniwersytecie Karola w Pradze (uczył się także filozofii i literatury). W czasie wojny Hrabal pracował jako dyżurny ruchu na kolei, co dostarczyło tła do opowiadania Pociągi pod specjalnym nadzorem. Między innymi ze względu na wojnę studia ukończył dopiero w 1946 roku z tytułem doktora nauk prawnych. Nie pracował jednak w zawodzie. Komunistyczne władze wypowiedziały wojnę intelektualistom, w związku z czym musieli oni wykonywać ciężkie prace fizyczne, np. w hutach, jako kanalarze czy sortownicy makulatury. Praca w hucie w Kladnie (która zakończyła się poważnym urazem) była inspiracją do napisania zbioru opowiadań Perełka na dnie – debiutu pisarza. Natomiast cenzura, kierująca całe wydania na przemiał była inspiracją do napisania Zbyt głośnej samotności.

Bohumil Hrabal 1985
foto Hana Hamplová

W latach 60. Hrabal był najpopularniejszym pisarzem w Czechosłowacji. Zauważyły to także władze państwowe, które usiłowały wymusić na nim deklarację poparcia. Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego w 1968 Hrabal otrzymał zakaz publikacji. Wydawał w samizdacie oraz za granicą, gdzie był już dobrze znany. W 1975 ukazało się jego oświadczenie, w którym krytykował wcześniejszą postawę wobec władzy – zostało częściowo spreparowane przez redakcję pisma. Od tego czasu część utworów Hrabala ukazywała się oficjalnie, a część (jak choćby najważniejsza książka – Zbyt głośna samotność) – w wydaniach podziemnych. Pisarz nie podpisał Karty 77 i pozostawał z dala od życia politycznego i literackiego. Życie dzielił między Pragę oraz Kersko, gdzie wyjeżdżał na weekendy do gromady swoich kotów („kočenky”). W tym czasie poznał także wielu zagranicznych pisarzy, m.in. Heinricha Bölla.

Wraz z upływem lat zdrowie Hrabala, o które nigdy przesadnie nie dbał, systematycznie nadużywając alkoholu, bardzo się pogorszyło, a co więcej umierali kolejno bliscy mu ludzie żona i przyjaciele. Z czasem pogłębiała się depresja, a od roku 1996 pisarz rzadko opuszczał szpital. 3 lutego 1997 zginął wypadając z okna swego pokoju na piątym piętrze oddziału ortopedycznego szpitala na Bulovce. Podobno karmił gołębie i nieuważnie się wychylił, ale prawdopodobnie celowo odebrał sobie życie. Wcześniej pisał wielokrotnie o samobójstwie, także przez skok z piątego piętra. Podobnie jak Jaroslav Hašek sam przez swoje dzieła kształtował swój życiorys i legendę wokół swojej osoby.

Grób Bohumila Hrabala

Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Hradištku. W tym samym grobie zostali pochowani też jego matka „Maryška”, ojczym „Francin”, stryj „Pepin”, żona „Pipsi” i brat „Slávek”.

W latach 1992–1997 wydawnictwo Pražská imaginace wydało dzieła zebrane Bohumila Hrabala: Sebrané spisy Bohumila Hrabala, t. 1–19. Wraz z Milanem Kunderą i Vaclavem Havlem w największym stopniu reprezentuje czeską literaturę II poł. XX wieku.

Twórczość

Ściana w miejscu gdzie stał dom Hrabala (Na Hrázi 24, Praga). Mural Táňi Svatošovej

Widok na oddział ortopedyczny szpitala na Bulovce, Praga

Dom Bohumila Hrabala w Kersku

Nymburskie piwa poświęcone Hrabalowi

Książki Bohumila Hrabala wydane w Polsce:

• Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych, 1967, 1991, 2003
• Bar Świat, 1968, 1989
• Pociągi pod specjalnym nadzorem, 1969, 1985, 1986, 1997, 2002, 2011
• Zbyt głośna samotność, 1978, 1982, 1989, 1989, 1993, 1996, 2003
• Postrzyżyny, 1980, 2001, 2007
• Sprzedam dom, w którym już nie chcę mieszkać, 1981, 1996, 2009
• Święto przebiśniegu, 1981, 1997, 2008, 2011
• Aferzyści i inne opowiadania, 1983
• Taka piękna żałoba ,1983, 1997, 2003, 2006, 2008
• Skarby świata całego, 1985, 2000
• Obsługiwałem angielskiego króla, 1987, 1988, 1990, 1990, 2001, 2007, 2011
• Przerwy w zabudowie, 1988, 1989
• Wesela w domu, 1989, 2000, 2010
• Legenda o pięknej Julci i inne opowiadania, 1990
• Zaczarowany flet, 1991
• Nic, tylko strach: Listów do Kwiecieńki księga druga, 1994
• Kim jestem, 1994
• Bambini di Praga 1947, 1995
• Czuły barbarzyńca: teksty pedagogiczne, 1997, 2003, 2012
• Pamiętam jedynie dni słoneczne: Bohumil Hrabal w fotografii, 1998
• Kain. Bambino di Praga. Jarmilka, 1998
• Rozpirzony bęben: opowieści wybrane, 2000, 2005
• Drybling Hidegkutiego, czyli rozmowy z Hrabalem: rozmawia László Szigeti, 2002, 2011
• Listy do Kwiecieńki, 2002, 2004
• Auteczko: ballada, 2003, 2009
• Dobranocki dla Cassiusa, 2004
• Pociągi pod specjalnym nadzorem. Postrzyżyny, 2004
• Miasteczko, w którym czas się zatrzymał, 2004
• Różowy kawaler, 2005
• Aurora na mieliźnie, 2006
• Piękna rupieciarnia, 2006, 2019
• Pieśni dziadowskie i legendy, 2006
• Schizofreniczna ewangelia, 2007
• Balony mogą wzlecieć, 2009
• Vita nuova, 2011
• Przerwy, 2011
• Życie bez smokingu, 2011
• Perełki na dnie: wybór opowiadań, 2011
• Perełka na dnie: Rozmowy, 2012
• Złocieńka, 2014
• Pabitele, 2015

Książki o Hrabalu wydane w Polsce

• Witold Nawrocki – Współczesność i historia. Z problematyki współczesnej literatury czeskiej i słowackiej, 1982
  • Bohumil Hrabal: proza jako ujarzmianie żywiołu życia
• Monika Zgustová – Bohumil Hrabal, 2000
• Andrzej Stasiuk – Tekturowy samolot, 2000
  • Tekturowy samolot
  • O Hrabalu
• Aleksander Kaczorowski – Praski elementarz, 2001, 2012, 2021
  • Praski elementarz
• Leszek Engelking – Surrealizm underground postmodernizm. Szkice o literaturze czeskiej, 2001
  • Nadrealny realizm
• Franciszek A. Bielaszewski – Tak, panowie, idę umrzeć: o Hrabalu i piwoszach, 2003
• U źródeł sensu: Leśmian, Hrabal, Schulz. Dziennik prowincjonalny, red. Janusz Nowak, Marek Rapnicki, Libor Martinek, 2003, 2004
  • Václav Kadlec – Wszystko jest prawdą, albo mity hrabalowskie i mity Hrabala
• Aleksander Kaczorowski – Gra w życie: opowieść o Bohumilu Hrabalu, 2004
• Aleksander Kaczorowski – Europa z płaskostopiem, 2006
  • Wstydził się mnie, bo nie piłem piwa
• Jacek Baluch – Kain według Hrabala, 2007
• Z polsko-czeskich zbliżeń literackich w XX wieku. Studia, red. Grzegorz Bąbiak, Joanna Królak, 2008
  • Aleksandra Wiśniewska – Przestrzenie intertekstualności, przestrzenie transcendencji. „Anioł” Jáchyma Topola a „Zbyt głośna samotność” Bohumila Hrabala
  • Bartłomiej Fabiszewski – „Zbyt głośna samotność” Bohumila Hrabala w sześciu wydaniach
• Wojciech Soliński – Bohumila Hrabala sprawa polska (i inne sprawy), 2013
• Hrabal i inni. Adaptacje czeskiej literatury, red. Ewa Ciszewska, Ewelina Nurczyńska-Fidelska, 2013
  • Maciej Robert – „Postrzyżyny” Bohumila Hrabala i Jiříego Menzla – bajka, mit, legenda
• Tomáš Mazal – Praga z Hrabalem oraz podróż śladami pisarza po Czechach i Morawach, 2014
• Maciej Robert – Perełki i Skowronki. Adaptacje filmowe prozy Bohumila Hrabala, 2014
• W poszukiwaniu przerw w zabudowie. W stulecie urodzin Bohumila Hrabala, red. Joanna Goszczyńska, 2015
• Aleksander Kaczorowski – Hrabal. Słodka apokalipsa, 2016
• Wojciech Soliński – Od Hrabala do Eco. Szkice nie tylko o granicach przekładu, 2022

Adaptacje filmowe

• Fádní odpoledne (Nudne popołudnie), 1964, 14 min, reż. Ivan Passer, scen. Bohumil Hrabal, Ivan Passer (na motywach opowiadania Śnięte popołudnie)
• Perličky na dně (Perełki na dnie), 1965, 107 min.:
  • Smrt pana Baltazára (Śmierć pana Baltazara), reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadania Śmierć pana Baltisbergera)
  • Podvodníci (Oszuści), reż. Jan Němec, scen. Bohumil Hrabal, Jan Němec (na motywach opowiadania Aferzyści)
  • Dům radosti (Dom radości), reż. Evald Schorm, scen. Bohumil Hrabal, Evald Schorm (na motywach V rozdziału powieści Bambini di Praga 1947)
  • Automat Svět (Bar Świat), reż. Věra Chytilová, scen. Bohumil Hrabal, Věra Chytilová (na motywach opowiadania Bar Świat)
  • Romance (Romanca), reż. Jaromil Jireš, scen. Bohumil Hrabal, Jaromil Jireš (na motywach opowiadania Cygańska romanca)
• Sběrné surovosti (Makabratura), 1965, 31 min, reż. Juraj Herz, scen. Bohumil Hrabal, Juraj Herz (na motywach opowiadania Baron Münchhausen)
• Ostře sledované vlaky (Pociągi pod specjalnym nadzorem), 1966, 79 min, reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach noweli Pociągi pod specjalnym nadzorem)
• Skřivánci na niti (Skowronki na uwięzi), 1969, 90 min, reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadań z tomu Sprzedam dom, w którym już nie chcę mieszkać)
• Postřižiny (Postrzyżyny), 1980, 94 min., reż. Jiří Menzel, scen. Jiří Menzel, Bohumil Hrabal (na motywach powieści Postrzyżyny)
• Mořská panna, 1981, zrealizowała Magdaléna Příhodová (na motywach rozdziału Syrena z powieści Taka piękna żałoba)
• Slavnosti sněženek (Święto przebiśniegu), 1983, 87 min., reż. Jiří Menzel, scen. Bohumil Hrabal, Jiří Menzel (na motywach opowiadań z tomu Święto przebiśniegu)
• Něžný barbar (Czuły barbarzyńca), 1989, 88 min, reż. Petr Koliha, scen. Václav Nývlt (na motywach powieści Czuły barbarzyńca)
• Andělské oči (Anielskie oczy), 1994, 90 min., reż. Dušan Klein, scen. Václav Nývlt, Dušan Klein (na motywach powieści Bambini di Praga 1947)
• Příliš hlučná samota / Une trop bruyante solitude / Allzu laute Einsamkeit (Zbyt głośna samotność), 1995, 110 min., reż. Véra Caïs, scen. Bohumil Hrabal, Véra Caïs (na motywach noweli Zbyt głośna samotność)
• Obsluhoval jsem anglického krále / Ich habe den englischen König bedient / Obsluhoval som anglického krála / Öfelsége pincére voltam (Obsługiwałem angielskiego króla), 2006, 120 min., reż. Jiří Menzel, scen. Jiří Menzel (na motywach powieści Obsługiwałem angielskiego króla)

Odznaczenia

• Medal za Zasługi I Stopnia – 1996

Linki zewnętrzne

• Mariusz Kubik – Portrety pisarzy: Bohumil Hrabal, czyli o zaułkach odnalezionego świata, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, nr 8 (87)/maj 2001; Uniwersytet Śląski, Katowice
• Bohumil Hrabal - Na Grobli Wieczności [strona poświęcona pisarzowi]
• 10 ciekawostek na temat Bohumila Hrabala, o których mogliście nie wiedzieć