Bitwa pod Tel-el-Kebir
| Wojna brytyjsko-egipska (1882) | |||
| |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
Tel-el-Kebir | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
Zwycięstwo brytyjskie | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Egiptu  | |||
| 30°40′00,1200″N 31°55′59,8800″E/30,666700 31,933300 | |||
Bitwa pod Tel-el-Kebir – decydujące starcie wojny brytyjsko-egipskiej, stoczone 13 września 1882 roku pomiędzy brytyjskimi siłami ekspedycyjnymi dowodzonymi przez generała Garneta Wolseleya, a powstańczą armią egipską Arabiego Paszy. Wojska brytyjskie, nieco mniej liczne, ale lepiej wyposażone i wyszkolone, zdobyła po nocnym ataku i walce wręcz linię ziemnych umocnień Egipcjan. Zwycięstwo Brytyjczyków doprowadziło do zajęcia przez nich Kairu i upadku rewolty.
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec lat 70. XIX wieku Egipt, formalnie rządzony przez kedywa podległego sułtanowi osmańskiemu, stawał się coraz bardziej zależny od mocarstw europejskich: Francji i Wielkiej Brytanii. Oba państwa wprowadziły do rządu egipskiego własnych kontrolerów, a w czerwcu 1879 roku wymogły na sułtanie detronizację dotychczasowego kedywa, Ismaila Paszy, którego zastąpił syn, Tewfik. Tak wyraźna dominacja Europejczyków wywołała niezadowolenie wśród nacjonalistycznie nastawionych członków egipskich elit. Jeden z nich, pułkownik Ahmad Orabi, stanął na czele opozycji i w początkach 1882 roku faktycznie odsunął Tewfika od władzy, wprowadzając własną dyktaturę. Rząd egipski przyznał mu tytuł paszy i mianował ministrem wojny[1].
Nacjonalizm nowych władz godził w interesy państw europejskich. Wielka Brytania i Francja skierowały na wody egipskie swoje okręty. 11 czerwca 1882 roku w Aleksandrii, pomimo obecności Europejczyków, wybuchły zamieszki, skierowane przeciwko obcokrajowcom i chrześcijanom. Zginęło w nich, jak się ocenia, 68 osób, dalszych nie mniej niż 100 zostało rannych[2]. Rząd brytyjski, jako jedyny, zdecydował się na interwencję zbrojną[3]. Rankiem 11 lipca okręty Royal Navy kotwiczące w Aleksandrii otworzyły ogień do umocnień obsadzonych przez wojska wierne Arabiemu Paszy. W toku całodziennej walki większość egipskich fortów została bądź rozbita, bądź opuszczona przez załogi. Zginęło około 130 egipskich żołnierzy i 150 cywilnych mieszkańców miasta, dalszych kilkuset zostało rannych. Straty po stronie brytyjskiej wyniosły 6 zabitych i 27 rannych[2]. 27 lipca Izba Gmin uchwaliła fundusze na dalsze działania, prowadzone przez wojska lądowe. Dowódcą sił ekspedycyjnych został generał Garnet Wolseley[4].
20 sierpnia Brytyjczycy przeprowadzili zakończoną sukcesem operację desantową w miejscowości Ismailia nad Kanałem Sueskim, opanowując wkrótce jego wybrzeża. W początku września generał Wolseley dysponował w całym Egipcie czterema dywizjami przybyłymi z metropolii oraz Indii (łącznie niemal 40 tys. żołnierzy i marynarzy), mając przeciwko sobie około 90 tys. powstańców (w tym około 60 tys. armii regularnej), jednak gorzej uzbrojonych i wyposażonych, z których znaczna część tworzyła stałe garnizony twierdz[5].
Bitwa
[edytuj | edytuj kod]Wojska brytyjskie, nacierające z Ismaili, czyniły szybkie postępy. 26 sierpnia opanowały, mający strategiczne znaczenie, rejon śluzy Kassasin na Kanale Słodkowodnym. Dwa dni później odparły tam pierwszy kontratak egipski. Druga próba odbicia śluzy przez Egipcjan, podjęta 9 września, również zakończyła się porażką[2]. Odparta armia egipska wycofała się do umocnień pod Tel-el-Kebir, około 65 mil na północ od Kairu. 12 września dotarły tam wojska generała Wolseleya[6]. Po południu Brytyjczycy przeprowadzili rozpoznanie pozycji przeciwnika. Według nich, Arabi Pasza dysponował około 25 000 regularnego wojska i 5000 beduińskich ochotników (faktycznie było to około 20 000 żołnierzy, wzmocnionych dwoma tysiącami pospolitego ruszenia oraz 75 dział)[7]. Siły brytyjskie stanowiły: dywizja kawalerii, dwie dywizje piechoty oraz kontyngent indyjski, łącznie niemal 17 500 oficerów i żołnierzy. Brytyjska artyleria miała na stanie 61 dział polowych[8] oraz sześć kartaczownic i działo 40-funtowe zamontowane na improwizowanym pociągu pancernym[9].
Po zapadnięciu ciemności Brytyjczycy zwinęli obóz i stanęli w gotowości do wymarszu. Około 1.30 w nocy z 12 na 13 września wyruszyli w kierunku linii umocnień egipskich, kierując się wskazaniami kompasów i korzystając z blasku księżyca. Atak rozpoczął się tuż przed 5.00. W centrum i na lewej flance piechota, po wystrzeleniu salwy, walczyła na bagnety, na prawym skrzydle uderzyła dywizja kawalerii. Po około godzinie walki obrona egipska zaczęła się załamywać i Brytyjczycy zdobyli okopy, postępując w ślad za wycofującym się przeciwnikiem w kierunku pobliskiego mostu na Kanale Słodkowodnym. O 7.00 na zajęty most dotarł witany owacjami swych żołnierzy Wolseley. Jego zwycięstwo było pełne: armia Arabiego Paszy straciła około 2000 zabitych i uległa rozsypce[10]. Straty brytyjskie wyniosły 57 zabitych, 30 zaginionych oraz 383 rannych[8].
Dywizja kawalerii została skierowana na południowy zachód, w kierunku Kairu. Po niemal 60-milowym rajdzie rankiem następnego dnia dotarła do przedmieść stolicy Egiptu. Jej garnizon, około 10 000 żołnierzy, zgodnie z rozkazem Arabiego Paszy złożył broń bez walki. Późnym wieczorem w miejscowych koszarach poddał się również egipski dowódca[11].
Dalsze działania
[edytuj | edytuj kod]15 września generał Wolseley odbył triumfalny wjazd do Kairu. Zwycięstwo w Egipcie miało przynieść mu wkrótce tytuł barona. Na wieść o klęsce głównych sił Arabiego Paszy kapitulowały kolejne twierdze powstańców, jako ostatnia, 23 września, Damietta[2]. Ahmed Orabi został 5 października przekazany do dyspozycji rządu kedywa i był sądzony za bunt. 3 grudnia 1882 roku został skazany na śmierć, wyrok jednak został zamieniony natychmiast na dożywotnią banicję. Wraz z sześcioma innymi przywódcami powstania został zesłany na Cejlon[4], gdzie pozostał do 1903 roku, gdy syn i następca Tawfika, Abbas II, zezwolił mu na powrót do Egiptu[12].
Większość brytyjskich wojsk ekspedycyjnych opuściła Egipt jeszcze w październiku. 18 listopada 1882 roku w Londynie, w obecności królowej Wiktorii, odbył się uroczysty przemarsz zwycięzców[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 24 i nast.
- ↑ a b c d Piotr Olender. Brytyjska interwencja w Egipcie, 1882. „Okręty Wojenne”. 4-6/1992. ISSN 1231-014X.
- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 32.
- ↑ a b Vladimir Borisovich Lutsky, Lika Nasser (tłum.), Robert Daglish (red.): Modern History of the Arab Countries. Moscow: 1969.
- ↑ Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882. s. 24.
- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 63.
- ↑ Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882. s. 68.
- ↑ a b Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882. s. 72.
- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 65.
- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 65 i nast.
- ↑ Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand. s. 73.
- ↑ Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882. s. 90, 94.
- ↑ Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882. s. 94.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Michael Barthorp: Blood-Red Desert Sand: The British Invasions of Egypt and the Sudan 1882–1898. London: 2002. ISBN 0-304-36223-9.
- Donald Featherstone: Tel el-Kebir 1882: Wolseley’s Conquest of Egypt. London: 1993. ISBN 1-85532-335-4.