Biblia Gutenberga

Biblia Gutenberga, egzemplarz z Nowego Jorku (2009)

Biblia Gutenberga (in. Biblia Czterdziestodwuwierszowa, Biblia Mazarina) – pierwsze wydawnictwo dziełowe w Europie wykonane za pomocą druku (przy użyciu czcionki ruchomej). Jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego.

Została przygotowana do druku i wydrukowana w latach 1452–1455 w Moguncji przez Johannesa Gutenberga, który był również jej wydawcą.

Łaciński tekst Wulgaty, tj. tłumaczenie św. Hieronima ze Strydonu, wydrukowany jest w wąskim układzie dwułamowym, 42-wierszowym, stąd druga nazwa. Trzecia popularna nazwa Biblii związana jest z kard. Jules’em Mazarinem, z którego biblioteki pochodzi pierwszy opisany przez bibliografów egzemplarz.

W 2001 Biblia Gutenberga została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.

Opis wydawnictwa

Księgi starano się upodobnić do wychodzących spod ręki kopistów. Nie ma strony tytułowej ani też numeracji stron. Zastosowano gotycką czcionkę projektu Gutenberga, o majestatycznym wyglądzie, ale nowoczesnym kroju. Skład tekstu jest wysokiej próby i do dziś uważany za mistrzostwo typografii. Pomimo dość wąsko zestawionych znaków charakteryzuje się najwyższą czytelnością. Posiada dobrze rozplanowane światła – zarówno odstępy międzywyrazowe (które są zrównoważone), jak i prawidłowo dobraną interlinię czy układ tekstu na stronach (layout). Łamy charakteryzują się szarością kolumny, co udało się Gutenbergowi uzyskać pomimo niewielkiej ilości znaków w wierszu, bo tylko ok. 40, co utrudniało zapanowanie nad odstępami międzywyrazowymi. Szarość została zachowana m.in. dlatego, że Gutenberg użył aż ok. 150 różnych znaków, w tym bogaty zbiór kilkudziesięciu ligatur. Obficie korzystał również z abrewiatur. Łamy wypełnione są tekstem wyjustowanym, w którym na szczególną uwagę zasługiwać może wyrównanie optyczne prawej krawędzi.

Po wydrukowaniu dodawano ręczne zdobienia. Potem trzy- lub nieraz dwutomowa księga oprawiana była przez introligatorów, m.in. przez słynnego Henryka Costera z Lubeki.

Biblia wydrukowana została prawdopodobnie w ok. 200 egzemplarzach – 165 na papierze i 35 na pergaminie (liczby te kwestionowane są przez niektórych badaczy). Znaki wodne świadczą, że papier grubości od 0,21 do 0,29 mm pochodził z piemonckich papierni. Druk przygotowywał Gutenberg, mający spółkę z finansującym go bankierem Johannem Fustem. Przy składzie pracowało siedmiu zecerów. Pomiędzy wspólnikami dochodziło do sporów. W 1455 r. sąd przyznał własność drukarni Fustowi, nie wiadomo więc czy druk wszystkich egzemplarzy nadzorował Gutenberg.

Egzemplarze istniejące współcześnie

Do naszych czasów przetrwało 48 egzemplarzy (36 na papierze, 12 na pergaminie) tej księgi, z czego tylko 20 kompletnych. Najwięcej w Niemczech – 12, w Stanach Zjednoczonych – 11, w Wielkiej Brytanii – 8, we Francji – 4, po 2 w Watykanie, Hiszpanii i Rosji, po jednym w Austrii, Danii, Polsce, Portugalii, Belgii, Szwajcarii i Japonii.

Biblia Gutenberga w Polsce

Biblia ze zbioru Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie

Egzemplarz, który znajduje się w Polsce, jest odbity na papierze, ma oryginalną XV-wieczną oprawę (wykonaną przez introligatora mistrza Henryka Costera z Lubeki), przechowywany jest w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Całość obejmuje łącznie w dwóch tomach 641 kart in folio zadrukowanych obustronnie w dwóch kolumnach o wymiarach 285×85 mm, zawierających 40–42 wierszy. Na stronie 46. znajduje się plama tuszu, prawdopodobnie rozlanego przez drukarza, która pokazuje sposób drukowania (tzn. ruchomą czcionkę), co czyni pelplińską Biblię unikatową. Brak w niej ostatniej 217. karty w tomie II z tekstem Apokalipsy. Tekst urywa się na rozdziale XX, wiersz 2. Biblia nabyta została prawdopodobnie przez biskupa chełmińskiego Mikołaja Chrapickiego i podarowana lubawskim franciszkanom. Po sekularyzacji zakonu trafiła do biblioteki seminaryjnej w Pelplinie (1833). W dwudziestoleciu międzywojennym kapituła zamierzała sprzedać Biblię, aby uzyskać pieniądze na remont katedry i rozbudowę seminarium. Dyskusja w prasie i protesty społeczeństwa spowodowały, że księgi zostały w Pelplinie. Przed wybuchem II wojny światowej Biblię przez Warszawę ewakuowano do Paryża, stamtąd w 1940 wywieziono ją do Londynu, a następnie do Kanady. Do Pelplina powróciła w 1959.

W latach 2002–2003 z inicjatywy Wydawnictwa Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum” oraz Polskiego Bractwa Kawalerów Gutenberga wykonano faksymile dzieła.

Zobacz też

• historia druku
• Projekt Gutenberg
• inkunabuł

Bibliografia

• Antoni Liedtke: Saga pelplińskiej Biblii Gutenberga. Pelplin: Kuria Biskupia, 1981. OCLC 751526776.

Linki zewnętrzne

• Bernardinum – Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej. bernardinum.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-15)].