Przejdź do zawartości

Błonczatka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Błonczatka
Ilustracja
Hymenocallis speciosa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Rodzaj

błonczatka

Nazwa systematyczna
Hymenocallis R. A. Salisbury
Trans. Hort. Soc. London 1: 338. 1812[3]
Typ nomenklatoryczny

H. speciosa (Linnaeus f. ex R. A. Salisbury) R. A. Salisbury[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hymenocallis caribaea
Hymenocallis conoraria

Błonczatka (Hymenocallis) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje ok. 50[4][5] do co najmniej 64[6] gatunków w wąskim ujęciu taksonomicznym (w przypadku włączenia tu roślin z rodzaju ismena Ismene jest ich kilkanaście więcej)[4]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Ameryce Środkowej, zwłaszcza w Meksyku[7]. Na północy jego zasięg obejmuje południowo-wschodnią i południowo-centralną część Stanów Zjednoczonych (do tamtejszej flory należy 15 gatunków błonczatek[8]), Antyle i północną część Ameryki Południowej, po Peru i Brazylię na południu[6][4] (w Ameryce Południowej rosną tylko trzy gatunki[7]). Jako rośliny introdukowane przedstawiciele rodzaju występują także w Afryce równikowej, na Półwyspie Indyjskim, w Azji Południowo-Wschodniej, w Australii i na wyspach Oceanii[6].

Rośliny te zajmują zróżnicowane siedliska – od przynajmniej okresowo suchych po związane z brzegami wód i typowo wodne[4].

Liczne gatunki ze względu na efektowne i przyjemnie pachnące kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. W gruncie uprawiane są w obszarach, gdzie temperatury nie spadają poniżej 0 °C, a w klimacie chłodniejszym w pojemnikach i szklarniach[9][10]. Z powodu zawartości substancji czynnych (alkaloidy o działaniu alkilującym i przeciwwirusowym) niektóre gatunki bywają wykorzystywane lokalnie jako rośliny lecznicze[5]. Rośliny te są trujące, w przypadku osób chorujących na alergie odradzane jest nawet ich dotykanie[11].

Nazwa rodzaju utworzona została z greckich słów ὑμήν (hymen) znaczącego „błona” i καλός (kalos) znaczącego „piękno”[9]. Nadana została przez Richarda A. Salisbury'ego w nawiązaniu do błoniastego przykoronka tworzonego przez zrośnięte nitki pręcików[12].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Hymenocallis littoralis
Hymenocallis palmeri
Hymenocallis rotata
Pokrój
Byliny z pojedynczymi, jajowatymi i kulistymi cebulami, w górze często wyciągniętymi w szyjkę, z której wyrastają liście i głąbik kwiatonośny[8].
Liście
Trwałe lub roczne[4], w liczbie od 2 do 16[8], wyrastają w dwóch rzędach. Liście są siedzące, wąsko lub szeroko językowate lub rzadko ogonkowe, o blaszce wówczas eliptycznej[4][8].
Kwiaty
Wyrastają na szczycie bocznie spłaszczonego, czasem nieco oskrzydlonego głąbika[4]. Kwiatostan wsparty jest dwoma lub trzema lancetowatymi, trójkątnymi lub jajowatymi podsadkami. Kwiaty w liczbie od 1 do 16 są zwykle siedzące, wsparte wąskolancetowatymi przysadkami[8]. Okwiat jest okazały, promienisty i biały, jego równowąskie listki u nasady zrastają się w krótszą lub dłuższą rurkę, a w górze są szeroko rozpostarte i na końcach często odgięte. Ponad listkami okwiatu znajduje się okazały, czystobiały i lejkowaty lub talerzykowato rozpostarty przykoronek tworzony przez rozrośnięte nitki pręcików w ich dolnej części. W górze nitki są długie, wolne i szeroko rozpostarte. Pyłek ma barwę pomarańczową lub żółtą. Zalążnia jest dolna, kulistawa lub podłużna. W każdej z trzech komór znajduje się od 2 do 10 zalążków. Nitkowata szyjka słupka jest bardzo długa i zakończona główkowatym znamieniem[4][8].
Owoce
Okazałe, kulistawe lub wydłużone, zielone torebki zawierające duże, zielone i mięsiste nasiona[8].
Rośliny podobne
Rodzaj ismena Ismene obejmuje podobne gatunki, ale o liściach u nasady ciasno stulonych w nibyłodygę, kwiatach białych, ale też żółtych lub zielonych, z przykoronkiem z zielonymi prążkami[4].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Hymenocallideae (D. & U.M-D.) Meerow (1998), podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae Burnett z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[2][4][13]. Do plemienia należą poza błonczatką jeszcze dwa rodzaje: ismena Ismene Salisb. i Leptochiton Sealy[4]. Wszystkie te rośliny występują naturalnie na kontynentach amerykańskich. Wyróżnia je spłaszczona szypuła kwiatonośna oraz gruba, gąbczasta łupina nasienna[4].

Klasyfikacja roślin w obrębie tego plemienia była wielokrotnie w różny sposób aranżowana. Pierwotnie rośliny tu zaliczane włączane były do szeroko ujmowanego rodzaju pankracjum Pancratium. Jako pierwszy amerykańskie rodzaje Hymenocallis i Ismene wyróżnił i nazwał Richard A. Salisbury w 1812. Później wyróżniano kolejne rodzaje w obrębie tej grupy roślin (Elisena Herb. (1837), Pseudostenomesson Velarde (1949), Leptochiton Sealy (1937)) lub łączono je jako podrodzaje w obrębie Hymenocallis sensu lato lub Ismene sensu lato. W 1990 Meerow uznał Leptochiton jako odrębny rodzaj, podobnie Hymenocallis sensu stricto, a gatunki zaliczane do Pseudostenomesson i Elisena włączył w randze podrodzajów do rodzaju Ismene. Rozstrzygnięcie bazujące na kryteriach głównie morfologicznych zostało później potwierdzone analizami molekularnymi[7]. Wciąż jednak obok ujęć uznających taką klasyfikację w obrębie plemienia[4][6] (ew. podnoszących wszystkie wymienione podrodzaje do rangi rodzajów[14]) publikowane są ujęcia szeroko ujmujące rodzaj Hymenocallis[15].

Wykaz gatunków (Hymenocallis sensu stricto)[6]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-07] (ang.).
  3. ↑ a b Hymenocallis. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-04-04].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. III. Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae. Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 105. ISBN 978-3-642-08377-8.
  5. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 456, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e Hymenocallis Salisb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. [dostęp 2020-04-07].
  7. ↑ a b c Alan W. Meerow, Charles L. Guy, Qin-Bao Li, Jason R. Clayton. Phylogeny of the Tribe Hymenocallideae (Amaryllidaceae) Based on Morphology and Molecular Characters. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 89, 3, s. 400-413, 2002. DOI: 10.2307/3298600. 
  8. ↑ a b c d e f g Gerald L. Smith, Walter S. Flory: Hymenocallis Salisbury,. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-07].
  9. ↑ a b Will Giles: Encyclopedia of Exotic Plants for Temperate Climates. Portland: Timber Press, Inc., 2007, s. 133. ISBN 978-0-88192-785-6.
  10. ↑ a b Botanica. Warszawa: Konemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 460. ISBN 3-8331-1916-0.
  11. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. CRC Press, 2016, s. 2033. ISBN 978-1-4822-5064-0.
  12. ↑ Salisbury, R.A.: Transactions of the Horticultural Society of London. London: 1812, s. 338.
  13. ↑ Genus: Hymenocallis Salisb.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-07].
  14. ↑ Genera and generic subdivisions of Amaryllidaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-04-07].
  15. ↑ List of genera in family AMARYLLIDACEAE. [w:] Vascular Plant Families and Genera [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-07].
  16. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 102. ISBN 978-83-925110-5-2.
  17. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 103.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Błonczatka&oldid=70133021”