Archyp Tesłenko

Archyp Tesłenko
Архип Юхимович Тесленко
Селянин
Pełne imię i nazwisko	Archyp Juchymowycz Tesłenko
Data i miejsce urodzenia	2.03.1882 ; Сharkowce
Data i miejsce śmierci	28.06.1911 ; Łuki
Przyczyna śmierci	gruźlica
Miejsce spoczynku	Сharkowce
Zawód, zajęcie	literat, publicysta
Narodowość	Ukrainiec
Wyznanie	prawosławny
Rodzice	Juchym i Jawdocha
Krewni i powinowaci	bratanek Kostiantyn Tesłenko
	Multimedia w Wikimedia Commons

Archyp Juchymowycz Tesłenko, ukr. Архип Юхимович Тесленко (ur. 2 marca 1882 w Charkowcach, zm. 28 czerwca 1911 w Łukach) – ukraiński pisarz.

Życiorys

Archyp Tesłenko urodził się we wsi Charkowce na Połtawszczyźnie, w bardzo biednej rodzinie chłopskiej Juchyma i Jawdochy (z domu Stroj). Ojciec nie miał lewej ręki i dorywczo przepisywał papiery w ratuszu. Z jego dziesięciu dzieci tylko dwoje pozostały przy życiu: Archyp i Jarema^[1].

Po ukończeniu szkoły parafialnej w Charkowcach Archyp od 1894 roku kształcił się w miejscowej szkole cerkiewno-nauczycielskiej. W 1898 został wyłączony z powodu «wolnomyślności» i «bezbożności». Dalej pracował jako parobek na gospodarce bogatych chłopów.

Od początku 1899 Tesłenko zatrudniał się jako pisarczyk w zarządzie włośсianym w Łochwicy, a od 12 sierpnia tego samego roku jako pomocnik notariusza powiatowego Kysłowskiego. Na tym stanowisku zmuszany był do pracy w domu notariusza. Ciężka praca, nieznośne warunki życia odbiły się niekorzystnie na jego zdrowiu. Przez te lata dużo pracował nad samokształceniem w miejskiej bibliotece publicznej, a później w nowo powstałej bibliotece Domu Ludowego.

W sierpniu 1901 roku Tesłenko wstąpił na kursy telegrafistów na stacji w Dołynśkiej, ale po czterech miesiącach, zgodnie z decyzją lekarza o rzekomo słabym wzroku, musiał zrezygnować z nauki. Powrócił do Charkowców, gdzie pomagał rodzicom i przygotowywał się do egzaminu nauczycielskiego.

W 1905 roku Archyp Tesłenko został członkiem rewolucyjnej organizacji «Spółka Chłopska» («Селянська спілка»). Razem z robotnikiem Pymonem Burdą prowadził działalność agitacyjną, za co został na krótko aresztowany^[2].

W grudniu tego samego roku w Łochwicy odbyły się demonstracje polityczne, w których on uczestniczył. Rozpoczęły się aresztowania. Tesłenko opuścił wieś i udał się do Kijowa, gdzie był zmuszony szukać dorywczych dochodów i mieszkania. Stałym schronieniem dla niego stała się redakcja gazety «Myśl Społeczna» («Громадська думка»). Tam Tesłenko mógł pracować, czytać i uczyć się.

Tesłenko wrócił do rodzinnej wsi w drugiej połowie sierpnia 1906 roku, a 24 października został aresztowany po raz drugi – za udział w zamieszkach chłopskich. Według sfabrykowanego wyroku publicznego miał on trafić na dwa lata zesłania w Wołogdzie, ale nie zostało jeszcze zakończone śledztwo w sprawie jego udziału w grudniowych demonstracjach w Łochwicy poprzedniego roku. Tesłenkę przeniesiono z łochwickiego więzienia do hadiackiego, a następnie do myrhorodskiego. Ostatecznie na polecenie ministra spraw wewnętrznych przysądzono było mu zesłanie we wsi Biserowo w powiecie głazowskim, co w guberni wiatskiej. Chory pisarz był etapowany przez więzienie Butyrki w Moskwie i Korowniki w Jarosławiu^[1]. Nie zdążył jednak przybyć na miejsce zesłania, gdyż w październiku 1908 roku musiał powrócić do Łubniów, gdzie ponownie rozpatrzono sprawę wydarzeń w Łochwicy. Tesłenko został uniewinniony w sądzie, jednak ponownie wysłano go na północ, by odbyć karę do końca. W tym czasie on chorował na tyfus i zapalenie opłucnej. Na początku 1909 został zwolniony i przyjechał do rodzinnej wsi^[2]. W końcu tego roku Tesłenko został skazany przez sąd na dwa tygodnie więzienia. Kara była odroczona ze względu na ciężką chorobę matki, która zatem zmarła po Nowym roku. W drugiej połowie stycznia Tesłenko odbył karę w łochwickim więzieniu. Z listów wyczerpanego gruźlicą Tesłenki do Mykoły Hrinczenki wyłania się przygnębiający obraz nędzy, fizycznego i moralnego cierpienia w ostatnich miesiącach jego życia^[2].

28 czerwca 1911 roku Archyp Tesłenko zmarł na gruźlicę w szpitalu wsi Łuki. Pochowany został na cmentarzu w Charkowcach^[3].

Twórczość

Jeszcze jako chłopak Archyp Tesłenko pod wpływem matczynych piosenek i baśni komponował wiersze o swoich kolegach z klasy. Próbował pisać wiersze w języku rosyjskim podczas nauczania się w szkole cerkiewno-nauczycielskiej. W Łochwicy powstały utwory «С праздником!» («Ze świętem!») i «С душой, полной смиренья» («Z duszą pokory pełną»). Pod wpływem «Wieczorów na chutorze w pobliżu Dykańki» Gogola Tesłenko napisał esej etnograficzny «Noc Kupały w Charkowcach» i refleksję liryczno-publicystyczne «Na wieczornicach» (1902). Tesłenko lubił teatr. W 1902 on napisał dramat «Mroczna noc», a wiosną 1903 – dramat «Nie warto żyć». W tym samym roku zorganizował teatr amatorski w swojej rodzinnej wsi. Od początku 1904 roku do wiosny 1905 on napisał swoje pierwsze opowiadania «Chutorzaneczka», «Za paszportem», «Marusia», «Matka», «Dziad Omelko», które nie przyjęli w czasopiśmie «Starowina Kijowska» («Кіевская старина»), natomiast opublikowali w gazetach «Nowa wspólnota» («Нова громада») i «Rada» («Рада») w 1906 roku.

W tych i następnych utworach pisarz przenikliwie opisywał życie biednych bezprawnych chłopów ukraińskich w Imperium Rosyjskim, tragedię rozwarstwienia klasowego, gnębienia nacjonalnego i próżnego starania chłopów o ziemię, wolność, demokrację i edukację. Niektóre opowiadania są autobiograficzne: «Za paszportem», «Marusia», «Matka», «Dziad Omelko», «Nie ma mamusi», «Jazda do jamy!», «Co by ze mnie było» i «Uczeń». Bohater tego opowiadania, zdolny Mykołka, zmuszony jest porzucić naukę i wodzić ślepego żebraka. Prawie dokumentalnymi są opowiadania więzienne «Na obczyźnie», «We więzieniu» i «W szponach człowieka», napisane na podstawie własnych doświadczeń. Tesłenko krytycznie patrzył na duchowieństwo prawosławne. W opowiadaniach «Miłość do bliźniego» i «U schimnika» on satyrycznie sportretował popów, którym są cudze interesy prostego ludu ukraińskiego. W opowiadaniu «Uciechy» pisarz zdemaskował Dumę Państwową, w komedii «Patrioci» i w napisanym po rosyjsku opowiadaniu «Istny rosyjski człowiek» ujawnił on obrzydliwe oblicze Czarnej Sotni.

Dziełem, które najpełniej odzwierciedla obserwacje życiowe, oceny i poglądy pisarza, jest powieść «Zmarnowane życie», oparta na faktach. Proobrazem bohaterki tego utworu była jego kuzynka Zinaida Stroj, którą spotkał taki samy los jesienią 1908 roku^[3]. Na tle życia ubogiej chłopskiej rodziny autor ukazuje losy nauczycielki Ołeny Panasenki, pragnącej nieść ludziom dobro i światło. Świat hipokryzji nie przyjął prawdomównej i uczciwej dziewczyny. Ona straciła pracę i w warunkach okrutnej rzeczywistości popełniła samobójstwo. Tym dziełem Tesłenko potępił społeczeństwo, w którym rządzą ciemiężyciele i hipokryci, a giną uczciwi i prawdomówni ludzie. Ważne miejsce w dorobku T. zajmują publikowane w gazetach kijowskich «Rada» i «Wieś» («Село») artykuły, skierowane przeciwko władzom carskim: «Chuligani kijowscy», «Demokraci», «Na wsi», «Rozbój», «Więzienie», «Strażnicy porządku».

Tesłenkę uważali za wybitnego przedstawiciela realizmu krytycznego w literaturze ukraińskiej. Krytyki oceniali żywy język narracji, nawiązujący do tradycji klasyków ukraińskich i mieszczący elementy impresjonizmu. Marko Kropywnycki zachęcił Tesłenkę do pisania dramatów. Borys Hrinczenko bardzo przychylnie postawił się do twórczości młodego autora i dopomógł mu wejść w literaturę. Serhij Jefremow stwierdził, że Tesłenko jest zjawiskiem wyjątkowym w literaturze, i to nie tylko w literaturze ukraińskiej. I zwrócił uwagę na talent pisarza do zaglądania w głąb życia i przedstawiania go w obrazach o wielkiej mocy^[4].

Utwory Tesłenki zostały przetłumaczone na angielski, białoruski, esperanto, francuski, gruziński, mołdawski, ormiański, niemiecki, polski, rosyjski, węgierski języki.

Wybrane utwory

Opowiadania

1906

«Хуторяночка» – Chutorzaneczka
«За пашпортом» – Za paszportem
«Маруся» – Marusia
«Мати» – Matka
«Дід Омелько» – Dziad Omelko
«Школяр» – Uczeń
«Син» – Syn
«У схимника» – U schimnika
«Наука» – Nauka
«Радощі» – Uciechy
«Истинно русский человек» – Istny rosyjski człowiek

1910

«Поганяй до ями!» – Jazda do jamy!
«Немає матусі» – Nie ma mamusi
«Прощай, життя!» – Żegnaj, życie!
«В тюрмі» – We więzieniu
«На чужині» – Na obczyźnie
«В пазурях у людини» – W szponach człowieka
«Що робить?» – Co robić?
«Любов до ближнього» – Miłość do bliźniego

1911

«Що б з мене було?» – Co by ze mnie było?

Nie datowane

«На селі» – Na wsi
«Тяжко» – Ciężko
«Свій брат» – Swój brat
«Да здравствует небытие!» – Niech żyje nieistnienie!
«Як же так?» – Jak to?

Powieść

«Страчене життя» (1910) – Zmarnowane życie

Utwory dramatyczne

«Горобина ніч» (1902) – Mroczna noc
«Не стоїть жить» (1903) – Nie warto żyć (dramat)
«Патріоти» (1906) – Patrioci (komedia)

Upamiętnienie

1939 – w Charkowcach odsłonięto pomnik Archypa Tesłenki.
1964 - na budynku w Kijowie, w którym w latach 1905–1909 mieszkał pisarz, wzniesiono tablicę pamiątkową.
1970 – w Charkowcach powstało muzeum pamięci pisarza.
1974 – w Łochwicy odsłonięto pomnik Archypa Tesłenki.
1982 – według postanowienia UNESCO obchodzono setną rocznicę urodzin pisarza.
Tablica pamiątkowa na budynku stacji kolejowej w Dołyńskiej.
Stała ekspozycja w Łochwickim muzeum krajoznawczym. Tablica pamiątkowa na budynku tego muzeum.
Imieniem Archypa Tesłenki nazwane są ulice u wielu miastach Ukrainy.
O Archypie Tesłence napisali książki Semen Sumnyj (powieść «Молодість Тесленка» / «Młodość Tesłenki» – Кijów, 1949) oraz Stepan Prociuk (roman «Чорне яблуко» / «Czarne jabłko» – Кijów, 2013).

Źródła

Єфремов C. О. Передмова до Повного зібрання творів Архипа Тесленка серії «Бібліотека українських класиків. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929. С. 16.
Лазанська Т. І. Тесленко Архип Юхимович // ЕНЦИКЛОПЕДІЯ ІСТОРІЇ УКРАЇНИ.
Лазанська Т. І. Передмова до книжки «Архип Тесленко» – 21 тому серії «Бібліотека української літератури. Дожовтнева література. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929.
Євшан М. А. Тесленко // ЛНВ. — Ч. 4. — Львів, 1912.
Півторадні В. Архип Тесленко. — К., 1991 1 1956.
Сарана Ф. Бібліографія творів і літератури про А. Тесленка // Архип Тесленко. Твори. — К., 1956.
Смілянська В. Архип Тесленко. — К., 1971.
Степан Процюк про Василя Стефаника, Карла-Густава Юнга, Володимира Винниченка, Архипа Тесленка, Ніку Турбіну / Stepan Prociuk. — Київ: Грані-Т, 2008. — 96 с. — (Серія «Життя видатних дітей»). — ISBN 978-966-465-155-1.

Linki zewnętrzne

Uwagi

W źródłach trafiają się sprzeczne podania faktów i dat z biografii Archypa Tesłenki. Tłumaczy się to tym, że on sam niewiele o sobie pisał i niekiedy podawał fałszywe daty ze względu na prześladowania policyjne.

Przypisy

↑ ^a ^b БІОГРАФІЧНА ДОВІДКА Сайт Національної бібліотеки України для дітей
↑ ^a ^b ^c Біографія Архипа Тесленка
↑ ^a ^b Лазанська Т. І. Передмова до книжки «Архип Тесленко» – 21 тому серії «Бібліотека української літератури. Дожовтнева література. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929. С. 5 – 24
↑ Єфремов C. О. Передмова до Повного зібрання творів Архипа Тесленка серії «Бібліотека українських класиків. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929. С. 16.

[a-1] БІОГРАФІЧНА ДОВІДКА Сайт Національної бібліотеки України для дітей

[b-2] Біографія Архипа Тесленка

[c-3] Лазанська Т. І. Передмова до книжки «Архип Тесленко» – 21 тому серії «Бібліотека української літератури. Дожовтнева література. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929. С. 5 – 24

[4] Єфремов C. О. Передмова до Повного зібрання творів Архипа Тесленка серії «Бібліотека українських класиків. – Київ - Харків: Державне видавництво України, 1929. С. 16.

[1]

[2]

[3]

[4]