Araukariowate

Araukariowate
	; Araukaria brazylijska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	araukariowce
Rodzina	araukariowate
	Nazwa systematyczna
	Araucariaceae Henkel & W. Hochst.; Syn. Nadelhölz.: xvii, 1. Jan 1865
	Typ nomenklatoryczny
	Araucaria Juss.
Synonimy
	Dammaraceae Link; Agathidaceae (Vierh.) Baum.-Bodenh. ex A.V.Bobrov & Melikian;
	Dammaraceae Link; Agathidaceae (Vierh.) Baum.-Bodenh. ex A.V.Bobrov & Melikian;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Araukariowate, igławowate (Araucariaceae Henkel & W. Hochst.) – rodzina roślin nagonasiennych, spokrewniona z zastrzalinowatymi (Podocarpaceae). Zaliczane są tu 42 gatunki skupione w trzech rodzajach: araukaria, agatis i wolemia. Rośliny te występują na półkuli południowej po obu stronach Oceanu Spokojnego. Przodkowie współczesnych araukariowatych odgrywali istotną rolę w lasach w mezozoiku, kiedy występowali także na półkuli północnej. Współcześnie drzewa te mają istotne znaczenie ze względu na wysoko cenione drewno^[3]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w klimacie ciepłym^[4]. Nasiona araukarii brazylijskiej i Bidwilla są jadalne^[5].

Morfologia

Pokrój: Drzewa o okółkowym ustawieniu gałęzi bocznych^[5]. Pień ma gruby rdzeń, a w cewkach występuje charakterystyczne jamkowanie (tzw. typu araukariowego)^[6].
Liście: Wyrastają spiralnie wokół pędów i utrzymują się na nich przez wiele lat^[4]. Mają kształt od szpilkowatego (z jednym nerwem) do jajowatego (z użyłkowaniem równoległym)^[6]. U roślin z rodzaju agatis liście osiągają do 15 cm długości i są wyraźnie ogonkowe.
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe i wiatropylne (rośliny są jedno- i dwupienne)^[5]. Kwiaty męskie zebrane są w długie, walcowate szyszki (strobile), z licznymi, łuskowatymi mikrosporofilami. Na ich dolnej stronie znajdują się liczne (od 5 do 15), nie zrośnięte ze sobą mikrosporangia. Kwiaty żeńskie są łuskowate, zawierają pojedynczy zalążek leżący lub przyrośnięty do łuski nasiennej (tzw. ligula) ściśle zrośniętą z łuską wspierającą. Szyszki są kuliste i okazałe, nawet do 30 cm średnicy^[3]. Rozpadają się one po dojrzeniu na drzewie^[5]. Siewki mają cztery liścienie połączone parami^[5].

Systematyka i pochodzenie

Rodzina jest wraz z zastrzalinowatymi (Podocarpaceae) łączona jest w rząd araukariowców (Araucariales Gorozh., Lekts. Morf. Sist. Archegon.: 72 (1904)). Rząd ten łączony jest w jednym taksonie (podklasa Pinidae) wraz z sosnowcami (Pinales) i cyprysowcami (Cupressales)^[2]. W innych ujęciach cała ta grupa opisywana jest jako rząd sosnowców (Pinales)^[7]. Systematycy zgodnie przedstawiają w każdym razie araukariowate jako grupę siostrzaną zastrzalinowatych (w szerokim ich ujęciu)^[8].

Rodzina wyewoluowała w karbonie (ponad 300 milinów lat temu) i była najbardziej zróżnicowana w jurze i kredzie (tj. między 200 i 66 milionami lat temu), po czym ich zróżnicowanie zostało znacznie ograniczone, co wiązane jest z wymieraniem kredowym^[4]. Rodzina wyewoluowała na Gondwanie i związana jest wciąż z półkulą południową, ale w czasie największej swojej ekspansji w mezozoiku jej przedstawiciele byli znaczącym komponentem lasów także na półkuli północnej^[8]. Ostatni wspólny przodek współczesnych araukariowatych rósł przed 207 milionami lat, kiedy to nastąpił podział na linię ewolucyjną prowadzącą do araukarii i grupę agathoid, w której z kolei ok. 150 milionów lat temu oddzieliła się linia prowadząca do wolemii a 65 milionów lat temu oddzielił się najstarszy wciąż żyjący gatunek rodzaju agatis – agatis nowozelandzki^[8]. Ostatni wspólny przodek współczesnych araukarii datowany jest na okres 81–94 milionów lat temu, przy czym szereg gatunków z tego rodzaju występujących na Nowej Kaledonii jest wynikiem stosunkowo niedawnej specjacji, bowiem wszystkie one miały wspólnego przodka żyjącego 7–9 milionów lat temu^[9].

Powiązania filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych^[2]^[10]

nagonasienne

sagowcowe

miłorzębowe

sosnowate Pinaceae

gniotowce Gnetales

araukariowce

	araukariowate Araucariaceae

	zastrzalinowate Podocarpaceae

cyprysowce Cupressales

Podział rodziny na rodzaje

Araucaria A.L. Jussieu – araukaria, igława
Agathis R.A. Salisbury – agatis, damara, soplica
Wollemia W.G. Jones, K.D. Hill et J.M. Allen – wolemia

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 309. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 52. ISBN 978-0-226-52308-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 81. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ ^a ^b Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2003, s. 109. ISBN 83-226-1245-1.
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c D. B. Neale, N. C. Wheeler: The Conifers: Genomes, Variation and Evolution. Springer, 2019, s. 447-449.
↑ Mai Lan Kranitz, Edward Biffin, Alexandra Clark, Michelle L. Hollingsworth, Markus Ruhsam, Martin F. Gardner, Philip Thomas, Robert R. Mill, Richard A. Ennos, Myriam Gaudeul, Andrew J. Lowe, Peter M. Hollingsworth. Evolutionary Diversification of New Caledonian Araucaria. „PlosOne”. 9(10):e110308, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0110308.
↑ Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-14] (ang.).

[christenhusz-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[szwey-3] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 309. ISBN 83-214-1305-6.

[bayton-4] Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 52. ISBN 978-0-226-52308-8.

[maarten-5] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 81. ISBN 978-1-84246-634-6.

[rostanski-6] Krzysztof Rostański: Wykłady z botaniki systematycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2003, s. 109. ISBN 83-226-1245-1.

[pinales-7] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[neale-8] D. B. Neale, N. C. Wheeler: The Conifers: Genomes, Variation and Evolution. Springer, 2019, s. 447-449.

[mai-9] Mai Lan Kranitz, Edward Biffin, Alexandra Clark, Michelle L. Hollingsworth, Markus Ruhsam, Martin F. Gardner, Philip Thomas, Robert R. Mill, Richard A. Ennos, Myriam Gaudeul, Andrew J. Lowe, Peter M. Hollingsworth. Evolutionary Diversification of New Caledonian Araucaria. „PlosOne”. 9(10):e110308, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0110308.

[simpson-10] Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]