Antoni Krzyżanowski
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
cieśla |
| Miejsce zamieszkania | |
| Rodzice |
Wincenty |
| Małżeństwo |
Marianna z Ciszewskich[1] |
| Dzieci |
Kazimiera, Katarzyna (żona Napoleona Urbanowskiego), Tadeusz, Stanisław, Józef, Barbara[1] |
| Krewni i powinowaci |
bracia: Józef, Jan |
Antoni Krzyżanowski (ur. 23 października 1808 w Poznaniu, zm. 21 stycznia 1895 tamże) – cieśla, budowniczy, przedsiębiorca, społecznik, działacz niepodległościowy.
Wykształcenie
[edytuj | edytuj kod]Ukończył gimnazjum w Poznaniu, następnie kontynuował naukę na Berlińskiej Akademii Budownictwa. Za postępy w nauce otrzymał nagrodę. Z niewyjaśnionych przyczyn studiów nie ukończył[2]. W Kórniku rozpoczął naukę miernictwa. Kierował produkcją (w Warszawie) oraz naprawą (w Modlinie) broni podczas powstania listopadowego w 1835. Po powstaniu listopadowym rozpoczął naukę ciesielstwa w Poznaniu, którą ukończył egzaminem na mistrza w 1835.
Podczas dwuletniej podróży po Europie spotykał się z budowniczymi i projektantami (m.in. z Franciszkiem Lancim), pracował w cesarskim biurze budowy mostów w Wiedniu, odwiedził Lombardię, Szwajcarię, Niemcy i Holandię.
Budowle
[edytuj | edytuj kod]Po powrocie do Poznania współpracował z Ernstem Steudenerem i Augustem Sollerem. Zrealizował w zakresie prac ciesielskich takie inwestycje jak:
- dom dla dyrektora Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach,
- siedziba Ziemstwa Kredytowego,
- kościół św. Piotra.
Wraz z Ernstem Steudenerem nadzorował prace przy budowie Hotelu Bazar w Poznaniu.
Otrzymywał zlecenia na projekty i realizacje budynków, np.:
- dwór w Pakosławiu (zlecenie od Emilii Sczanieckiej),
- dwór w Posadowie (zlecenie od Antoniego Łąckiego),
- Hotel Francuski (1857–1858),
- kamienica przy pl. Wiosny Ludów,
- odbudowa kościoła i budowa klasztoru we Wronkach.
Był powoływany na posiedzenia Komisji Wykonawczej (Towarzystwo Akcyjne do Budowy Teatru Polskiego) w 1871 oraz Komisji Budowlanej (gmach biblioteki i muzeum Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk). Ligia Wilkowa, historyk sztuki, przypisuje mu wykonanie płyt epitafijnych arcybiskupa Teofila Wolickiego i ks. Jana Korytowskiego w poznańskiej katedrze oraz kolumny z orłem dla fontanny przy Zielonych Ogródkach, jak również płyty pamiątkowej na pamiątkę Odsieczy Wiedeńskiej na gmachu PTPN[3].
Zakład
[edytuj | edytuj kod]Był przedsiębiorcą produkującym elementy ozdobne fasad i wnętrz budynków. Posiadał zakład na Małych Garbarach (odlewnia oraz wyrób materiałów instalacyjnych m.in. rur wodociągowych i gazowych) oraz przy ul. Piaskowej (piece wapienne). Przypisuje się Krzyżanowskiemu wykonanie płyt epitafijnych arcybiskupa Teofila Wolickiego i ks. Jana Korytowskiego w katedrze poznańskiej oraz kolumny z orłem dla fontanny przy Zielonych Ogródkach. Przy ul. Garbary wzniósł Kantor Krzyżanowskiego. W jego zakładzie wykonano obelisk z piaskowca poświęcony Janowi Kochanowskiemu, który w 1889[4] stanął na Ostrowie Tumskim.
Praca społeczna
[edytuj | edytuj kod]Jako działacz społeczny był zaangażowany w organizowanie Domu Przemysłowego i Banku Włościańskiego, Towarzystwa Pożyczkowego oraz Banku Ziemskiego (1886), trzykrotnie był prezesem Towarzystwa Przemysłowego. Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Wydział Przyrodniczy i Techniczny). Inicjował utworzenie Towarzystwa Pożyczkowego, uczestniczył w zakładaniu min. Domu Przemysłowego, Banku Włościańskiego, Banku Ziemskiego. Był animatorem podejmowania przez Polaków studiów na akademiach budowlanych. Organizował szkolnictwo zawodowe, inicjował tworzenie rodzimych zakładów wytwórczych. Był współtwórcą i skarbnikiem pierwszej w Poznaniu ochotniczej straży pożarnej pn. Ochotnicze Towarzystwo Ratunkowe (1845 r.), a w latach 1861–1872 straży zawodowej pn. Towarzystwo Ratunkowe. Od początku istnienia Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk był aktywnym członkiem wydziału przyrodniczego potem technicznego, prowadząc jako praktyk wykłady i współdziałając w organizowanych przez Towarzystwo akcjach społecznych i imprezach naukowych. Położył zasługi dla rozwoju polskiej oświaty w Poznaniu kierując akcją kształcenia młodzieży rzemieślniczej w wieczorowej szkole, prowadzonej przez Towarzystwo Przemysłowe oraz współdziałając w założeniu w 1880 r. Towarzystwa Czytelń Ludowych.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]11 kwietnia 1837 roku ożenił się z Marianną Weroniką z Ciszewskich (siostrzenicą Karola Marcinkowskiego)[5]. Miał z nią trzy córki: Kazimierę, która zmarła krótko po urodzeniu, Katarzynę, która wyszła za mąż za inż. Napoleona Urbanowskiego, powstańca styczniowego i pracownika Zakładów Cegielskiego[3], oraz Barbarę, a także trzech synów: Tadeusza, Stanisława i Józefa.
W kulturze
[edytuj | edytuj kod]Jest jednym z bohaterów polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Odtwórcą jego roli był Stanisław Gawlik.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Kantor Krzyżanowskiego
- Hotel Bazar w Poznaniu
- Ziemstwo Kredytowe w Poznaniu
- Zakład Psychiatryczny w Owińskach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b MARCINKOWSCY | wbc.macbre.net [online], wbc.macbre.net [dostęp 2020-04-12] (pol.).
- ↑ Niektórzy biografowie jako przyczynę podają problemy finansowe. Według innych źródeł Antoni otrzymał propozycję wsparcia od Tytusa Działyńskiego, tak by mógł kontynuować studia w Londynie, ale z niej nie skorzystał.
- ↑ a b Józef Modrzejewski, Antoni Krzyżanowski – architekt, budowniczy, przedsiębiorca (1808-1895), w: Kronika Miasta Poznania, nr 3/1989, s. 118, ISSN 0137-3552.
- ↑ Niektóre źródła podają rok 1885.
- ↑ Dziennik Poznański nr 164 z dnia 21 lipca 1894 s. 4.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 388. ISBN 83-01-02722-3.
- Modrzejewski Józef „Antoni Krzyżanowski – architekt, budowniczy, przedsiębiorca (1808-1895)” w Kronice Miasta Poznania nr 3/1989 s. 113–127
- Ochowiak Jolanta „Wizowie z Dzierżnicy” Średzki Kwartalnik Kulturalny nr 2/2009 str. 63-69
- Dziennik Poznański nr 59 z dnia marca 1891, s. 5 i 6
- Dziennik Poznański nr 164 z dnia 21 lipca 1894, s. 4
- Wilkowa Ligia „Dzieje Wielkopolski”, tom II, Poznań 1973, s. 710–712