Antoni Karużas

Antoni Karużas

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	26 czerwca 1911 Nowogród Wielki
Data i miejsce śmierci	16 stycznia 1997 Warszawa
profesor sztuki
Specjalność: reżyseria muzyczna
Alma Mater	Konserwatorium Muzyczne im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina
Okres zatrudn.	1953–1986
Instytucja	Polskie Nagrania „Muza”
Stanowisko	Reżyser muzyczny
Okres zatrudn.	1953–1981
Kierownik
Katedra	Katedra Reżyserii Dźwięku przy WRD AMFC
Okres spraw.	1981–1984
Poprzednik	Jan Szmańda
Następca	Halina Ciołkosz-Łupinowa
Odznaczenia

Antoni Karużas (ur. 26 czerwca 1911 w Nowogrodzie Wielkim, zm. 16 stycznia 1997 w Warszawie) – polski muzyk, pianista, reżyser muzyczny, pionier reżyserii dźwięku jako dziedziny nauki i sztuki oraz w przemyśle fonograficznym.

Antoni Karużas współtworzył u jego początku Wydział Reżyserii Dźwięku Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. W okresie swojej aktywności zawodowej był reżyserem muzycznym znaczącej części polskich wydawnictw fonograficznych zawierających muzykę poważną. Jego wychowankami jest wielu reżyserów dźwięku pracujących w kraju i za granicą.

Życiorys

Antoni Karużas przyszedł na świat w rodzinie Konstancji i Antoniego jako najmłodszy z piątki rodzeństwa. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej jego rodzice byli przez kilka miesięcy aresztowani, co po wyjściu z więzienia było powodem ich decyzji o natychmiastowym wyjeździe do Polski. Osiedlili się w Wilnie, gdzie panowała w tym czasie epidemia tyfusu plamistego. Obydwoje rodziców Antoniego zmarło w krótkim czasie w kwarantannie, on sam z rodzeństwem znalazł się w sierocińcu. Uczył się w Gimnazjum im. Witolda Wielkiego w Wilnie. Mieszkał w internacie, gdzie podjął samodzielną naukę gry na fortepianie znajdującym się w placówce. Został zauważony i otoczony opieką pedagogiczną przez Konstantego Gałkowskiego, ucznia Nikołaja Rimskiego-Korsakowa.

W okresie nauki w gimnazjum Karużas stał się animatorem życia muzycznego szkoły. Zakładał zespoły kameralne, instrumentował, przygotowywał repertuar, programy, pisał recenzje, organizował koncerty i uczestniczył w nich jako pianista. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w klasie fortepianu prof. Stanisława Szpinalskiego w Konserwatorium im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie. Wstąpił też na Wydział Filologii Uniwersytetu Stefana Batorego, gdzie przerwał jednak edukację po dwóch latach z powodu trudnej sytuacji materialnej niepozwalającej na utrzymanie się na dwóch uczelniach. Jeszcze w trakcie nauki w konserwatorium w 1938 rozpoczął praktykę pedagogiczną jako asystent Szpinalskiego. Występował też z recitalami radiowymi, koncertował jako solista. Studia muzyczne ukończył w 1940, w tym samym roku ożenił się z Ireną Tuwińską, koleżanką z konserwatorium. Na krótko przed wybuchem powstania małżeństwo znalazło się w Warszawie. Po jego upadku byli więzieni w obozie koncentracyjnym.

Po wojnie Karużas zamieszkał z żoną w Krakowie. W tym czasie doznał kontuzji lewej ręki, co uniemożliwiło mu karierę pianistyczną. W krakowskiej prasie był sprawozdawcą i recenzentem muzycznym. W 1948 przeniósł się do Poznania, gdzie ponownie został asystentem prof. Szpinalskiego kształcącego w tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Prowadził też klasę fortepianu w średniej szkole muzycznej, był korepetytorem solistów Opery Poznańskiej.

W 1953 ponownie dołączył do prof. Szpinalskiego, który w międzyczasie został rektorem warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM). Równocześnie rozpoczął pracę w Zakładzie Nagrań Dźwiękowych, niebawem przekształconym w Polskie Nagrania, jako reżyser muzyczny. Na uczelni z Januszem Urbańskim, Bohdanem Jankowskim i Marianem Rajewskim przedstawił projekt utworzenia wydziału kształcącego specjalistów sprawujących artystyczny nadzór nad procesem rejestracji dźwięku.

Wydział Reżyserii Muzycznej PWSM został otwarty w 1954 i stał się unikatową ówcześnie w skali światowej placówką kształcącą reżyserów muzycznych nie tylko w aspektach technicznych rejestracji ale przede wszystkim przekazującą wiedzę muzykologiczną i kształtującą ich artystyczną wrażliwość. Karużas przedstawiany jest jako twórca estetyki dzieła fonograficznego, uważany jest za tego, który doprowadził do traktowania fonografii jako dziedziny sztuki a reżysera muzycznego jako artysty, jej twórcy. Zamysł reżyserski jest fonograficznym dookreśleniem zamysłu kompozytora i wykonawcy.

Właściwy sens fonografii jawi się w stwarzaniu nowego istnienia.

prof. Antoni Karużas,

Według niego rolą reżysera muzycznego jest przekazanie muzykom-twórcom dzieła fonograficznego wskazówek interpretacyjnych wynikających z odmienności środowiska studia nagraniowego od miejsc publicznego wykonania dzieła muzycznego, takich jak sala koncertowa czy estrada. Jest nią też roztoczenie nad wykonawcami opieki w tym odmiennym środowisku i praca prowadząca do uzyskania wspólnie zamierzonego efektu artystycznego.

Na wydziale Karużas prowadził Sekcję Fonograficzną, później przekształconą w specjalność Reżyseria Muzyczna. Wykładał reżyserię muzyczną, fonograficzną analizę partytury, analizę obrazu fonograficznego, podstawy reżyserii muzycznej. Prowadził seminarium nagrań dyplomowych. Był członkiem Katedry Reżyserii Muzycznej wydziału od jej powstania w 1961, był kierownikiem przemianowanej później, analogicznie do nazwy wydziału, Katedry Realizacji Dźwięku Akademii Muzycznej im. F. Chopina w latach 1981–1984. W latach 1972–1977 kierował też działającym w tym okresie przy Wydziale Reżyserii Dźwięku trzyletnim Zaocznym Wyższym Studium Realizacji Dźwięku. Słuchacze kierowani przez Komitet do spraw Radia i Telewizji rekrutowali się spośród realizatorów dźwięku pracujących w publikatorach radiokomitetu. Studenci otrzymywali kompendium wiedzy potrzebnej przy realizacji nagrań, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień muzycznych i najnowszych technologii. Studium ukończyły trzy roczniki absolwentów. Był promotorem 75 dyplomantów (spośród 470 absolwentów wydziału do 2015) pracujących później w zawodzie w Polsce, wielu krajach Europy i świata. Wykształcił też znaczącą część późniejszej kadry pedagogicznej wydziału. Przeszedł na emeryturę w 1986.

W Polskich Nagraniach Karużas pracował do 1981. Współpracował także z zagranicznymi firmami fonograficznymi (RCA, Deutsche Grammophon, Telefunken, Teldec, Philips, EMI, CRI). Był reżyserem nagrań, które ukazały się na setkach płyt zawierających polskie wykonania dzieł muzyki poważnej i krajową muzykę współczesną, ale również muzykę ludową, baśnie, kolędy, jazz (również z serii Polish Jazz) i muzykę rozrywkową. W polskiej popkulturze ważne są m.in. wielokrotnie wznawiane albumy Ewa Demarczyk śpiewa piosenki Zygmunta Koniecznego (Polskie Nagrania Muza SXL 0138, 1967) i Stan Getz w Polsce (Polskie Nagrania Muza L 0329, 1960), których sesje nagraniowe reżyserował.

Prof. Antoni Karużas był członkiem Polskiej Rady Muzycznej. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969) i Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 2-5-24).

Ważniejsze nagrody i wyróżnienia

• Grand Prix Académie du Disque Lyrique i plakieta Orphée d'Or, Paryż 1967, za nagranie Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego (Penderecki – Passio et mors domini nostri Jesu Christi secundum Lucam, Philips 802 771-72 LY / Polskie Nagrania Muza SXL 0325-0326);
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, 1967;
• Grand Prix Académie Charles-Cros, Paryż 1970, za nagranie opery Karola Szymanowskiego Król Roger (Karol Szymanowski – King Roger, Polskie Nagrania Muza STXL 0250-0251);
• Międzynarodowa Trybuna Kompozytorów UNESCO, 1971, wyróżnienie za nagranie Swinging Music Kazimierza Serockiego (w: Music Workshop – Polish Avant-Garde Music, Polskie Nagrania Muza SXL 0573);
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia (zespołowo), 1972;
• Grand Prix Académie Charles-Cros, Paryż 1974, za nagranie Jutrzni Krzysztofa Pendereckiego (Krzysztof Penderecki – Jutrznia - Utrenja, Polskie Nagrania Muza SX 889-890 / Philips 6500 558).

Zobacz też

• Wydział Reżyserii Dźwięku Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina
• Polskie Nagrania „Muza”

Bibliografia

• Halina Ciołkosz, Małgorzata Lewandowska, Andrzej Lupa, Andrzej Miśkiewicz, Krzysztof Szlifirski: Sztuka dźwięku... Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina. Wydział Reżyserii Dźwięku. Krzysztof Kuraszkiewicz [red.]. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, 2015. ISBN 978-83-61489-65-8.

Linki zewnętrzne

• strona internetowa Wydziału Reżyserii Dźwięku UMFC
• dyskografia Antoniego Karużasa w serwisie discogs.com