Późnoporka czerwieniejąca

Późnoporka czerwieniejąca
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	Dacryobolaceae
Rodzaj	późnoporka
Gatunek	późnoporka czerwieniejąca
	Nazwa systematyczna
	Amylocystis lapponica (Romell) Bondartsev & Singer; Mycologia 36(1): 67 (1944)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Późnoporka czerwieniejąca, amylek lapoński (Amylocystis lapponica (Romell) Bondartsev & Singer) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Amylocystis, Dacryobolaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1911 r. Lars Romell nadając mu nazwę Polyporus lapponicus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1944 roku Appollinaris Semenovich Bondartsev i Rolf Singer przenosząc go do rodzaju Amylocystis^[1].

Stanisław Domański w 1965 r. nadał polską nazwę amylek lapoński. Władysław Wojewoda w 2003 r. uznał ją za nieodpowiednią i zaproponował nazwę późnoporka czerwieniejąca^[2].

Morfologia

Owocnik

Huba o jednorocznym owocniku szeroką podstawą przyrośniętym do drzewa. Owocniki półokrągłe, rozpostarto-odgięte, wyrastające pojedynczo lub dachówkowato w niewielkich grupkach. Czasami sąsiednie owocniki zrastają się z sobą. Pojedynczy ma średnicę do 10 cm i grubość do 4 cm. Górna powierzchnia filcowata, miękko lub szczeciniasto owłosiona, biaława, różowokremowa lub rdzawa. Po uszkodzeniu brunatnieje^[3].

Miąższ

W młodych owocnikach mięsisty, w starych i wyschniętych twardy jak kość. Młode owocniki wydzielają silny, chemiczno-żywiczny zapach, według niektórych przypominający zapach pracowni dentystycznej, według innych zapach bagna zwyczajnego^[3].

Hymenofor

Rurkowaty. Pory różnokształtne; okrągłe, kanciaste lub labiryntowate, w liczbie 2–4 na 1 mm. W młodych owocnikach są jasne, w starszych ciemne, często z rdzawymi plamami^[3].

Występowanie i siedlisko

Podano stanowiska późnoporki czerwieniejącej w Ameryce Północnej, Europie i Rosji^[4]. W 2015 r. liczbę znanych stanowisk w Europie oszacowano na 1000. Większość z nich znajduje się w Szwecji i Finlandii, choć jest prawdopodobne, że większa populacja jest w europejskiej części Rosji^[3]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2020 r. podano 15 stanowisk, wszystkie w Białowieskim Parku Narodowym^[5]. Jedyne stanowisko poza tym parkiem podaje internetowy atlas grzybów^[6]. Późnoporka czerwieniejąca znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek zagrożony wymarciem, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nie przestaną działać czynniki zagrożenia^[7]. Od roku 1983 objęty ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej^[5]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Norwegii, Finlandii, Słowacji, Czechach^[2].

Grzyb nadrzewny, saprotrof. Występuje w starych i dobrze zachowanych borach i lasach mieszanych z domieszką świerka. Rozwija się na martwym drewnie, głównie świerków, ale notowany także na drewnie sosen, modrzewi i jodeł. Powoduje brunatną zgniliznę drewna. Owocniki powstają zazwyczaj od lipca do września, rzadko w październiku^[5].

Późnoporka czerwieniejąca jest gatunkiem wskaźnikowym starych, naturalnych lasów i kluczowych siedlisk leśnych. Wydaje się, że w Europie nie występuje w lasach gospodarczych. W ostatnich 50 latach znikła duża część jej siedlisk wskutek wyrębu lasów^[3].

Gatunki podobne

Jest wiele nadrzewnych hub o podobnym owocniku. Rdzawoporek kruchy Fuscopostia fragilis ma owocniki również brązowiejące po uszkodzeniu i podobne kształtem. Nie wydzielają jednak zapachu i zwykle są mniejsze. Brunatnieją po uszkodzeniu także owocniki kruchomięsaka ciemniejącago Parmastomyces transmutans, jednak one również nie wydzielają zapachu, ponadto zazwyczaj nie są rozpostarte ani rozpostarto-odgięte^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-26] .
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amylocystis lapponica [online] [dostęp 2021-11-26] .
↑ Mapa występowania późnoporki czerwieniejącej na świecie [online] [dostęp 2021-11-26] .
↑ ^a ^b ^c AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
↑ Aktualne stanowiska późnoporki czerwieniejącej w Polsce [online] [dostęp 2021-11-26] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-26] .

[check-2] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .

[am-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amylocystis lapponica [online] [dostęp 2021-11-26] .

[gbif-4] Mapa występowania późnoporki czerwieniejącej na świecie [online] [dostęp 2021-11-26] .

[och-5] AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .

[atlas-6] Aktualne stanowiska późnoporki czerwieniejącej w Polsce [online] [dostęp 2021-11-26] .

[mirek-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]