Altannik złotokryzy
| Sericulus aureus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samce i samica na ilustracji Johna Goulda | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
altannik złotokryzy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Altannik złotokryzy[3] (Sericulus aureus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny altanników (Ptilonorhynchidae). Występuje w północno-zachodniej i północnej części Nowej Gwinei. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Karol Linneusz w 10. edycji dzieła Systema Naturae w roku 1758. Umieścił go w rodzaju Coracias, w rodzinie krasek (Coraciidae), nadając mu nazwę Coracias aurea. Jako miejsce typowe autor błędnie wskazał Azję[4]. George Shaw w dziele General Zoology zaklasyfikował altannika złotokryzego jako gatunek cudowronki, nie nadając mu jednak nazwy naukowej; niektórzy autorzy przypisywali go do rodzaju Oriolus[5]. Obecnie według IOC gatunek należy do rodzaju Sericulus, jednak William Swainson, opisując ten rodzaj w 1825 roku, wymienił jedynie altannika królewskiego (S. chrysocephalus). Mimo tego zaznaczył, że sądząc po poprzednich opisach altannik złotokryzy (wymieniony jako Paradisea aurea) jest blisko spokrewniony z rodzajem Sericulus[6]. W rodzaju tym po raz pierwszy gatunek umieścił Charles-Lucien Bonaparte w roku 1850, w dziele Conspectus generum avium[7].
Według IOC jest to gatunek monotypowy[8]. W roku 2008 z altannika złotokryzego wyodrębniony został altannik ognisty (S. ardens)[9][10]. W wydawanej od 1934 do 1987 roku liście Check-list of birds of the world traktowany był on jeszcze jako podgatunek[11].
Nazwa rodzajowa Sericulus pochodzi od greckiego słowa sērikos i oznacza „jedwabisty”. Nazwa gatunkowa aureus pochodzi od łacińskiego słowa aurum i oznacza „złoty”[12]. Ludzie żyjący w górach Arfak nazywają ten gatunek komeida[13]; inne lokalne nazwy to da doo, kimied oraz komicha[14].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 24–25 cm[14], w tym dzioba 29–32 mm oraz sterówek 81–92 mm. Skrzydło mierzy 140–146 mm, a skok 40–43 mm. Samice zazwyczaj mają ogon większy o 5–7% niż samce, podobnie z długością dzioba. Szerokość dzioba samic wynosi 6,8–8,9 mm. Samce ważą przeciętnie 73 g, samice 84 g. Proporcja między długością sterówek i skrzydła wynosi 60%; jest to trzecia od końca pod względem wielkości proporcja ogon/skrzydło w rodzinie altanników[15].
W upierzeniu wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Samiec ma czerwonopomarańczowy wierzch głowy i kark; czub ruchomy. Pozostała część głowy czarna, podobnie jak broda, gardło oraz przednia krawędź skrzydła. Nad okiem biała plamka. Sterówki i lotki I rzędu czarne. Pierś, brzuch oraz wierzch ciała żółte, pomarańczowawe. Nogi ciemnoszare, dziób czarny. Samicę cechuje mniej intensywne upierzenie. Ma brązową głowę, wierzch ciała, skrzydła oraz sterówki. Broda i gardło jasne. Spód ciała jasnożółty.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Całkowity zasięg tego gatunku wynosi około 35 700 km²[16]. Występuje w północno-zachodniej i północnej części Nowej Gwinei – Półwysep Vogelkop, Półwysep Wandammen, na Półwyspie Onin, wybrzeżach Zatoki Cenderawasih, w okolicach rzeki Taritatu[11] oraz w pasmach górskich Gór Centralnych i północnej Nowej Gwinei na wschód aż do okolic rzeki Sepik[17].
- Habitat
Środowisko życia stanowią wilgotne górskie lasy[16]. Nie zasiedla terenów ponownie zalesionych[18].
Zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Altannik złotokryzy spotykany jest w grupach złożonych z 2–3 osobników, zazwyczaj obserwowana jest para samca i samicy. Sprawia wrażenie żwawego. Płochliwy i nieufny[19]. Pieśń przypomina zigolio nektarników, jednak jest donośniejsza. Ptak odzywa się głośno, kiedy alarmuje; zazwyczaj jednak jest cichy i niezwracający uwagi[20]. Żywi się owocami, w szczególności figami[13].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Może krzyżować się z altannikiem ognistym[21]. Sezon lęgowy we wschodniej części zasięgu trwa od maja do lipca. Występuje poligynia. Altanka zbudowana starannie z patyczków, o średniej wysokości 19 cm, szerokości 16 cm i długości 23 cm. Droga prowadząca do altanki na długości ok. 17 cm udekorowana jest niebieskimi, fioletowymi i brązowymi owocami, białymi kwiatami, skorupami ślimaków oraz liśćmi. Zaloty obserwowano w okolicach miejscowości Kiunga. Samiec, po pozbieraniu drobnych patyczków, zaczynał tańczyć przed samicą, starając się wydawać mniejszym, a następnie nagle podrywał się do góry i odchylał skrzydła. Brak informacji na temat gniazda i jaj na wolności. W niewoli w zniesieniu składane jest jedno jajo. Inkubacja trwa 21–22 dni. Pisklęta przebywają w gnieździe 21–23 dni. Po 50–56 dniach od wyklucia są w stanie samodzielnie żerować[22].
Status
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje altannika złotokryzego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako zazwyczaj rzadki. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za spadkowy ze względu na postępującą utratę i degradację siedlisk oraz polowania[2].
Znaczenie w kulturze człowieka
[edytuj | edytuj kod]W 2010 roku w Papui-Nowej Gwinei ukazała się seria znaczków przedstawiających altanniki, w tym altannika złotokryzego[23]. Znaczek z tym gatunkiem ukazał się również w Indonezji[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Sericulus aureus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Sericulus aureus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Ptilonorhynchidae Gray,GR, 1841 – altanniki - Bowerbirds (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-17].
- ↑ Carl von Linne: Caroli Linnaei. Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. 1758, s. 108.
- ↑ George Shaw & James F. Stephens: General Zoology: pt. 1. Aves. T. 14. G. Kearsley, 1809, s. 499.
- ↑ William Swainson. Mr Swainson on New Australasian Birds. „The Zoological Journal”. 1, 1825.
- ↑ Charles-Lucien Bonaparte: Conspectus generum avium. Brill, 1850, s. 349. (łac.).
- ↑ Frank Gill & David Donsker (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-12-03]. (ang.).
- ↑ Paul B. Zwiers, Gerald Borgia, Robert C. Fleischer. Plumage based classification of the bowerbird genus Sericulus evaluated using a multi-gene, multi-genome analysis. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (3), s. 923–931, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.019. (ang.).
- ↑ Paul B. Zwiers. Use of molecular techniques to address the evolution of display traits in the Ptilonorhynchidae and other passeriform species. „Praca doktorska”. University of Maryland. (ang.).
- ↑ a b Check-list of birds of the world. T. 15. 1962, s. 178.
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b Philip Sclater. P.L. Sclater on Recent Ornithological Progress in New Guinea. „Ibis”. 6 (3). s. 248.
- ↑ a b Peter Rowland: Bowerbirds. Csiro Publishing, 2008.
- ↑ Clifford B. Frith & Dawn W. Frith. Bowerbird (Ptilonorhynchidae) Biometrics with observations on sexual dimporphism and intraspecific variations. „Memoirs of the Queensland Museum”. 46 (2), s. 521–542, 2001. Brisbane. ISSN 0079-8835.
- ↑ a b Masked Bowerbird Sericulus aureus. BirdLife International. [dostęp 2013-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Frith, C. & Frith, D.: Masked Bowerbird (Sericulus aureus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-12-03].
- ↑ Dmitry Telnov: Biodiversity, Biogeography and Nature Conservation in Wallacea and New Guinea. T. 1. 2011, s. 11.
- ↑ M.L. d’Albertis. Notes on some Birds collected during the Exploration of the Fly River. „Ibis”. 19 (3), s. 363–372, 1877.
- ↑ G.S. Mead. The Birds of New Guinea. „The American Naturalist”. 29, 1895.
- ↑ Eugene M. McCarthy: Handbook of Avian Hybrids of the World. Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-804041-5.
- ↑ Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 14. 2009. ISBN 978-84-96553-50-7.
- ↑ Bowerbirds 2010. Post PNG, 2010. [dostęp 2013-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-26)].
- ↑ Flamed Bowerbird. Birds on Stamps. [dostęp 2013-07-29].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).