Przejdź do zawartości

Alfabet fenicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tabela przedstawia ewolucję pisma fenickiego w pismo neopunickie

Alfabet fenicki – najstarszy zachowany linearny alfabet świata, modyfikacja istniejącego wcześniej alfabetu protokananejskiego. Powstał około XIII wieku p.n.e., najprawdopodobniej dla potrzeb rozwijającego się handlu.

Służył do zapisu fenickiego, języka z grupy północno-semickiej, używanego w starożytności na terenie dzisiejszego Libanu oraz w licznych koloniach fenickich. Alfabet fenicki, poprzez oparte na nim pisma greckie i hebrajskie, dał początek wszystkim alfabetom stosowanym współcześnie na terenie Europy oraz alfabetowi arabskiemu, a nawet dewanagari używanemu obecnie w Indiach[1].

Charakterystyczną cechą alfabetu fenickiego jest jego spółgłoskowość (brak liter odpowiadających samogłoskom, które odczytywano z kontekstu). Pozwala to sklasyfikować ten alfabet jako abdżad. Hebrajczycy w pierwszych wiekach naszej ery opracowali opcjonalny diakrytyczny system oznaczania samogłosek tego pisma sylabicznego, natomiast starożytni Grecy przemianowali niektóre litery pisma fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy pełny samogłoskowo-spółgłoskowy alfabet. Poszczególne litery alfabetu fenickiego oznaczają także całe wyrazy, co zaznaczono w tabeli.

Alfabet fenicki, odczytywany najczęściej od prawej do lewej, zrekonstruowała w 1904 grupa uczonych pod kierownictwem Theodora Nöldekego. Grupa ta bazowała na setkach zachowanych inskrypcji, odnalezionych w byłych miastach fenickich: Tyrze, Byblos i Kartaginie. Mimo to nie jest pewne do końca znaczenie niektórych liter, których nazwy na przestrzeni wieków ulegały zmianom (np. digg, ryba, na dalet, drzwi; hillul, święto, na he, okno).

W 2005 alfabet fenicki został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata[2].

Znaki alfabetu fenickiego

[edytuj | edytuj kod]
Litera Nazwa Znaczenie Transliteracja Litera odpowiadająca w alfabetach:
hebrajskim arabskim greckim łacińskim cyrylicy
Aleph ʼāleph głowa wołu ʼ א Αα Aa Аа
Beth bēth dom b ב Ββ Bb Бб, Вв
Gimel gīmel wielbłąd g ג Γγ Cc, Gg Гг, Ґґ
Daleth dāleth drzwi d ד ﺩ، ذ Δδ Dd Дд
He okno h ה Εε Ee Ее, Ёё, Єє
Waw wāw hak w ו (Ϝϝ), (Ϛϛ), Υυ Ff, Uu, Vv, Ww, Yy (Ѵѵ), Уу, Ўў
Zajin zajin broń z ז Ζζ Zz Зз
Heth ḥēth płot ח ﺡ، خ (Ͱͱ), Ηη Hh Ии, Йй
Teth ṭēth koło ט ﻁ، ظ Θθ brak (Ѳѳ)
Jodh jōdh ramię/ręka j י ﻱ، ى Ιι (Ϳϳ) Ii, Jj Іі, Її, Јј
Kaph kaph dłoń k כ Κκ (Ϗϗ) Kk Кк
Lamedh lāmedh oścień/kostur pasterski l ל Λλ Ll Лл
Mem mēm woda m מ Μμ Mm Мм
Nun nun ryba (symbol prawdop. od hieroglifu oznaczającego węża/węgorza) n נ Νν Nn Нн
Samech sāmech słup/pal/ryba? s ס brak Ξξ, Χχ Xx (Ѯѯ), Хх
Ajin ‘ajin oko ע ﻉ، غ Οο, Ωω Oo Оо (Ѡѡ)
Pe usta p פ Ππ Pp Пп
Sade ṣādē roślina/papirus/haczyk do łowienia ryb? צ ﺹ، ض (Ϻϻ), (Ͳͳ), (Ϸϸ) brak Цц, Чч, Џџ
Qoph qōph małpa q ק (Ϙϙ) Qq (Ҁҁ)
Reš rēš głowa r ר Ρρ Rr Рр
Šin šin ząb š ש س، ش Σσς Ss Сс, Шш, Щщ
Taw tāw znak t ת ﺕ، ث Ττ Tt Тт

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]