Przejdź do zawartości

Adria (lokal w Warszawie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adria
Ilustracja
Siedziba „Adrii” – gmach Towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Moniuszki 10

Typ budynku

biurowiec

Architekt

Edward Eber

Właściciel

Franciszek Moszkowicz

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Adria”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Adria”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Adria”
Ziemia52°14′04,98″N 21°00′37,68″E/52,234717 21,010467
Polscy artyści, uczestnicy balu prasy
w „Adrii”, 1934
Stołówka powstańcza w „Adrii”, 1944
Rozbrajanie przez saperów niewybuchu pocisku moździerzowego 600 mm, który przebił kilka pięter kamienicy i utkwił w piwnicach „Adrii”, 1944
Obecny budynek dawnej siedziby „Adrii” przy ul. Moniuszki 8, 2019

Adria – lokal gastronomiczno-rozrywkowy znajdujący się w latach 1931–1944 w śródmieściu Warszawy, przy ul. Moniuszki 10. W latach 30. XX w. najelegantszy lokal w stolicy[1][2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Gmach Towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà przy ul. Moniuszki 10 (po II wojnie światowej – Moniuszki 8[3]), w którym mieściła się „Adria”, powstał w latach 1928–1930[4]. Został zaprojektowany przez Edwarda Ebera[1][5]. Jego żona Alicja Eber zaprojektowała szyld do restauracji „Adria”[6], była także autorką fresku, który ozdabiał plafon „Adrii”[a]. Lokal – przedsiębiorstwo kawiarniano-dancingowo-kabaretowe[2] – znajdujące się w przyziemiu i podziemiach budynku, zaprojektowali: Edward Seydenbeutel, Jerzy Gelbard, Grzegorz Sigalin i Roman Sigalin[1][7]. Mógł on pomieścić do 1500 gości[8].

Lokal miał klimatyzację, ogrzewającą i filtrującą powietrze, które w ciągu godziny 5-krotnie wymieniało się w salach i 15-krotnie w kuchni[2].

Lokal rozpoczął działalność w lutym 1931[2]. „Adria” składała się z hallu, zimowego ogrodu kawiarnianego z ptakami i roślinami pod szklanym dachem, sali kawiarnianej, baru amerykańskiego, sali dancingowej, w której znajdował się mały parkiet i parkiet obrotowy[9][5]. Dancing był czynny po południu i przez całą noc[3]. W „Adrii” występowały m.in. orkiestry Jerzego Petersburskiego i Artura Golda[10][3].

Twórcą, kierownikiem i współwłaścicielem lokalu był od ok. 1930 pochodzący ze Lwowa Franciszek Moszkowicz[11][12]. „Adria” była najbardziej eleganckim lokalem w Warszawie, miejscem spotkań sfer rządzących i ówczesnej elity[13]. Według relacji Moszkowicza z lipca 1935, do tego czasu zapłacił z tytułu zysków w „Adrii” milion zł podatków[14].

W okresie okupacji niemieckiej „Adria” była chętnie odwiedzana przez funkcjonariuszy SS i policji niemieckiej. Po 1940 lokal miał status Nur für Deutsche[15]. 22 maja 1943 żołnierz AK Jan Kryst ps. „Alan” przeprowadził w „Adrii” samotny atak na bawiących się tam Niemców. Zanim zginął zdołał zastrzelić trzech gestapowców[16]. Jego czyn upamiętnia tablica umieszczona na ścianie budynku w październiku 1995[17].

W czasie powstania warszawskiego mieściła się tam m.in. stołówka powstańcza. Na górnych piętrach gmachu przez krótki czas działała radiostacja „Błyskawica” oraz Wydział Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej[13].

18 sierpnia 1944 w budynek przy ul. Moniuszki 10 trafił pocisk kalibru 600 mm wystrzelony z moździerza Karl Gerät. Pocisk przebił się przez wszystkie stropy, kopułę oraz parkiet restauracji "Adria" i ostatecznie zatrzymał się w piwnicach, ale nie eksplodował. Powstańczy saperzy rozbroili niewybuch[18][19] i uzyskali z niego materiał wybuchowy, który został użyty do produkcji granatów. Skorupa pocisku pozostała w piwnicach „Adrii”. Odnaleziono ją w połowie lat 60. XX wieku, podczas usuwania gruzu przed odbudową restauracji i przekazano do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[20].

Po wojnie budynek odbudowano z przeznaczeniem dla Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. W 1973 reaktywowano w nim lokal pod wcześniejszą nazwą[13]. Był jedynym lokalem w Warszawie funkcjonującym w tym samym miejscu i pod oryginalną nazwą[1]. Nowa „Adria” składała się z kawiarni i baru kawowego na parterze oraz restauracji w podziemiu[13]. Restauracja była jedną z najbardziej eleganckich w Warszawie i była chętnie odwiedzana przez gości zagranicznych oraz polskich emigrantów odwiedzających Warszawę[3]. Specjalizowała się w kuchni polskiej serwując dania z drobiu, ryb i dziczyzny. W latach 90. zachęcała do odwiedzin godzinami otwarcia od 10 rano do 4 rano, klimatyzacją i personelem władającym językami obcymi. W podziemiach otwarto nocny klub. Nową „Adrię” zamknięto w listopadzie 2005[1].

W filmie

[edytuj | edytuj kod]

W 1933 we wnętrzach „Adrii” zrealizowano część zdjęć do filmu Jego ekscelencja subiekt.

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Fresk nie istnieje.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Adrian Sobieszczański: Adria. [w:] Warszawski Przewodnik [on-line]. przewodnikwwarszawie.pl, 29 marca 2020. [dostęp 2023-09-21].
  2. ↑ a b c d Rafał Jabłoński, Adria – sława, upadek, zapomnienie, [w:] Rzeczpospolita [online], 16 czerwca 2012 [dostęp 2023-09-21].
  3. ↑ a b c d Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 150-151. ISBN 83-902520-0-7.
  4. ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 59. ISBN 83-60350-00-0.
  5. ↑ a b Jerzy S. Majewski, Dancing dla wytwornego świata [online], warszawa.wyborcza.pl, 2 stycznia 2009 [dostęp 2023-09-22].
  6. ↑ Maja i Jan Łozińscy: W przedwojennej Polsce. Życie codzienne i niecodzienne. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2011, s. 110 (Oryginalny plakat z szyldem Adrii znajduje się w Muzeum Etnograficznym we Lwowie).
  7. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 11. Miechowska–Myśliwiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2005, s. 418. ISBN 83-88372-30-0.
  8. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 11. Miechowska–Myśliwiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2005, s. 419. ISBN 83-88372-30-0.
  9. ↑ Stanisław Woźnicki, Wnętrza kawiarni Adria, „Architektura i Budownictwo”, nr 4, 1931, s. 128-137.
  10. ↑ Wojciech Herbaczyński: W dawnych cukierniach i kawiarniach warszawskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 161. ISBN 83-06-00789-1.
  11. ↑ Z żałobnej karty. Franciszek Moszkowicz. „Wschód”. Nr 128, s. 7, 30 kwietnia 1939. 
  12. ↑ Kierownik i współwłaściciel lokalu "Adria" Franciszek Moszkowicz
  13. ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 17. ISBN 83-01-08836-2.
  14. ↑ Człowiek, który „bawi się" od 40-tu lat Blaski i cienie żywota dyrektora nocnego dancingu. „Kurier Polski”. Nr 209, s. 6, 30 lipca 1935. 
  15. ↑ Anna Strzeżek: Od konsumpcji do konspiracji, czyli warszawskie lokale gastronomiczne 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2012, s. 222. ISBN 978-83-7436-306-8.
  16. ↑ Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 310–311. ISBN 83-06-00717-4.
  17. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVIII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 183. ISBN 83-912463-4-5.
  18. ↑ Powstańcze biogramy: Stanisław Dutkiewicz. [dostęp 2017-09-05]. (pol.).
  19. ↑ Eugeniusz Lokajski „Brok”: Fotografia z Powstania Warszawskiego. Śródmieście Północne. Pirotechnicy rozbrajający niewybuch pocisku moździerzowego kaliber 600 mm w restauracji Adria przy ulicy Moniuszki 10. Od lewej: st. sierż.. Józef Gorzkowski "Szczepko" , sierż. pchor. Tadeusz Fabianowicz "Fabian" , ppor. Stanisław Dutkiewicz "Pillert". 18 sierpnia 1944. [dostęp 2017-09-05]. (pol.).
  20. ↑ Mariusz Skotnicki, Moździerz samobieżny "Karl" (Gerät 040) [online] [dostęp 2017-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adria_(lokal_w_Warszawie)&oldid=74963146”