Adolf Pieńkowski
Data i miejsce urodzenia |
29 grudnia 1835 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Narodowość | |
Tytuł naukowy | |
Alma Mater | |
Pracodawca | |
Rodzice |
Jan i Franciszka |
Adolf Tomasz Pieńkowski herbu Suchekomnaty (ur. 29 grudnia 1835[a] w Guzówce, pow. krasnostawski, zm. 30 maja[b] 1867 w Paryżu) – polski nauczyciel gimnazjalny, w czasie powstania styczniowego komisarz rządowy na województwo krakowskie[1], naczelnik cywilny powiatu stopnickiego, a następnie członek Rządu Narodowego; po powstaniu – na emigracji we Francji.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo i młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był synem Jana Chrzciciela Konstantego Pieńkowskiego i Franciszki de domo Śliwickiej. Ojciec był oficjalistą w Ordynacji Zamojskiej, a później komisarzem policji w Warszawie. Adolf uczęszczał do warszawskiego gimnazjum realnego, a następnie studiował na Uniwersytecie Moskiewskim i Petersburskim, gdzie utrzymywał kontakty ze studenckimi kołami „czerwonych”[2]. Uzyskał w roku 1859 stopień naukowy kandydata nauk matematycznych[3]. Po powrocie do Warszawy otrzymał stanowisko nauczyciela chemii w macierzystym gimnazjum warszawskim, a później – po półrocznym pobycie we Francji, w celu poznania różnych francuskich zakładów naukowych (1862)[3] – nauczyciela chemii, fizyki i technologii w Pińczowie[4][3].
Powstanie styczniowe
[edytuj | edytuj kod]W roku 1861 Adolf Pieńkowski nie był zwolennikiem intensyfikowania manifestacji patriotycznych – akceptował program stopniowych kroków w kierunku niepodległości, sformułowany przez Edwarda Jürgensa[3][5]. Zwolennicy powstania nazywali grupę Jürgensa „millenerami”, którzy oddalają o tysiąclecie (łac. mille annum – tysiąc lat) chwilę odzyskania niepodległości Polski[3].
Po wybuchu powstania czynnie włączył się do działań oddziału Mariana Langiewicza. W lutym 1863 roku, w czasie przemarszu oddziału przez powiat stopnicki, zajmował się jego zaopatrzeniem. Do powstania dołączyło też ponad 20 uczniów Adolfa Pieńkowskiego ze szkoły w Pińczowie, m.in. Tadeusz Szymon Włoszek, Bolesław Kołtoński i Władysław Bonikowski, uczestnicy bitwy pod Małogoszczem, których mogiły znajdują się na Cmentarzu Starym w Kielcach[6][7].
W marcu 1863 roku Adolf Pieńkowski został szefem biura swojego przyjaciela, Władysława Gołemberskiego, naczelnika cywilnego województwa krakowskiego (okresowo pełnił funkcję jego zastępcy). Formował powstańcze oddziały w kieleckim, w tym oddział Zygmunta Chmieleńskiego[3]. W połowie lipca tego roku został wysłannikiem Rządu Narodowego (RN), skierowanym na rozmowy z Leonem Królikowskim o jego projektach utworzenia polskiej marynarki wojennej[3], a w sierpniu – otrzymał zadanie utworzenia warszawskiego wydziału policji RN (scentralizowania różnych powstańczych agend policyjnych) i ochrony Rządu Karola Majewskiego przed zamachami ze strony „czerwonych”. Po powołaniu „wrześniowego” RN (z przewagą stronnictwa czerwonych) wydział zlikwidowano, a Pieńkowski został zdymisjonowany i wyjechał do Pińczowa (był zagrożony aresztowaniem i wyrokiem śmierci). Do Warszawy wrócił w połowie listopada, na wezwanie Romualda Traugutta, który powierzył mu wznowienie działania wydziału policji w swoim rządzie. We współpracy z Trauguttem wydawał we wrześniu „Rozporządzenia Wydziału Policji”, a w od 10 grudnia – „Rozporządzenia i Wiadomości Policji Narodowej”. Na początku lutego 1864 roku, gdy pojawiło się realne zagrożenie dekonspiracją, zbiegł do Paryża.
Okres paryski (1864–1867)
[edytuj | edytuj kod]Zachowane dane, dotyczące funkcji pełnionych we Francji, nie są jednoznaczne. Istnieją informacje, że był m.in. naczelnikiem policji przy Adamie Sapieże i komisarzem rządowym przy Izbie Obrachunkowej – z tego stanowiska we wrześniu został zwolniony, prawdopodobnie na wniosek Jana Kurzyny[3] (działacz patriotyczny związany z Ludwikiem Mierosławskim, opozycja wobec RN Romualda Traugutta[8]).
Swój udział w powstaniu opisał w języku francuskim, prawdopodobnie na życzenie francuskiej policji (fr.Notes sur l'insurrection de 1863; 18 września 1864; wersja pol. Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, tłum. Stefan Kieniewicz, wyd. 1967). Istnieją dowody, że również później udzielał policji informacji o działalności polskiej emigracji, jednak prawdopodobnie nikomu nie zaszkodził. Zygmunt Miłkowski twierdził, że mógł się tego podjąć z niedostatku[3].
W okresie trzech lat pobytu na emigracji (luty 1864 – maj 1867) początkowo pracował jako chemik w Gandawie[3][4] (podobno opracowywał nowy sposób przechowywania mięsa[3]), a następnie przebywał w Paryżu[3][4]. Był współzałożycielem Towarzystwa Literacko-Naukowego (TLN) i członkiem Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Publikował artykuły o „naukach przyrodzonych” w czasopiśmie TLN „Pismo Zbiorowe”. Prowadził odczyty dla młodzieży emigracyjnej na temat z dziedziny chemii oraz lekcje w Szkole Wieczornej Stowarzyszenia Kapłanów Polskich[3]).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Źródło: PSB (według Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN urodził się w roku 1837).
- ↑ Źródło: PSB (według Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN zmarł 30 czerwca 1867).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Organizacja władz powstańczych w roku 1863 [Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 6.
- ↑ Emil Noiński, Adolf Pieńkowski (1835 – 1867). Dyrektor Wydziału Policji Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym, [w:] Policjanci wczoraj i dziś, red. Z. Judycki, T. Skoczek, Warszawa 2011, s. 105-109.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Stefan Kieniewicz: Pieńkowski Adolf (1835–1867). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVI: Piątkiewicz Bronisław – Pniewski Władysław. Wrocław Warszawa Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, 1981, s. 119–120.
- ↑ a b c Pieńkowski Adolf. W: Wielka Encyklopedia Powszechna. T. 8. Warszawa: PWN, 1966, s. 635.
- ↑ Adolf Pieńkowski. [w:] Powstanie styczniowe – lista uczestników (źródła: Massalski A., Nauczyciele szkół średnich rządowych męskich w Kr.Pol. 1833–1862, RYTM, Warszawa 2007; Kraszewski J.I.: Rachunki, Rok 1867) [on-line]. www.genealogia.okiem.pl. [dostęp 2013-01-01]. (pol.).
- ↑ Jerzy Kowalczyk: Pińczów. Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Styczniowych. [w:] Strona internetowa Muzeum Historii Kielc [on-line]. www.powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl. [dostęp 2013-01-01]. (pol.).
- ↑ Cmentarium - Spis zmarłych pochowanych na Cmentarzu Starym w Kielcach [online], cmentarium.sowa.website.pl [dostęp 2019-11-30] .
- ↑ Kurzyna Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2013-01-02] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Adolf Pieńkowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-23].
- Członkowie władz powstania styczniowego na ziemiach zabranych
- Członkowie władz powstania styczniowego w województwie krakowskim
- Komisarze rządowi powstania styczniowego
- Ludzie związani z Pińczowem
- Pochowani na Cmentarzu Montmartre w Paryżu
- Polacy we Francji 1795–1918
- Polscy nauczyciele
- Polska szlachta
- Powiatowi naczelnicy cywilni powstania styczniowego
- Urodzeni w 1835
- Zmarli w 1867