Adler (motoryzacja)

Adlerwerke (wcześniej H. Kleyer AG) – obok Mercedesa, Opla i Horcha należały do największych producentów samochodów w Niemczech.

Historia

Zakłady utworzone zostały w 1880 we Frankfurcie nad Menem przez Heinricha Ludwiga Kleyera(inne języki) jako Heinrich Kleyer GmbH. Produkowano w nich rowery i maszyny do pisania, a w 1900 roku zbudowano pierwszy samochód. Pojazd osobowy z nadwoziem typu vis-à-vis miał jednocylindrowy silnik o mocy 2,6 kW (3,5 KM) francuskiego przedsiębiorstwa De Dion Bouton, napędzający koła tylne za pośrednictwem wału napędowego. Silniki francuskie stosowano do 1903 r., a od 1904 r. silniki dwu- i czterocylindrowe własnej konstrukcji (inż. Edmunda Rumplera).

W 1906 r. wytwórnia zmieniła nazwę i rozpoczęła budowę pierwszych, popularnych, małych samochodów Adler Kleinwagen 4/8 PS, napędzanych widlastymi, dwucylindrowymi silnikami o mocy 5,9 kW (8 KM). Rok później także budowano samochody osobowe z silnikiem 36,8 kW (50 KM), wśród nich samochód specjalny dla cesarza Wilhelma II.

Wykorzystując podwozia pojazdów osobowych, w 1908 r. rozpoczęto budowę samochodów dostawczych.

Samochody Adler wytwarzano również w Austrii, gdzie w 1912 roku powstała montownia Österreichische Adler-Werke, natomiast w Anglii przedsiębiorstwo Morgan budowało nadwozia do importowanych z Niemiec podwozi Adlera.

W latach dwudziestych wytwarzano różne modele samochodów osobowych z silnikami rzędowymi cztero- i sześciocylindrowymi, a pod koniec tego okresu nawet z silnikami ośmiocylindrowymi rzędowymi – były to modele 15/80 Standard 8 produkowane 1928-1934 r.

Zakłady Adlera należały, wraz z DKW i Stoewer, do pionierów w budowie samochodów osobowych z przednim napędem. W 1932 r. rozpoczęto bowiem produkcję modelu Adler Trumpf, który skonstruował z takim napędem inż. Hans Gustav Röhr(inne języki). Odmiana Junior tego pojazdu produkowanego w latach 1934–1941 zdobyła największą popularność wśród samochodów marki Adler.

Sukcesem konstrukcyjnym było opracowanie samochodu Adler 2,5 Liter (typ 10) z nadwoziem o linii aerodynamicznej. Pojazd ten produkowano w latach 1937–1940. Adler 2,5 L(inne języki) w odmianie sport z silnikiem 6-cyl. o mocy 58,8 kW (80 KM) otrzymał nazwę Autobahn-Adler, gdyż został przystosowany do jazdy na autostradach z prędkością maksymalną 150 km/h.

W latach 30. XX wieku zakłady Adlerwerke przyczyniły się do stworzenia dwóch wojskowych pojazdów transportowych o oznaczeniu Kfz.13 (Maschinengewehrkraftwagen) oraz Kfz 14 (Funkkraftwagen). Pojazdy te budowano z wykorzystaniem podzespołów samochodu osobowego Adler Standard 6. Transportery tego typu używane były głównie do szkolenia w jednostkach kawalerii, jednak mimo że w latach 1939–1940 były już sprzętem przestarzałym, brały udział w kampanii w Polsce i we Francji. Podczas walk samochody Kfz.13 znajdowały się w sekcjach samochodów pancernych przydzielanych do dywizji piechoty. Ogółem wyprodukowano 174 takich pojazdów. Kfz 14 był to nieuzbrojony samochód radiowy, wyposażony w radiostację średniej mocy i antenę poręczową. Wersja ta była identyczna jak Kfz.13, zmieniła się tylko liczba członków załogi, która wzrosła do 3 (kierowca, dowódca, radiotelegrafista). Wyprodukowano 40 takich pojazdów.

Adlerwerke zaprzestały produkcji samochodów w 1940 r., wykonując pojedyncze sztuki jeszcze w 1941. Łącznie wyprodukowano 212 624 sztuk aut osobowych marki Adler. Fabryka aż do 1957 produkowała motocykle, skutery i rowery. W 1975 wykupiona została przez grupę Volkswagena.

Zestawienie modeli samochodów osobowych

Typ	Lata produkcji	Liczba cylindrów	Pojemność	Moc silnika	Prędkość maksymalna
Vis-à-Vis	1900-1903	1	400 cm³	3,5 KM (2,6 kW)	30 km/h
4,5 KM	1900-1903	1	510 cm³	4,5 KM (3,3 kW)	35 km/h
8 KM	1901-1903	1	865 cm³	8 KM (5,9 kW)	40 km/h
24/28 KM	1904-1905	4 Rzędowy	4016 cm³	28 KM (20,6 kW)	65 km/h
8/12 (8/14) KM	1904-1906	2 Rzędowy	2008 cm³	12-14 KM (8,8-10,3 kW)	50 km/h
4/8 KM	1906-1907	2 V	1032 cm³	8 KM (5,9 kW)	55 km/h
5/9 KM	1907-1909	2 Rzędowy	1134 cm³	9 KM (6,6 kW)	60 km/h
8/15 KM	1907-1910	4 Rzędowy	2011 cm³	15 KM (11 kW)	55 km/h
11/18 KM	1907-1910	4 Rzędowy	2799 cm³	18 KM (13,2 kW)	55 km/h
23/50 KM	1909-1912	4 Rzędowy.	5800 cm³	58 KM (42,6 kW)
19/45 KM	1909-1912	4 Rzędowy	4840 cm³	48 KM (35 kW)
13/30 KM	1909-1912	4 Rzędowy	3180 cm³	35 KM (25,7 kW)
10/28 KM	1909-1912	4 Rzędowy	2612 cm³	30 KM (22 kW)
K 7/15 KM	1910-1913	4 Rzędowy.	1768 cm³	15 KM (11 kW)	60 km/h
30/70 KM	1911-1914	4 Rzędowy	7853 cm³	70 KM (51 kW)	115 km/h
35/80 KM	1911-1914	4 Rzędowy	9081 cm³	85 KM (62,5 kW)
K 5/13 KM	1911-1920	4 Rzędowy	1292 cm³	13-14 KM (9,6-10,3 kW)	55 km/h
20/50 KM	1912-1914	4 Rzędowy.	5229 cm³	55 KM (40 kW)	105 km/h
15/40 KM	1913-1914	4 Rzędowy	3866 cm³	45 KM (33 kW)	90 km/h
9/24 KM	1913-1914	4 Rzędowy	2313 cm³	24 KM (17,6 kW)	70 km/h
25/55 KM	1913-1914	4 Rzędowy	6457 cm³	60 KM (44 kW)
KL 6/16 KM	1913-1920	4 Rzędowy	1551 cm³	16 KM (11,8 kW)	60 km/h
12/30 KM	1914	4 Rzędowy	3115 cm³	35 KM (25,7 kW)
9/24 (9/30) KM	1921-1924	4 Rzędowy	2298 cm³	24-30 KM (17,6-22 kW)	65-75 km/h
12/34 (12/40) KM	1921-1924	4 Rzędowy.	3115 cm³	34-40 KM (25-29 kW)	85 km/h
18/60 KM	1921-1924	4 Rzędowy	4712 cm³	60 KM (44 kW)	100 km/h
6/22 KM	1922-1923	4 Rzędowy	1550 cm³	22 KM (16 kW)	75 km/h
10/50 KM	1925-1927	6 Rzędowy.	2580 cm³	50 KM (37 kW)	90 km/h
18/80 KM	1925-1927	6 Rzędowy	4704 cm³	80 KM (59 kW)	100 km/h
6/25 KM	1925-1928	4 Rzędowy	1550 cm³	25 KM (18 kW)	80 km/h
Standard 6	1927-1928	6 Rzędowy	2540 cm³	45 KM (33 kW)	85-90 km/h
Standard 8	1928-1933	8 Rzędowy	3887 cm³	70-80 KM (51-59 kW)	100-105 km/h
Standard 6 A/S	1928-1934	6 Rzędowy	2916 cm³	50 KM (37 kW)	85-90 km/h
Favorit	1929-1933	4 Rzędowy	1943 cm³	35 KM (25,7 kW)	80 km/h
Primus 1,5 A	1932-1934	4 Rzędowy	1504 cm³	32-33 KM (23,5-24,2 kW)	90 km/h
Trumpf 1,5 AV	1932-1934	4 Rzędowy	1504 cm³	32-33 KM (23,5-24,2 kW)	95 km/h
Favorit 2U	1933-1934	4 Rzędowy	1943 cm³	40 KM (29 kW)	90 km/h
Standard 6 3U	1933-1934	6 Rzędowy	2916 cm³	60 KM (44 kW)	100 km/h
Achtzylinder	1933-1934	8 Rzędowy	3887 cm³	80 KM (59 kW)	105 km/h
Trumpf Sport	1933-1935	4 Rzędowy.	1645 cm³	47 KM (34,5 kW)	115 km/h
Primus 1,7 A	1933-1936	4 Rzędowy	1645 cm³	38 KM (28 kW)	95 km/h
Trumpf 1,7 AV	1933-1936	4 Rzędowy	1645 cm³	38 KM (28 kW)	100 km/h
Diplomat	1934-1938	6 Rzędowy	2916 cm³	60-65 KM (44-48 kW)	100-105 km/h
Trumpf Junior 1G/E	1934-1941	4 Rzędowy	995 cm³	25 KM (18,4 kW)	90 km/h
Trumpf Junior Sport	1935-1937	4 Rzędowy	995 cm³	28 KM (20,6 kW)	110 km/h
Trumpf 1,7 EV	1936-1938	4 Rzędowy	1645 cm³	38 KM (28 kW)	102 km/h
Primus 1,7 E	1937-1938	4 Rzędowy	1645 cm³	38 KM (28 kW)	100 km/h
2,5 Liter	1937-1940	6 Rzędowy	2494 cm³	58 KM (42,6 kW)	125 km/h
2,5 Liter Sport	1938-1939	6 Rzędowy	2494 cm³	80 KM (59 kW)	150 km/h
2 Liter	1938-1940	4 Rzędowy	1910 cm³	45 KM (33 kW)	110 km/h

Galeria

Adler 1903
Adler Doppelphaeton 1910
Adler Trumpf Junior
Adler 2 Litry 1939
Adler 2,5 Litra Kabriolet 1937–1939
Adler 2,5 Litra Limuzyna
Adler Vis-à vis 1901
MHV Adler Landaulet 1911
Adler M250 (rok budowy 1953) w Kornsand - 2024

Kompleks biurowy Adlerwerke

Obecnie istniejące zabytkowe budynki byłych Zakładów Adlera przy Kleyerstraße we Frankfurcie, po wyremontowaniu i dobudowaniu w latach 90. XX wieku kilku nowych budynków, tworzą kompleks biurowy „Adlerwerke”. Budynki te wynajmowane są obecnie głównie przez spółki koncernu Deutsche Bahn. Swoje główne siedziby mają tu m.in. DB Systel(inne języki), DB Fahrzeuginstandhaltung(inne języki), DB Gastronomie, jak również kolejowy związek zawodowy Transnet(inne języki).