50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

50pułk piechoty

Odznaka pułkowa
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Kresowych
Patron	Francesco Nullo
Tradycje
Święto	11 maja
Nadanie sztandaru	1919 i 1925
Rodowód	8 pułk strzelców polskich
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Zbarażem (20–25 VII 1920) kampania wrześniowa bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939) bitwa pod Świekatowem (2 IX 1939) bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Kowel, Sarny
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	27 Dywizji Piechoty
Odznaczenia

50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo (50 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Tradycje Pułku sięgają ostatnich dni grudnia 1918, kiedy to na ziemi włoskiej w La Mandria di Chivasso powstał Pułk Polski im. Francesco Nullo, złożony z ochotników Polaków, byłych jeńców z armii austriackiej 18 lutego 1919. Pułk wyjechał do Francji, gdzie formowała się „Błękitna Armia”, stając się zawiązkiem dla kilku nowych oddziałów. Pierwszy baon pułku, uzupełniony ochotnikami z Ameryki, Francji i obozów włoskich, otrzymał nazwę 8 pułku strzelców polskich im. Francesco Nullo i wszedł w skład 3 Dywizji Strzelców Polskich armii gen. Hallera. Po przybyciu do Ojczyzny Pułk skoncentrowany został w okolicy Modlina 11 maja 1919. Po zjednoczeniu armii krajowej z armią gen. Hallera, Pułk otrzymał swą ostateczną nazwę: 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo. W czerwcu 1919 Pułk wszedł w skład 13 Dywizji Piechoty powstałej na bazie 1 Dywizji Strzelców Polskich i został skierowany na front ukraiński.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Dubnie.

Obsada personalna pułku w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca	ppłk Adolf Paąualen (do 29 V)
	mjr Zygmunt Polak (do 11 VIII)
	ppłk Rudolf Siwy (od 11 VIII)
Adiutant	por./kpt. Piotr Sosialuk
Oficer broni (i oświatowy)	ppor. Artur Lorek
Oficer gazowy	pchor. Wojciech Niemiec
Oficer łączności	ppor. Jan Karol Ćwiertnia
Oficer taborów pułku	ppor. Bronisław Koczab
Kapelan	ks. Wilhelm Kappel
Lekarz	por. lek. Władysław Sawicz
Kapelmistrz	kpt. Ignacy Singer (do 29 V)
Dowódca I batalionu	kpt. Piotr Sosialuk?
	kpt. Teofil Gregorczyk (V – 10 VII)
	kpt. Roman Siła-Nowicki
	kpt. Teofil Gregorczyk (X)
	por. Mieczysław Mroczkowski
Oficer gazowy	pchor. Józef Podolski
Lekarz	ppor. san./lek. Stanisław Bogdalski (do 29 V)
	ppor. podlek. Fryderyk Grund
Oficer gospodarczy	ppor. Karol Bieszczanin
Oficer prowiantowy	ppor. Henryk Budziński
Dowódca 1 kompanii	kpt. Teofil Gregorczyk
Dowódca 2 kompanii	ppor. Julian Dotzauer
Dowódca 3 kompanii	ppor. Kazimierz Bazielich
Dowódca 4 kompanii	ppor. Adolf Swoboda
	por. Walerian Orłowski
Dowódca 1 kompanii km	ppor. Konstanty Pszczółkowski
Oficer baonu	ppor. Jan Balcer
Oficer baonu	ppor. Stefan Dziurzyński
Oficer baonu	ppor. Konstanty Godziszewski († 29 V)
Oficer baonu	ppor. Adolf Kramarz (do 23 VII)
Oficer baonu	ppor. Mikołaj Milewski
Oficer baonu	ppor. Ryszard Pankiewicz
Oficer baonu	ppor. Izrael Schreier (do 10 VII)
Oficer baonu	ppor. Tadeusz Kantor
Dowódca II batalionu	mjr/ppłk Leon Juchniewicz († 29 V)
	kpt. Walerian Orłowski
	mjr Józef Kozieradzki (X)
Dowódca 5 kompanii	ppor. Julian Olejnos
Dowódca 6 kompanii	por. Bronisław Wojtylak († 29 V)
Dowódca 7 kompanii	ppor./por. Stanisław Gorczyca († 29 V)
	por. Franciszek Kuźniar († 29 V)?
Dowódca 8 kompanii	por. Stefan Bydliński († 29 V)
	ppor. Marian Mnerka († 29 V) ?
Dowódca 2 kompanii km	N.N.
Oficer baonu	por. Tadeusz Sagatowski († 29 V)
Oficer baonu	ppor. Kazimierz Bajorski († 29 V)
Oficer baonu	ppor, Rudolf Breneisen († 29 V)
Oficer baonu	ppor. Marian Dytrych († 29 V)
Oficer baonu	ppor. Franciszek Graca († 29 V)
Dowódca III batalionu	mjr Zygmunt Polak
	por. Roman Saloni
Lekarz	por. dr Jakub Eichler
Oficer gazowy	pchor. Wiesław Batorski
Oficer gospodarczy	ppor. Emil Lustig
Dowódca 9 kompanii	ppor. Tadeusz Boryczko
	por. Mieczysław Mroczkowski? (12 kp)
Dowódca plutonu	ppor. Wacław Tomaszewski
Dowódca 10 kompanii	ppor. Albin Rogalski
Dowódca 11 kompanii	ppor. Jan Lasociński
Dowódca 12 kompanii	por. Roman Saloni ?
	por. Mieczysław Mroczkowski
Dowódca plutonu	ppor. Józef Kobyliński
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Karol Marcinkowski
Dowódca plutonu	ppor. Józef Kalejta
Oficer baonu	ppor. Jan Boehm († 11 VI)
Oficer baonu	ppor. Józef Głowacki († 31 V)
Dowódca kompanii technicznej	ppor. Piotr Litwin
Oficer pułku	ppor. Kazimierz Bazielich
Oficer pułku	ppor. Antoni Bielski (do 10 VI)
Oficer pułku	ppor. Maciej Hobert
Oficer pułku	ppor. Stanisław Lewiński (do 10 VII)
Oficer pułku	ppor. Hugon Piotrowski
Oficer pułku	ppor. Maksymilian VogeI (do 30 VII?)
Oficer pułku	ppor. Józef Zuchowicz
Oficer pułku	pchor. Glazur
Oficer pułku	pchor. Józef Kulczycki
Lekarz (przydział nieustalony)	por. lek. dr Jakub Bychner
Dowódca batalionu zapasowego	mjr Wiktor Matczyński

Pułk w walkach o granice

21 lipca 1919 pułk wyruszył na front południowy w okolice Tarnopola, w połowie sierpnia brał udział w działaniach zaczepnych na rzece Horyń. Po przejściowym pobycie na linii demarkacyjnej polsko-ukraińskiej nad rzeką Chamar, pułk został 1 stycznia 1920 przesunięty nad rzekę Słucz do obszaru Starokonstantynowa, a następnie do Równego.

W wyprawie kijowskiej walczył pod Cymbałówką, Ferdynandowem, Kordyłówką i Kotiużyńcami. 16 maja przygotował do obrony linię Spiczyńce-Andruszów-Oczyłków. Rozpoczęła się letnia ofensywa sowiecka. Pod Nowo Żywotowem i Medówką pułk toczył zażarte walki z kawalerią bolszewicką Konarmii Budionnego. Odwrót pułku przebiegał na kierunku rzeka Ikwa – rzeka Zbrucz. Ciężkie walki stoczył w obronie Zbaraża (20-25.07.1920 r.)

20 lipca, zgodnie z rozkazem dowódcy 13 Dywizji Piechoty, 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych mjr. Zygmunta Polaka opuścił linię Zbrucza i wycofywał się w kierunku na Zbaraż i Mazurowce. Zgodnie z informacjami zawartymi w rozkazie, miasto miało być obsadzone przez oddziały 12 Dywizji Piechoty, a 50 pp miał przejść do odwodu i przyjąć zaopatrzenie. Po ciężkich walkach składał się tylko z III batalionu, kompanii saperów i kompanii technicznej. W sumie liczył około 350 „bagnetów”.

Własne rozpoznanie doniosło, że w promieniu dziesięciu kilometrów od Zbaraża nie ma własnych oddziałów. Zatem pułk rozpoczął przygotowania do obrony. Po południu pod miasto podeszły pierwsze ubezpieczenia 189 pułku strzelców. Około 16.00 artyleria sowiecka otworzyła ogień, a po artyleryjskim przygotowaniu ataku, od strony Łubianek i Kretowiec, do natarcia przystąpiły bataliony sowieckiego pułku strzelców i kawaleria. Pierwsze natarcie odparto. Sowieci zaatakowali o zmierzchu, ale i ten atak został powstrzymany ogniem polskiej piechoty. Przez pięć kolejnych dni pod Zbarażem dochodziło tylko do starć patroli. W godzinach nocnych 25 lipca cztery szwadrony kawalerii i kompania piechoty obeszły stanowiska polskie i wdarły się do miasta. Dowódca pułku osobiście poprowadził do kontrataku 12 kompanię i kompanię saperów. Polacy wyparli Sowietów z miasta, ale w związku z ogólną sytuacją, a przede wszystkim z klęską 12 Dywizji Piechoty pod Wołoczyskami, dowódca 13 Dywizji Piechoty nakazał opuścić miasto i wycofać się za Seret do rejonu Horodyszcza. Nad ranem 26 lipca pułk nie niepokojony przez nieprzyjaciela odszedł na nowe pozycje obronne.

Po walkach wycofał się przez rz. Seret do Lwowa. Podczas kontrofensywy sierpniowej pułk uczestniczył w odcięciu drogi odwrotu Konarmii Budionnego.

Podczas działań wojennych 1919-1920 roku Pułk stracił około 1500 żołnierzy.

Mapy walk pułku

• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920:
ppor. Boryczko Tadeusz	ppor. Böhm Jan	sierż. Cegielski Tomasz
ppor. Cichalewski Seweryn	szer. Ciechacki Józef	kpt. Julian Dotzauer
sierż. Dymek Piotr	szer. Dziumbelak Teodor	kpr. Firek Jan
ppor. Godziszewski Konstanty	plut. Gołąb Grzegorz	ppor. Graca Franciszek
chor. Janusz Karol	ppłk. Juchniewicz Leon	plut. Korzeniowski Franciszek
szer. Nikodem Kujawa	sierż. Kurzac Francziszek	plut. Jan Lis nr 3164
mjr dr Matczyński Wiktor	kpt. Mroczkowski Mieczysław	chor. Niemiec Wojciech
chor. Piróg Wojciech	śp. plut. Jan Radwański	kpt. Albin Rogalski
kpt. Roman Saloni	sierż. Sobota Jan	plut. Sudo Jan
chor. Szczerbian Józef	pchor. Wolniewicz Piotr	szer. Zimoleżyński Walerjan
sierż. Zubek Mikołaj

Ponadto 24 oficerów i 140 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Pułk w okresie pokoju

Święto 50 pp w Kowlu 11 maja 1929 – defilada. Na trybunie gen. Jerzy Wołkowicki

Pomnik 50 pp Strzelców Kresowych w Kowlu

W październiku 1921 pułk wyłączony został ze składu 13 DP i podporządkowany dowódcy nowo powstałej 27 Dywizji Piechoty. Na pokojowy garnizon wyznaczone zostało leżące na terenie Okręgu Korpusu Nr II miasto Kowel (III baon stacjonował w Sarnach).

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 maja, jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę powrotu jednostki do Ojczyzny w 1919 roku.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 50 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 120 szeregowców i 12 karabinów maszynowych.W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce.

W dniach 5 – 11 grudnia 1924, w Sarnach, została przeprowadzona próbna mobilizacja 28 stycznia 1925 dowódca Okręgu Korpusu Nr II, generał dywizji Jan Romer udzielił pochwały dowódcy baonu majorowi Bronisławowi Polityńskiemu za „celowe zorganizowanie przygotowań mobilizacyjnych”.

Mobilizację pułku przeprowadzono w dniach 14–16 sierpnia 1939, a po jej zakończeniu oddział przetransportowany został koleją w rejon Bydgoszczy, a następnie w rejon Osiecznej k. Starogardu. Tam wszedł w skład Korpusu Interwencyjnego, którego zadaniem było działanie w przypadku puczu hitlerowskiego w Wolnym Mieście Gdańsku. 31 sierpnia został przekazany Armii „Pomorze” gen. dyw. Władysława Bortnowskiego.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
dowódca pułku	ppłk dypl. Adam Werschner
I zastępca dowódcy	vacat
adiutant	kpt. Bolesław Gucma
starszy lekarz	kpt. dr Władysław Jan Sułek
młodszy lekarz	vacat
oficer placu Kowel	vacat
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Piotr Antoni Kiełkowski
oficer mobilizacyjny	kpt. adm. (piech.) Stefan Marian Bydliński
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. adm. (piech.) Wiktor Chmielewski
oficer administracyjno-materiałowy	por Jan Werenicz
oficer gospodarczy	kpt. int. Rudolf Szpak
oficer żywnościowy	chor. Wojciech Niemiec
oficer taborowy	kpt. tab. Marian Świrszczewski
kapelmistrz	por. adm. (kapelm.) Stanisław Czapiewski
dowódca plutonu łączności	por. Józef Ukleja
dowódca plutonu pionierów	por. Józef Brzozowski
dowódca plutonu artylerii piechoty	vacat
dowódca plutonu ppanc.	por. Edward Romuald Zwoliński
dowódca oddziału zwiadu	vacat
I batalion
dowódca batalionu	mjr Kazimierz II Mazurkiewicz
dowódca 1 kompanii	por. Alojzy Izydor Kuta
dowódca plutonu	por Julian Cichocki
dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Marian Kipp
dowódca plutonu	ppor. Józef Lech Władysław Samoliński
dowódca 2 kompanii	kpt. Włodzimierz Pasiecznicki
dowódca plutonu	chor. Jan Piszko
dowódca 3 kompanii	kpt. Adam II Grzybowski
dowódca plutonu	ppor. Stanisław I Pietruszka
dowódca 1 kompanii km	kpt. Adam Kuźnicki
dowódca plutonu	ppor. Jakub Bobiński
dowódca 4 kompanii km	por. Kazimierz Józef Głąb
II batalion
dowódca batalionu	mjr Henryk Stanisław Pachoński
dowódca 4 kompanii	por Witold Henryk Zalewski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Kozłowski
dowódca plutonu	ppor. Jan Mizerski
dowódca plutonu	ppor. Józef Reguła
dowódca 5 kompanii	por. Tadeusz Piechociński
dowódca plutonu	por Wacław Pietrzak
dowódca plutonu	ppor. Marian Fąferek
dowódca plutonu	ppor. Antoni Tucki
dowódca 6 kompanii	kpt. Zdzisław Kazimierz Szafran
dowódca 2 kompanii km	kpt. Zdzisław Wiktor Kuczyński
dowódca plutonu	por. Piotr Sudnik
III batalion
dowódca batalionu	ppłk Zdzisław Tadeusz Sieczkowski
adiutant batalionu	p.o. kpt. adm. (piech.) Adam Romański
pomocnik dowódcy baonu ds. gosp.	kpt. adm. (piech.) Adam Romański (*)
lekarz batalionu	por. lek. Zygmunt Kosiłowicz
dowódca 7 kompanii	por. Antoni Soja
dowódca plutonu	ppor. Leon Sinicki
dowódca 8 kompanii	kpt. Aleksander Romański
dowódca plutonu	por. Kazimierz Nowak
dowódca plutonu	ppor. Adolf Jadwisak
dowódca plutonu	chor. Jan Glazur
dowódca 9 kompanii	por. Marian Bolesław Bauer
dowódca plutonu	por. Tadeusz Pokropowicz
dowódca 3 kompanii km	kpt. Tadeusz Stefan Estkowski
dowódca plutonu	por. Leon Ośka
na kursie	por. Józef Remigiusz Skwierczyński
	por. Jerzy Kiciński
50 kompania wartownicza „Czerkasy ”
dowódca	kpt. adm. (piech.) Stanisław Piotr Mielecki
zastępca dowódcy	chor. Andrzej Piróg
Dywizyjny Kurs Dla Podoficerów Nadterminowych 27 DP
dowódca	kpt. Władysław Wiatr
dowódca plutonu	ppor. Józef Adamiak
50 obwód przysposobienia wojskowego „Kowel”
kmdt obwodowy PW	kpt. piech. Mieczysław Jan Olszański(*)
kmdt powiatowy PW Kowel	por. piech. Walerian Mielczarek(*)
zca kmdta PW Kowel	ppor. kontr. piech. Jozef Piotr Naróg
kmdt powiatowy PW Włodzimierz	kpt. adm. (piech.) Leon Ptasznik(*)
zca kmdta PW Włodzimierz	por. kontr. piech. Adam Cimek
kmdt powiatowy PW Kamień Koszyrski	por. piech. Bolesław Piotr Flisiuk(*)

50 pp w kampanii wrześniowej 1939

Pułk walczył w składzie 27 DP

Mobilizacja

Mobilizacja 50 pp rozpoczęła się 14 sierpnia o godz. 00.00 w koszarach pułku w Kowlu i w Sarnach w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „brązowej20” w czasie G2 30 zmobilizowano:

• kompanię km plot. typ B nr 23,
• kompanię km plot. typ B nr 24.

W ramach mobilizacji alarmowej w grupie „zielonej” zmobilizowano w Kowlu i Czerkasach:

• kompanię wartowniczą 2/23 batalionu wartowniczego, w czasie Z 24
• kompanię wartowniczą 3/23 batalionu wartowniczego, w czasie Z 24,

W ramach mobilizacji alarmowej w grupie „zielonej” w Sarnach:

• III batalion 50 pp, w czasie Z 18.

W ramach mobilizacji alarmowej w grupie „zielonej” w Kowlu:

• 50 pp (bez III/50 pp) na etatach wojennych, w czasie od Z 24 do Z 48,
• kompanię asystencyjną nr 21, w czasie Z 48
• kompanię asystencyjną nr 123, w czasie Z 50.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w czasie do 4 dnia mobilizacji

• batalion marszowy 50 pp.

Podczas mobilizacji pułk był formowany w składzie czterech batalionów, nie osiągnął on zakładanego stanu osobowego dla pułku piechoty z czterema batalionami, zabrakło ponad 200 szeregowych. Doszło do opóźnień w mobilizacji koni, do niektórych komisji konie i wozy wobec biernego oporu miejscowych chłopów, doprowadzali funkcjonariusze policji. 15 sierpnia I batalion celem kontynuowania mobilizacji przeszedł do wsi Dubowa, 6 kilometrów na północ od Kowla. 16 sierpnia skierowany został do Dubowa zmobilizowany II batalion pułku. 17 sierpnia we wsi Dubowa dokonano zaprzysiężenia obu batalionów, następnie na stacji kolejowej Moszczona oba bataliony załadowały się do transportów kolejowych. 18 sierpnia ze stacji kolejowej w Kowlu odjechały transportem kolejowym dowództwo pułku, pododdziały specjalne pułkowe oraz IV batalion. III batalion w Sarnach zmobilizował się w swoim garnizonie. 16 sierpnia żołnierze batalionu złożyli przysięgę wojskową. 17 sierpnia o godz. 6.00 batalion rozpoczął załadunek na stacji w Sarnach i odjechał do rejonu koncentracji 50 pp.

Działania w ramach Korpusu Interwencyjnego

Transporty 50 pp kierowane były do stacji kolejowej Jaksice w pobliżu Inowrocławia na Kujawach. Pułk jechał trasą Brześć nad Bugiem, Czeremchę, Siedlce, Warszawę, Kutno, Toruń, Inowrocław. Transporty pułku docierały do Jaksic 19, 20 i 21 sierpnia. Po wyładowaniu się na stacji w Jaksicach poszczególne oddziały pułku odeszły na kwatery do pobliskich wsi: II/50 pp do majątku w pobliżu Złotnik Kujawskich, IV/50 pp w cukrowni i majątku Tuczno. Batalion ten prowadził dalsze czynności organizacyjne i zgrywanie pododdziałów. 50 pp wraz z macierzystą 27 Dywizją Piechoty wszedł w skład Korpusu Interwencyjnego przygotowanego do opanowania Wolnego Miasta Gdańska w przypadku puczu hitlerowskiego w mieście. 23 sierpnia wobec dalszego prowokującego zachowania się władz miejskich w Gdańsku, wobec Polski dokonano przegrupowania oddziałów Korpusu Interwencyjnego, w tym szczególnie 27 DP. 26 sierpnia na stacji kolejowej w Jaksicach załadowano 50 pp i przewieziono go w okolice Starogardu. Pułk został wyładowany na stacjach kolejowych Ocypel i Osieczno, skąd poszczególne bataliony pomaszerowały do okolicznych wsi i lasów na kwatery i biwaki. II/50 pp został skierowany na biwak do lasu nadleśnictwa Osieczno, 3 kilometry od stacji kolejowej. Dowództwo pułku, IV/50 pp i kompania zwiadu zakwaterowały się w miejscowości Osieczno. Bataliony I/50 pp i III/50 pp zakwaterowały się w rejonie Szlachta-Osówek. 31 sierpnia o godz. 20.00 dotarł do dowódcy Armii „Pomorze” rozkaz wydany przez Szefa Sztabu Naczelnego Wodza gen. bryg. Wacława Stachiewicza o wycofaniu z północnych krańców Borów Tucholskich oddziałów KI. Dowódca armii gen. dyw. Władysław Bortnowski nakazał powiadomić 27 DP, aby rozpoczęła wycofywanie się 1 września o godz.7.00. Rozkaz o rozwiązaniu KI i przydziale 27 DP do Armii „Pomorze” dotarł do dowództwa armii o godz. 8.50 1 września. Rozkaz o odwrocie z północnych krańców Borów Tucholskich w rejon Chełmna i Chełmży przez przeprawie w Fordonie dowództwo dywizji odebrało około godz. 9.00 1 września.

Działania bojowe

Marsz z północnych krańców Borów Tucholskich

Niemiecki zmotoryzowany XIX Korpus Armijny (mot.) dowodzony przez Heinza Guderiana uderzył 1 września w kierunku na Sępólno i Pruszcz na ugrupowaną na szerokim froncie od Chojnic po Noteć (ok. 50 km) 9 Dywizję Piechoty. XIX KA (mot.) nacierał w kierunku na Świecie i Grudziądz, natomiast II KA na południe od niego w kierunku na Chełmno. Bardzo szybko czołowe oddziały pancerne wroga zdobyły most na Brdzie w Sokole – Kuźnicy, uchwyciły przyczółek na jej wschodnim brzegu otwierając sobie drogę na Świecie. 27 DP przystąpiła do realizacji rozkazu o godz. 10.00, dywizja podzielona na trzy kolumny podjęła marsz w kierunku Fordonu przez Bory Tucholskie. 50 pp maszerował jako kolumna zachodnia dywizji wraz z III dywizjonem i 10 samodzielną baterią 27 pułku artylerii lekkiej poprzez: Osieczno, Śliwice, Gacno Wielkie, Tleń, Lniano. Poszczególne bataliony rozpoczęły marsz od godz. 9.00, a cały pułk maszerował od godz. 11.00. Dowództwo Armii „Pomorze” postanowiło uderzeniem 9 DP od południa i 27 DP od północy zamknąć wyłom we froncie. Oddziały 27 DP zostały zawrócone z kierunku marszu do linii kolei Tczew – Laskowice. Dowódca 27 DP gen. bryg. Juliusz Drapella o godz. 12.30 otrzymał rozkaz od dowódcy Armii „Pomorze” objęcia dowództwa nad grupą uderzeniową w składzie 27 DP i 9 DP z zadaniem wyparcia zgrupowania niemieckiego w rejonie Sępolna za granicę państwa. W tym celu obie dywizje miały się zebrać w rejonie Bysław-Bysławek. Wykonano zmianę kierunku marszu, rano 2 września 50 pp po 18-20 godzinach marszu po leśnych drogach i bezdrożach Borów Tucholskich na odległość nie mniejszą jak 50 kilometrów znalazł się w rejonie Błądzim, Wierzchucin, wyczerpany fizycznie. W rezultacie tylko 50 pp znalazł się na kierunku Świekatowa w lesie Wierzchlas pod Błądzimiem. W nocy 1/2 września Niemcy wniknęli głęboko w obszar tyłowy Armii „Pomorze”, dochodząc do Świekatowa, a nawet do Wisły w rejonie Topolna.

Bój pod Świekatowem

Pierwszym pododdziałem, który nawiązał kontakt bojowy był pluton kolarzy kompanii zwiadu 50 pp z niemiecką jednostką pancerną w rejonie stacji kolejowej Szewno. Wysłany po informacji, z plutonu kolarzy, że w rejonie Szewna jest niemiecka jednostka pancerna, pluton konny kompanii zwiadu w lesie w okolicach Bruchniewa przy skrzyżowaniu szosy z torem kolejowym na południe od Błądzimia, o godz. 8.00 wykrył niemiecką kolumnę pancerną, która poruszała się po drodze Sokole-Kuźnica-Bruchniewo-Świekatowo. Z tempa marszu niemieckiej kolumny pancernej wynikało, że w ciągu dnia może dojść do Wisły i odciąć 27 DP, 9 DP i całą Grupę Osłony „Czersk”. Dywersanci zniszczyli most kolejowy pod Serockiem. Wobec braku transportów kolejowych dla dywizji celem jej przewiezienia w okolice Bydgoszczy, dowódca 27 DP zmuszony został kierować się na Bydgoszcz marszem pieszym. Rozkaz dla dowódców pułków nakazywał przejść marszem ubezpieczonym w rejon północnego przedmościa bydgoskiego i zorganizowania tam obrony. Wschodnią kolumnę miały tworzyć główne siły dywizji, które miały maszerować po osi: Błądzim – Tuszyny – Łowin – Pruszcz Pomorski. Zachodnią kolumnę, która miała maszerować po osi: Trutnowo – Świekatowo – Serock – Wudzyń, miał stanowić 50 pp i III dywizjon haubic i 10 bateria armat 27 pal oraz pluton saperów z 27 batalionu saperów. Dowódca 50 pp ppłk dypl. Adam Werschner wobec stwierdzenia, że w rejonie Świekatowa jest już niemiecka jednostka pancerna, o godz. 9.30 wydał rozkaz do natarcia na Świekatowo. Do natarcia czołowego na Świekatowo wzdłuż toru kolejowego zostały wyznaczone I i III bataliony każdy z plutonem ppanc. wsparte III/27 pal. II batalion wsparty 10 baterią 27 pal miał prowadzić natarcie przez Zalesie Królewskie, las Świekatowo w kierunku Jania Góra obchodząc Świekatowo od zachodu. IV batalion wsparty plutonem artylerii piechoty stanowił odwód pułku na skraju lasu, na północ od wsi Trutnowo, z zadaniem wsparcia I i III batalionów pod Świekatowem lub II batalionu pod Bruchniewem. II/50 pp wyszedł do natarcia o godz.10.00, około godz. 11.00 w lesie Świekatowo natknął się na czołgi niemieckiego 6 pułku pancernego ze składu niemieckiej 3 Dywizji Pancernej. Po godzinnej walce z wciąż przybywającymi nowymi pododdziałami niemieckimi, atakującymi z obu skrzydeł II/50 pp wycofał się ze stratami, wśród poległych był kpt. Kazimierz Kowalik dowódca 10/27 pal. II/50 pp wycofał się na pozycje wyjściowe.

O godz. 11.30 do natarcia wyruszyły I/50 pp i III/50 pp wraz z III/27pal. O godz. 14.00 bataliony ugrupowane w szyku schodów, dotarły do linii kolejowej Świecie-Tuchola, a III/27 pal rozwinął się w rejonie Lipienicy, gdzie zajął stanowiska ogniowe. Czołowy I/50 pp wyparł z przedpola niemieckie ubezpieczenia i przy wydatnym wsparciu współdziałającej z nim 7/27 pal strzelającej ogniem na wprost wyeliminował 6 niemieckich czołgów i wdarł się do Świekatowa, który wkrótce zdobył. Na I batalion w zdobytym Świekatowie wykonała silny ostrzał niemiecka artyleria, w wyniku czego kompanie batalionu poniosły duże straty i uległy zmieszaniu. Z uwagi na powyższe, dowódca I batalionu kpt. Adam Kuźnicki nakazał odwrót ze Świekatowa. Na wycofujący się I/50 pp i podchodzący pod Świekatowo III/50 pp, strona niemiecka przeprowadziła kontratak z użyciem dużej ilości czołgów z kierunku zachodniego, południowo zachodniego i lasu Świekatowo. Niemiecki kontratak czołgów na otwartej przestrzeni w rejonie skrzyżowania magistrali węglowej i linii kolejowej Świecie-Tuchola doprowadził do rozbicia obu batalionów 50 pp i 7/27 pal. W walce polegli dowódcy batalionów kpt. Adam Kuźnicki, ppłk Zdzisław Sieczkowski, dowódca III dywizjonu 27 pal mjr Izydor Wilkoński, dowódcy kompanii strzeleckich I batalionu por. Stanisław Hajdas, kpt. Włodzimierz Pasiecznicki, por. Tadeusz Pokropowicz. Podążające za rozbitymi I i III batalionami 50 pp i baterią 7/27 pal niemieckie czołgi. Zostały zatrzymane przez baterie 8 i 9 27 pal, które ogniem na wprost powstrzymały niemieckie uderzenie, Dowodził artylerzystami dowódca 8/27 pal por. Witold Przemycki, wśród poległych artylerzystów znalazł się dowódca 9/27 pal por. Stanisław Dąbek. Ostrzał z haubic na wprost umożliwił wycofanie się rozbitych batalionów 50 pp i artylerzystów z III/27 pal.

Dowódca 50 pp ppłk dypl. Adam Werschner osobiście porządkował oba rozproszone bataliony. Około godz. 15.00, 50 pułk rozpoczął zajmowanie stanowisk obronnych w linii Trutnowo-jezioro Zaleskie-jezioro Szewieńskie. Poszczególne bataliony pułku rozwinęły się: na prawym skrzydle IV/50 pp, obsadzając Trutnowo na skraju lasu Nadleśnictwa Wierzchlas i Zalesie Królewskie przy jeziorze Zaleskim. Na przesmyku pomiędzy jeziorami Zaleskim i Szewieńskim obsadził w centrum II/50 pp, mając od strony jez. Zaleskiego reszki III/50 pp i od strony jez. Szewieńskiego resztki I/50 pp. W trakcie zajmowania stanowisk II/50 pp był nieskutecznie bombardowany przez lotnictwo niemieckie. O godz. 21.00 oddziały niemieckie zaatakowały 50 pp na przesmyku pomiędzy jeziorami. Szczególne ciężkie walki toczył I/50 pp ponosząc dalsze straty osobowe. Walki trwały do późnych godzin nocnych, szczególnego wsparcia udzielił III/27 pal.

Dowódca 27 DP postanowił o zmroku wycofać swoje oddziały z walki i kierować je na Bydgoszcz lub też do przepraw na Wiśle pod Świeciem. Dowódca 50 pp w nocy zorientował się, że 27 DP odeszła z rejonu walk, a pułk nie otrzymał żadnego rozkazu i został pozostawiony samemu sobie. Udał się do dowództwa Grupy Operacyjnej „Czersk”, gdzie gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki podporządkował 50 pp dowódcy 9 DP płk. Józefowi Werobejowi. Ok. godz. 3.00 3 września 50 pp otrzymał rozkaz płk Józefa Werobeja zajęcia rejonu Franciszkowa frontem obrony na południe.

Próby wyjście z okrążenia

3 września od godz. 3.00 poszczególne bataliony podjęły odejście w kierunku szosy do Świecia wraz z batalionami maszerowały ocalałe trzy działony kompanii ppanc. czwarty ubezpieczał sformowanie kolumny marszowej 50 pp w rejonie Franciszkowa. Po zgrupowaniu się w rejonie Franciszkowa Pułk po świcie podjął marsz szosą w kierunku Świecia. Szosa była zatłoczona rozbitymi oddziałami, taborami i ludnością cywilną. Od pułku z niewiadomych przyczyn odłączyły się 6 i 10 kompanie strzeleckie, które prawdopodobnie samowolnie dołączyły do 35 pułku piechoty ppłk. dypl. Jana Maliszewskiego. W rejonie Świecia miała istnieć przeprawa pontonowa przez Wisłę. II/50 pp doszedł do Bramki bez 6 kompanii, część batalionu rozproszyły niemieckie naloty, pozostałość batalionu stoczyła w okolicach Bramki w godzinach popołudniowych walkę z oddziałami niemieckimi atakującymi ten rejon, gdzie poniósł dalsze straty w poległych i rannych. IV/50 pp podczas marszu na szosie w południe 3 września został zbombardowany i poniósł straty osobowe. Po dotarciu w okolice Bramki bez 10 kompanii strzeleckiej ponownie został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie, w jego wyniku batalion rozproszył się. Pozostałości I/50 pp i III/50 pp oraz pododdziałów specjalnych pułkowych prowadziły walki w rejonie Franciszkowa, Bramki, Przysierska z oddziałami głównie niemieckiej 20 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej i 3 Dywizji Pancernej, w większości zostały rozbite i dostały się do niemieckiej niewoli. Wieczorem 3 września dowódca IV/50 pp kpt. Władysław Wiatr zebrał wokół resztek własnego batalionu większą grupę żołnierzy, z improwizowanym oddziałem podjął próbę przebicia się w kierunku północno wschodnim. Z uwagi na duże nasycenie terenu oddziałami niemieckimi podzielił oddział na mniejsze grupy, które w trakcie przedzierania dostały się do niemieckiej niewoli. W nieznanych okolicznościach do niewoli dostał się tez dowódca 50 pp ppłk dypl. Adam Weschner.

Część żołnierzy pułku odeszła na północ w rejon Gródka i Jeżewa, gdzie spływały rozbite oddziały przechodząc pod dowództwo płk. Mikołaja Alikowa. Wieczorem postanowiono przebijać się do Grudziądza. Przed świtem 4 września wyruszono w kierunku na Jeżewo, gdzie odrzucono niemieckie czołgi. Na większe siły wroga natrafiono na terenie obozu ćwiczebnego „Grupa”, wskutek czego wywiązała się całodzienna walka. Koszary obozu ćwiczeń przechodziły trzykrotnie z rąk do rąk. Ostatecznie, wskutek kilkugodzinnego bombardowania lotnictwa niemieckiego, skapitulowano. Wielu żołnierzy zginęło i zostało rannych. Resztki oddziału uległy rozproszeniu, jednak większość dostała się do niewoli. 50 Pułk Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo przestał istnieć jako jednostka bojowa.

Razem z 35 pp z okrążenia wyszły resztki 6 i 10 kompanii 50 pp w sile 50 żołnierzy. Maszerując dwa dni lasami w kierunku Bydgoszczy pułk przeszedł do Brdyujścia, które osiągnął rano 5 września. Przez Wisłę w okolicach Świecia udało się przeprawić grupie żołnierzy 50 pp pod dowództwem por. Juliana Cichockiego dowódcy 1 kompanii ckm 50 pp, z którą dotarł do Torunia. Obie te grupy zostały włączone w skład odtwarzanego 24 pułku piechoty 27 DP. Niektóre z odciętych oddziałów przez wiele dni jeszcze kluczyły po lasach unikając rozbicia przez nieprzyjaciela. M.in. 11 kompania 50 pp pod dowództwem ppor. Józefa Adamiaka, która dopiero 8 września uległa nad Brdą na północ od Bydgoszczy i tam dostała się do niemieckiej niewoli. Liczyła ona wówczas jeszcze 168 żołnierzy.

Oddział Zbierania Nadwyżek 50 pp

Po wyjeździe 50 pp na Kujawy i Pomorze w koszarach pułku w Kowlu pozostały nadwyżki pod dowództwem ppłk Józefa Kutyby I zastępcy dowódcy pułku. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej zgłosiło się do pułku ponad 100 oficerów oraz około 1500 szeregowych. Z nadwyżek zmobilizowano batalion marszowy 50 pp. Do Kowla koleją przybył oddział rezerwistów z koszar III batalionu w Sarnach. W dniach 5 i 6 września 1939 batalion marszowy 50 pp i Oddział Zbierania Nadwyżek 50 pp pod dowództwem mjr Piotra Kiełkowskiego przeszły do Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie był mobilizowany Ośrodek Zapasowy 27 Dywizji Piechoty i weszły w jego skład. Po przybyciu do Włodzimierza, batalion marszowy 50 pp skierowano do okolicznych wsi OZN 50 pp głównie do koszar 23 pp we Włodzimierzu, gdzie na bazie ich sformowano kolejne bataliony piechoty pomiędzy 7, a 11 września. Ogółem z nadwyżek 50 pp w OZ 27 DP sformowano dalsze bataliony piechoty nie mniej niż dwa. Batalionem marszowym i dwoma batalionami piechoty OZ z 50 pp dowodzili mjr Stanisław Stawarz, mjr Piotr Kiełkowski i kpt. Wiktor Chmielewski. II zastępcą dowódcy OZ 13 DP został ppłk Józef Kutyba.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Adam Werschner
I adiutant	kpt. Bolesław Gucma
II adiutant	ppor. rez. Roman Niklewicz
oficer łączności	ppor. Józef Ukleja
oficer informacyjny	ppor. Leon Sinicki
kwatermistrz	kpt. Aleksander Romotowski
oficer płatnik	kpt. Rudolf Szpak
oficer żywnościowy	chor. Wojciech Niemiec
naczelny lekarz	kpt. dr. med. Władysław Sułek
kapelan	NN
dowódca kompanii gospodarczej	NN
dowódca kompanii zwiadowczej	NN
dowódca plutonu konnego	wachm. Stanisław Borkowski
dowódca plutonu kolarzy	ppor. rez. Jan Mizerski
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Edward Zwoliński
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Rajmund Wincza
zastępca dowódcy plutonu art. piech.	ppor. rez. Lucjan Górny
dowódca plutonu przeciwgazowego	ppor. Józef Leon Bobiński
dowódca plutonu pionierów	ppor. Henryk Banaszkiewicz
dowódca plutonu łączności	NN
I batalion
dowódca batalionu	kpt. piech. Adam Kuźnicki	†3 IX 1939 Gródek
adiutant batalionu	NN
lekarz batalionu	ppor. lek. med. Franciszek Mroczkowski
dowódca plutonu łączności	NN
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	por. Stanisław Hajdas
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	kpt. Włodzimierz Pasiecznicki
dowódca plutonu	pchor. / ppor. piech. Zygmunt Królikowski	niemiecka niewola
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	por. Tadeusz Pokropowicz
dowódca 1 kompanii ckm	por. Julian Cichocki
dowódca I plutonu	ppor. rez. Szymański
dowódca II plutonu	ppor. rez. Mieczysław Plecan
dowódca III plutonu	NN
dowódca IV plutonu (taczanki)	NN
dowódca plutonu moździerzy	ppor. rez. Bronisław Szymański
II batalion
dowódca batalionu	kpt. Zdzisław Szafran
adiutant batalionu	NN
dowódca plutonu łączności	ppor. Julian Sado
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. Józef Remigiusz Skwierczyński
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	ppor. Marian Fąferek
dowódca I plutonu	ppor. rez. Hipolit Korona
dowódca II plutonu	ppor. rez. Zygmunt Szwed
dowódca III plutonu	ppor. Jan Łukianiec
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	ppor. Zbigniew Tadeusz Pająk
dowódca 2 kompanii ckm	kpt. Zdzisław Wiktor Kuczyński
dowódca III plutonu	plut. pchor. Konstanty Łukasiewicz
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. Józef Jóźwiak
III batalion
dowódca batalionu	ppłk Zdzisław Sieczkowski
adiutant batalionu	por. Leon Oska
dowódca plutonu łączności	NN
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Alojzy Kuta, kpt. Alfred Ulrich
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. Kazimierz Marian Nowak
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. Marian Bauer
dowódca 3 kompanii ckm	por. Jerzy Kiciński
IV batalion
dowódca batalionu	kpt. Władysław Wiatr
adiutant batalionu	NN
dowódca 10 kompanii strzeleckiej	por. Witold Zalewski
dowódca 11 kompanii strzeleckiej	por. Józef Adamiak
dowódca 12 kompanii strzeleckiej	por. Piotr Sudnik
dowódca 4 kompanii km i br. tow.	por. Kazimierz Głąb
dowódca plutonu moździerzy	ppor. Ryszard Stanisław Rutkowski

Akcja „Burza”

W styczniu 1944 roku w składzie 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej utworzono 50 pułk piechoty AK. Pułk zorganizowano na bazie oddziałów partyzanckich działających od 1943 roku w środkowej części Wołynia. Ich zadaniem była ochrona ludności polskiej zagrożonej ze strony nacjonalistów ukraińskich (UPA). Dowódcą Pułku został mjr Jan Szatowski „Kowal”, a baonami dowodzili: por. Michał Fijałka „Sokół” (I/50 pp); por. Władysław Czermiński „Jastrząb” (II/50 pp); por. Zbigniew Twardy „Trzask” (III/50 pp). Pułk wziął udział w Akcji „Burza” na Wołyniu, Polesiu i Lubelszczyźnie, trzykrotnie wyrywając się z zamkniętych już pierścieni niemieckiego okrążenia. Przeszedłszy ponad 500-kilometrowy szlak bojowy, zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty, został podstępnie rozbrojony przez Rosjan 25 lipca 1944 roku w rejonie Skrobowa.

Symbole pułkowe

Sztandary

Pierwszą chorągiew ufundowaną we Włoszech przez społeczeństwo Bergamo i Mediolanu pułk otrzymał w lutym 1919 (został zdeponowany w Muzeum WP przed wojną).

4 października 1925 roku dowódca Okręgu Korpusu Nr II generał dywizji Jan Romer wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo miasta Kowla. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem.

Na sztandarze widnieją na daty i nazwy miejsc stoczonych najcięższych walk, daty powstania pułku i powrotu do kraju, wreszcie herby miast królestwa włoskiego i miasta Bergamo, skąd pochodził pułkownik Francesco Nullo, oraz herby Kowla i Wołynia. Sztandar zakopano w rejonie walk 3 września 1939 w obliczu zagłady pułku i przypadkowo został odnaleziony na pobojowisku w 1947 w miejscowości Stare Marzy (pow. świecki) – znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego.

Trzeci sztandar (proporzec) został wręczony w marcu 1944 przez mieszkańców Kowla III baonowi 50 pp AK. Zaginął przy przekraczaniu torów pod Jagodzinem, podczas przebijania się z okrążenia 20 kwietnia 1944.

W uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie drugiej wojny światowej, na wniosek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari Dekretem 11 listopada 1968, 50 pułkowi piechoty im. Francesco Nullo Armii Krajowej został nadany Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Odznaka pamiątkowa

18 maja 1929 roku Minister Spraw Wojskowych Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 50 pułku piechoty. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża o zaokrąglonych końcach ramion, pokrytego białą emalią ze złotą krawędzią. Na ramionach krzyża nałożone srebrne godło państwowe wz. 1927, wpisane imię patrona „FRANCESCO NULLO”, poniżej herb Włoch. Na środku krzyża, na okrągłej tarczy emaliowanej żłobkowo na czerwono wpisany numer „50”. Pola między ramionami krzyża wypełniają wiązki po 5 promieni. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra, imiennik AN i nazwisko grawera „NAGALSKI i SKA”. Autorem projektu odznaki był Zdzisław Kuczyński.

Strzelcy kresowi

Dowódcy pułku

• por. Stefan Kluczyński (27 XII 1918 – 22 II 1919)
• ppłk armii francuskiej Badbedat (22 II 1919 – 16 IV 1919)
• ppłk armii francuskiej Micanel (16 IV 1919 – 3 V 1919)
• ppłk armii francuskiej Bosquet (3 V 1919 – 1 IX 1919)
• ppłk Adolf Paqualen (1 IX 1919 – 29 V 1920)
• mjr Zygmunt Polak (29 V – 11 VIII 1920)
• ppłk Rudolf Siwy (11 VIII 1920 – 21 VI 1921)
• płk Stanisław Tołpyho (1921 – 29 VI 1924 → komendant Obozu Warownego „Równe”)
• ppłk piech. Józef Kowzan (29 VI – 5 VIII 1924 → zastępca dowódcy 1 pspodh)
• ppłk / płk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (5 VIII 1924 – 20 II 1928 → członek Oficerskiego Trybunału Orzekającego)
• ppłk / płk piech. Józef Liwacz (20 II 1928 – 1937)
• ppłk dypl. Adam Werschner (30 VII 1937 – 3 IX 1939)
• mjr piech. Jan Szatowski ps. „Kowal” (1944)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Romuald Kwiatkowski (od 10 VII 1922)
• mjr / ppłk piech. Leopold Bracharz (1 X 1922 – 1925)
• ppłk piech. Adam I Lipiński (od 11 X 1926 – 1927 → oficer placu Stanisławów)
• mjr piech. Józef Kozieradzki (23 V 1927 – XI 1928 → dowódca baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 2)
• ppłk dypl. piech. Witold Stankiewicz (XI 1928 – 6 VII 1929 → delegat SG przy Dyrekcji PKP w Wilnie)
• ppłk piech. Aleksander Stawarz (23 VIII 1929 – 23 III 1932 → zastępca dowódcy 3 pspodh)
• ppłk dypl. Lucjan Karol Janiszewski (23 III 1932 – 26 I 1934 → dowódca pułku KOP „Głębokie”)
• ppłk dypl. piech. Franciszek Węgrzyn (VI 1934 – 1937 → szef sztabu KOP)
• ppłk piech. Józef Kutyba (III – IX 1939)

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Piotr Kiełkowski (od VIII 1935)

Obsada personalna 15 marca 1944

• dowódca pułku – mjr Jan Szatowski „Kowal"
• dowódca I batalionu – por. Michał Fijałka „Sokół"
• dowódca 1 kompanii – por. Stanisław Kądzielawa „Kania"
• dowódca 2 kompanii – por. Zbigniew Ścibor-Rylski „Motyl"
• dowódca II batalionu – por. Władysław Czermiński „Jastrząb"
• dowódca 4 kompanii – ppor. Józef Jażdżewski „Rybitwa"
• dowódca 5 kompanii – por. Hieronim Kita „Wir"
• dowódca 6 kompanii – ppor. NN „Mściwój"
• dowódca III batalionu – por. Zbigniew Twardy „Trzask"
• dowódca 7 kompanii – ppor. Marian Moczulski „Jaszczur"
• dowódca 8 kompanii – ppor. Mikołaj Bałysz „Zagłoba” (od 20 marca – ppor. N Michałowski „ Olszyna”)
• dowódca 9 kompanii – ppor. Stanisław Kurzydłowski „Jurek” (od 16 kwietnia – ppor. Stanisław Mróz „Borsuk”)

• 
  ppłk Zdzisław Sieczkowski
• 
  Stefan Stolarz
• 
  Walerian Orłowski
• 
  Aleksander Stawarz w czasie służby w Polskim Korpusie Posiłkowym (w stopniu podporucznika przy granatniku)
• 
  Jan Szatowski (zdjęcie późniejsze)

Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Adamczyk Jan	kpt. rez.		osadnik wojskowy	Charków
Alpiński vel Sołowicki Roman	ppor. rez.			Katyń
Antoniak Stanisław	ppor. rez.	student		Katyń
Augustynowicz Kazimierz	ppor. rez.			Katyń
Bakinowski Janusz	por. rez.	urzędnik	Izba Skarbowa w Wilnie	Charków
Bienia Jan	por. rez.	nauczyciel		Katyń
Bieńkowski Leonard	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła w Okopach	Katyń
Blady Kazimierz	ppor. rez.	lekarz		Charków
Boratyński Walerian	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Zaleszczykach	Katyń
Bydliński Stefan Marian	kapitan	żołnierz zawodowy	oficer mobilizacyjny 50 pp	ULK
Chmielewski Wiktor	kapitan	żołnierz zawodowy	zastępca oficera mob. 50 pp	Katyń
Czajkowski Hieronim	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Kopaczówce	Katyń
Dyja Kazimierz	por. rez.	technik budowlany	Starostwo w Kowlu	Katyń
Feiner Franciszek	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła we Włodzimierzu Woł.	Charków
Jahn Bronisław	ppor. rez.	kolejarz	PKP w Sanoku	Charków
Kalinowski Marian	ppor. rez.	nauczyciel	Służba Więzienna	Charków
Komendecki Jan Szymon	ppor. rez.			Katyń
Korfman Józef	por. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Nowej Dąbrowie	ULK
Kurzeja Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel	Inspektorat Szkolny w Kamieniu Kosz.	Katyń
Kutyba Józef Feliks	ppłk	żołnierz zawodowy	zastępca dowódcy 50 pp	Katyń
Lipski Tadeusz	ppor. rez.	inżynier leśnictwa		Katyń
Łańcucki Włodzimierz	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Łyczynach	Katyń
Malinowski Władysław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Sokołowie Podl.?	Katyń
Marczewski Grzegorz	ppor. rez.	urzędnik		ULK
Mazur Władysław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna	Charków
Megiel Władysław	por. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna	Charków
Mielecki Stanisław	kapitan	żołnierz zawodowy	50 kompania wartownicza „Czerkasy”	Katyń
Morszczyzna Edward	ppor. rez.	inżynier architekt		Katyń
Mucha Brunon Bronisław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w pow. sarneńskim	Katyń
Nowicki Tadeusz	por. rez.	pracownik SGGW	Min. Rolnictwa i Reform Rolnych	Katyń
Ochocki Mieczysław	ppor. rez.	urzędnik	inspektor powiatowy w Sarnach	Katyń
Orłowski Józef	ppor. rez.	urzędnik samorządowy		ULK
Pilarczyk Zygmunt	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Pióro Konstanty	ppor. rez.	inżynier leśnictwa	Zarząd Puszczy Białowieskiej	Katyń
Piszcz Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Zapolu	Katyń
Pobratyn Józef	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła powszechna	Katyń
Potrykus Jan	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Borowinie	Katyń
Postuła Józef	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Raczkowski Bogusław	ppor. rez.	nauczyciel	Gimnazjum w Horchowie	Charków
Romański Adam	kapitan	żołnierz zawodowy	pomocnik dcy III/50 pp ds. gosp.	ULK
Rzepa Józef	ppor. rez.	technik leśnik	Lasy Państwowe ok. Sarn	Charków
Szwantner Józef	ppor. rez.	prawnik		Katyń
Tuleja Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Obłapach	Katyń
Wolski Bolesław Józef	ppor. rez.	prawnik	folwark Ganowszczyzna	Katyń
Zając Stanisław	ppor. rez.	urzędnik	Urząd Skarbowy w Sarnach	Katyń

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Przemysław Dymek: Wołyńska Dywizja. 27 Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-083-6.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Daniel Koreś: 50 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 173. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2007. ISBN 978-83-88773-79-2.
• W. Marynowska: Jednodniówka ku uczczeniu święta 50 p. Strzelców Kresowych w dniu 11 maja 1928 r. Kowel: Oddział Białego Krzyża, 1928. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Pietruszka: Sprawozdanie z udziału osobistego w przygotowaniach woj. i działaniach. [w:] B.I.108g [on-line]. IPMS, 1940-01-17. [dostęp 2021-04-16].
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Piotr Sosialuk: Zarys historji wojennej 50-go Pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Przemysław Dymek: 27 Dywizja Piechoty. Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939 tom 27. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-619-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.