Łyse (gmina)

Łyse
	gmina wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	ostrołęcki
TERC	1415072
Siedziba	Łyse
Wójt	Grzegorz Fabiszewski; (od 2018)
Powierzchnia	246,45 km²
Populacja (2018-09-05); • liczba ludności	; 8600
• gęstość	34,1 os./km²
Nr kierunkowy	29
Tablice rejestracyjne	WOS
	Adres urzędu:ul. Ostrołęcka 2; 07-437 Łyse
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	21
Liczba miejscowości	23
	Położenie na mapie powiatu;
	53°21′55″N 21°33′47″E/53,365278 21,563056
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Łyse – gmina wiejska w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie ostrołęckim.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[4] gminę zamieszkiwały 8384 osoby.

Historia gminy

Gmina Łyse położona jest na piaszczystej Równinie Kurpiowskiej o znacznym odsetku lasów i użytków zielonych. W skład gminy wchodzą 22 wsie stanowiąc 21 sołectw. Największą wsią poza Łysymi są Lipniki (231 gospodarstw) najmniejszą zaś Złota Góra (21 gospodarstw). Gmina graniczy od północy z gminą Pisz (dawne granice z Prusami Wschodnimi), Od północnego zachodu z gminą Rozogi, zachodnią granicę stanowi gmina Myszyniec, południowo-zachodnią gmina Kadzidło, zaś wschodnią granicą sięga województwa podlaskiego, granicząc z gminą Turośl (powiat kolneński) i z gminą Zbójna (powiat łomżyński).

Ziemia jest tu słaba, gdyż gmina położona jest na sandrach (piaskach) naniesionych przez ostatnie zlodowacenie bałtyckie. Ten sam lodowiec wyrzeźbił krajobraz sąsiednich Mazur. Gleby są w przeważającej mierze klas V, VI i VI RZ (pod zalesienie). Lepsze są łąki i pastwiska stanowiące podstawę rolnictwa.

W środkowej części gminy zachował się duży kompleks bagien Serafińskich, będących pozostałością po zeutrofizowanym jeziorze Krusko. W średniowieczu nad jego północnym brzegiem stał dwór myśliwski książąt mazowieckich. Obecnie bagna są rezerwatem fauny i flory o powierzchni 184, 92 ha.

Gmina Łyse to teren żywych jeszcze tradycji kurpiowskich. Można tu jeszcze spotkać barwny, tradycyjny stój, gwarę w codziennym użyciu, liczne obrzędy związane z porami roku, rolnictwem, zbieractwem. Najpopularniejszym z nich jest Palma Kurpiowska. Odbywa się co roku w Niedzielę Palmową i jest ściśle związana z tradycją chrześcijańską. Palmy sięgają do 10 metrów wysokości. Wyrabia się je z kolorowych papierów, gałązek miejscowych drzew i poszycia leśnego. Organizowany jest konkurs na najładniejszą palmę. Przy okazji twórcy ludowi prezentują i sprzedają swój dorobek. Są to rzeźby, pieczywo obrzędowe, wycinanki, pisanki, kierce. Obrzęd ten ściąga co roku licznych turystów z kraju i zagranicy^[5].

Siedziba gminy to Łyse.

W latach 1939–1945 gmina znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (niem. Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich^[6].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[7] gmina Łyse ma obszar 246,45 km², w tym:

użytki rolne: 62%,
użytki leśne: 35%.

Gmina stanowi 11,74% powierzchni powiatu.

Wójtowie

III Rzeczpospolita

I kadencja (1990–1994) – Czesław Drężek
II kadencja (1994–1998) – Czesław Drężek
III kadnecja (1998–2002) – Wiesław Kowalikowski
IV kadencja (2002–2006) – Wiesław Kowalikowski
V kadencja (2006–2010) – Wiesław Kowalikowski
VI kadencja (2010–2014) – Wiesław Kowalikowski
VII kadencja (2014–2018) – Jerzy Ksepka
VIII kadencja (2018-2023) – Grzegorz Fabiszewski

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 6.419 osób, 6.341 było wyznania rzymskokatolickiego, 5 prawosławnego, 3 greckokatolickiego a 70 mojżeszowego. Jednocześnie 6.378 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 39 żydowską, a 2 rusińską. Było tu 1.179 budynków mieszkalnych^[8].

Dane z 30 czerwca 2004

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	7913	100	3891	49,2	4022	50,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	32,1		15,8		16,3

Piramida wieku mieszkańców gminy Łyse w 2014 roku^[9].

Sołectwa

Antonia, Baba, Dawia, Dęby, Dudy Puszczańskie, Grądzkie, Klenkor-Wyżega, Lipniki, Łączki, Łyse, Piątkowizna, Plewki, Pupkowizna, Serafin, Szafranki, Tartak, Tyczek, Warmiak, Wejdo, Zalas, Złota Góra^[2].

Sąsiednie gminy

Kadzidło, Myszyniec, Pisz, Rozogi, Turośl, Zbójna

Przypisy

↑ Kwartalnik gminny nr III/2018, s. 25.
↑ ^a ^b BIP gminy, sołectwa.
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Warszawie.
↑ Gmina Łyse w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-12-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Gmina Łyse [online], web.archive.org, 2 października 2011 [dostęp 2022-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-02] .
↑ Karte: Scharfenwiese 1944/45 [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12] .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 45 .
↑ Gmina Łyse w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[gmi-1] Kwartalnik gminny nr III/2018, s. 25.

[soł-2] BIP gminy, sołectwa.

[us-3] Urząd Statystyczny w Warszawie.

[4] Gmina Łyse w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-12-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[5] Gmina Łyse [online], web.archive.org, 2 października 2011 [dostęp 2022-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-02] .

[6] Karte: Scharfenwiese 1944/45 [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12] .

[autonazwa1-7] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[:022-8] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 45 .

[populacja2016-9] Gmina Łyse w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Wsie	Antonia Baba Dawia Dęby Dudy Puszczańskie Grądzkie Klenkor Lipniki Łączki Łyse Piątkowizna Plewki Pupkowizna Serafin Szafranki Tartak Tyczek Warmiak Wejdo Wyżega Zalas Złota Góra
Osada leśna	Serafin
Integralne części wsi	Biele Brzezinki Brzeźniaki Bycza Góra Chaberek Cieciorka Cółno Czarnia Dąbrówki Dęby Łyse Długi Kąt Do Budki Dumienik Duże Sztuki Glutówka Gniazdo Górki Grzęda (Łyse) Grzęda (Wejdo) Kącik Kamrudka Kawał Kłodziny Kruczy Borek Lasek Leśniczówka Warmiak Lipniki (Dęby) Malarz Możdżonek Myszano Na Szaście Nadlesie Okrągłe Parówki Pieczysko Pod Sól Podczarnia Podgórze Podladzie Podtyczek Podwłoczek Pólko Popielicha Popielna Przesowa Przymiarki Rudne Siedziane Stara Wieś Staw Struga Ślepki Turzy Łeb Tyczek-Nosek Tyczek-Worek Więcki Worek Wyróg Wysiukane Za Bycze Za Grzędą Za Gusce Za Siasce Zabagnie (Lipniki) Zabagnie (Wejdo) Zabrodzie Zagościniec Zakadełko Zawądole Zgryz

Wsie	Antonia Baba Brzozowa Dawia (← od 1930) Dęby Dudy Puszczańskie Grądzkie Lipniki Łyse Piątkowizna Szafranki Tartak Tyczek Warmiak Wejdo Zalas
Kolonie	Grundy Tyczek-Nosek Warmiak-Małobudy Zuzanny
Leśniczówki	Łyse

Miasta	Myszyniec
Gminy miejsko-wiejskie	Myszyniec
Gminy wiejskie	Baranowo Czarnia Czerwin Goworowo Kadzidło Lelis Łyse Olszewo-Borki Rzekuń Troszyn

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. białostockie (1919–32) woj. białostockie (1948–75)
Miasta (1867–1932 i 1948–75)	Jedwabne (1915–19 i 1927–32 →) Kolno (do 1932 → i ← od 1948) Stawiski (do 1871, 1915–32 → i ← od 1948)
Gminy wiejskie (1867–1932, 1948–54 i 1973–75)	Czerwone (do 1932 → i ← 1948–54) Gawrychy (do 1932 → i ← 1948–54) Grabowo (← od 1948) Jedwabne (do 1932 →) Jedwabne (1919–22) Kolno (od 1973) Kubra (do 191?) Lachowo (← od 1948) Łyse (do 1932 → i ← od 1948) Mały Płock (do 1932 → i ← od 1948) Przytuły (191?–1932 →) Rogienice (do 1932 →) Stawiski (do 1932 → i ← od 1948) Turośl (do 1932 → i ← od 1948) Zbójna (w 1946 i od 1973)
Gromady (1954–72)	Baba (1954–65) Borkowo (1954–59) Budy Stawiskie (1954–59) Cedry (1954–57) Cieciory (1954–61) Czerwone (1954–72) Dobrylas (1954–68) Dudy Puszczańskie (1954–59) Grabowo (1954–72) Jurzec Włościański (1954–59) Kąty (1954–71) Kolno (1959–72) Korzeniste (1954–59) Kozioł (1954–59) Krusza (1954–57) Ksepki / Ksebki (1954–61) Kumelsk (1954–59) Kuzie (1954–71) Lachowo (1954–72) Leman (1954–72) Lipniki (1954–72) Łosewo (1954–59) Łyse (1954–72) Mały Płock (1954–72) Michny (1954–57) Okurowo (1954–59) Poryte Włościańskie (1954–71) Przyborowo (1954–59) Ptaki (1954–59) Ruda Osowiecka (1954–59) Skroda Wielka (1954–59) Stawiski (1958–72) Surały (1954–68) Turośl (1954–72) Tyszki-Łabno (1954–59) Wincenta (1954–59) Zabiele (1954–68) Zalas (1954–72) Zaskrodzie (1954–59) Zbójna (1954–72)

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (II RP) (1939) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Myszyniec (do 1870) Ostrołęka
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Czarnia (od 1931) Czerwin Durlasy (1931–54) Dylewo (1868–1931) Gawrychy (← 1932–45 i w 1947 →) Goworowo Kadzidło (od 1931) Lelis (od 1973) Łyse (← 1932–47 →) Myszyniec (od 1868) Nakły (do 1936) Nasiadki (do 1931) Olszewo-Borki (od 1973) Ostrołęka (do 1868) Piski (do 1936 i 1936–54) Rzekuń Stary Myszyniec (do 1868) Szczawin (do 1936) Troszyn Turośl (← 1932–47 →) Wach (do 1931) Zbójna (w 1946 i od 1973)
Gromady (1954–72)	Antonie (1954–61) Bandysie (1954–59) Borawe (1954–59) Czarnia (1954–72) Czerwin (1954–72) Dąbrowy (1954–61 (→)) Dąbrówka (1954–61) Dylewo (1954–72) Gleba (1954–59) Golanka (1954–57) Goworowo (1954–72) Jarnuty (1954–59) Jawory Stare (1954–59) Jazgarka (1954–59) Kadzidło (1954–72) Kleczkowo (1954–68) Kołaki (← 1958–61) Kunin (1954–61) Laski Szlacheckie (1956–61) Lelis (1954–72) Malinowo Stare (1954–56) Myszyniec (1954–72) Niedźwiedź (1954–59) Nowa Wieś (← 1955–72) Nowawieś (Wschodnia) (1954–68) Olszewka (1954–61) Olszewo-Borki (1954–72) Opęchowo (1954–59) Ostrołęka (1969–72) Pasieki (1954–72) Pełty (1954–57) Piski (1954–72) Rzekuń (1954–72) Siedliska (1954–59) Stepna Stara (1954–59) Strzałki (1954–59) Suchcice (1954–68) Surowe (1954–59) Troszyn (1954–72) Wach (1954–61) Wolkowe (1954–61) Wykrot (1954–72) Zabrodzie (1961–68) Zalesie (1954–59) Zawady (1954–61) Żabin (1954–68)