Łysak wspaniały

Łysak wspaniały
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	podziemniczkowate
Rodzaj	łysak
Gatunek	łysak wspaniały
	Nazwa systematyczna
	Gymnopilus junonius (Fr.) P.D. Orton; Trans. Br. mycol. Soc. 43(2): 176 (1960)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łysak wspaniały (Gymnopilus junonius (Fr.) P.D. Orton) – gatunek grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus junonius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1960 r. Peter Darbishire Orton^[1].

Synonimy^[2]:

Agaricus aureus Bull. 1782
Agaricus junonius Fr. 1821
Fungus aureus (Gray) Kuntze 1898
Gymnopilus junonius (Fr.) P.D. Orton 1960 var. junonius
Gymnopilus spectabilis var. junonius (Fr.) Kühner & Romagn. 1953
Lepiota aurea Gray 1821
Pholiota grandis Rea 1903
Pholiota junonia (Fr.) P. Karst. 1879
Pholiota spectabilis var. junonia (Fr.) J.E. Lange 1940
Tricholoma aureum (Gray) Sacc. 1911

Władysław Wojewoda z współautorami w 1999 r. zaproponowali nazwę łysak wspaniały, dawniej w polskim piśmiennictwie opisywany był jako łuszczak wspaniały, łuskwiak wspaniały i bedłka wspaniała^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 6–15 cm. U młodych osobników jest półkulisty i zamszowy, potem wypukły i w końcu rozpostarty. Barwa żółtoochrowa, żółtordzawa, rudawa, brązowopomarańczowa, powierzchnia sucha, pokryta wrośniętymi łuskami o barwie brązowej^[4]^[5]. Brzeg młodych owocników podwinięty^[6].

Blaszki

Średnio gęste, nieco zbiegające ząbkiem lub przyrośnięte. Początkowo mają barwę kremową, potem jasnożółtobrązową, w końcu rdzawobrązową^[4].

Trzon

Wysokość 8–20 cm, grubość 1–3 cm, kształt walcowaty, wrzecionowaty, dołem zgrubiały i często korzeniasty. Posiada dość trwały pierścień. Nad pierścieniem jest gładki, tylko oprószony, pod pierścieniem pokryty brązowymi, drobnymi włókienkami i kosmkami. Barwa jasnożółta, w kierunku podstawy ciemniejąca do czerwonobrązowej^[4]^[6].

Miąższ

Twardy, żółty. Ma przyjemny, grzybowy zapach, ale w smaku jest gorzki^[6].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników rdzawobrązowy. Zarodniki rdzawopomarańczowe, elipsoidalne, chropowate, o rozmiarach 7–15 × 4,6–6 μm. Podstawki 2 lub 4-sterygmowe. Pleurocystyd brak. Cheilocystydy wrzecionowate, wybrzuszone, o rozmiarach 18–24 × 4–7μm^[7].

Występowanie i siedlisko

Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, występuje także w Ameryce Północnej (USA i Kanada), Japonii, Australii i Nowej Zelandii^[8]. W Europie Środkowej występuje w rozproszeniu^[9], w Polsce jest rzadki^[6].

Owocniki wyrastają w lasach, czasami także w parkach i przy drogach na pniach i na próchniejącym drewnie, zwłaszcza brzozy, sosny i dębu. Owocniki pojawiają się od lipca do października^[3].

Znaczenie

Saprotrof, grzyb trujący^[4]^[6].

Gatunki podobne

Gatunek trudny do pomylenia^[4]. Wyróżnia się wśród innych rosnących na drzewie swoimi dużymi rozmiarami, a także barwą i pierścieniem na trzonie. Starsze i małe okazy mogą być ewentualnie pomylone z łuskwiakiem nastroszonym (Pholiota squarrosa)^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
↑ Shroomery Gymnopilus junonius. [dostęp 2016-11-078].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-11-07].
↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. Warszawa: Weltbild, 2011. ISBN 978-83-258-0588-3.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).

[2] Species Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).

[checklist-3] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[wag-4] Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.

[griz-5] Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.

[snowarski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.

[7] Shroomery Gymnopilus junonius. [dostęp 2016-11-078].

[8] Discover Life Maps. [dostęp 2016-11-07].

[gminder-9] Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. Warszawa: Weltbild, 2011. ISBN 978-83-258-0588-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]