Łacinka białoruska

Łacinka białoruska, łacinka (biał. лацінка, łacinka) – wariant alfabetu łacińskiego, który został przystosowany do zapisu języka białoruskiego.

Współczesna łacinka białoruska oparta jest o alfabet polski z dodatkiem haczków (č, š, ž; podobnie jak w czeskim czy chorwackim), litery v oraz ŭ, za to nie zawiera liter ą, ę, ó, w i ż.

Pierwotnie była bliższa alfabetowi polskiemu i zamiast š, č, ž i v używano odpowiednio sz, cz, ż i w, którą zastąpiono w ostatniej kolejności w XX wieku.

Drogowskaz w Mińsku

Podręcznik szkolny autorstwa Bronisława Taraszkiewicza wydany w Wilnie w 1931 roku

Książka Romualda Ziemkiewicza poświęcona Janowi Barszczewskiemu, wydana w Wilnie w 1911 roku

Pierwszy numer "Mużyckiej Praudy" Konstantego Kalinowskiego (1863), jeden z pierwszych przykładów użycia łacinki białoruskiej

Po upadku Związku Radzieckiego i uzyskaniu niepodległości przez Białoruś rozpoczęto pracę nad przywróceniem łacinki do zapisu języka białoruskiego, ale używana jest ona bardzo rzadko. Posługuje się nią na przykład środowisko skupione wokół tygodnika „Nasza Niwa” i pisma Arche oraz zespół N.R.M. – większość tytułów ich płyt i piosenek jest zapisana właśnie łacinką.

Alfabet

Litera	Wymowa IPA
A   a	a
B   b	b
C   c	ʦ – jak polskie c; w wersji miękkiej (przed i) dźwięk wymawiany jak cj w końcówce -cja
Ć   ć	ʦʲ – dźwięk wymawiany jak „syczące” cj
Č   č	ꭧ – jak polskie cz (zawsze twarde)
D   d	d (zawsze twarde)
E   e	ɛ – jak polskie e
F   f	f
G   g	ɡ – jak polskie g
H   h	ɣ – jak dźwięczne polskie h
I   і	i; po spółgłosce a przed samogłoską tylko jako znak zmiękczenia
J   j	j
K   k	k
L   l	ʎ – jak polskie miękkie l
Ł   ł	ɫ – kresowe (welaryzowane) ł
M   m	m
N   n	n; w wersji miękkiej (przed i) – jak ń
Ń   ń	ɲ – jak polskie ń
O   o	ɔ – jak polskie o
P   p	p
R   r	r (zawsze twarde)
S   s	s; w wersji miękkiej (przed i) dźwięk wymawiany jak sj w końcówce -sja
Ś   ś	sʲ – dźwięk wymawiany jak „syczące” sj
Š   š	ʂ – jak polskie sz (zawsze twarde)
T   t	t (zawsze twarde)
U   u	u
Ŭ   ŭ	w – u niezgłoskotwórcze – jak polskie ł lub u w słowie Europa
V   v	v – jak polskie w
Y   y	ɨ – jak polskie y
Z   z	z; w wersji miękkiej (przed i), dźwięk wymawiany jak zj w końcówce -zja
Ź   ź	zʲ – dźwięk wymawiany jak „syczące” zj
Ž   ž	ʐ – jak polskie ż (zawsze twarde)
Dwuznaki	Wymowa IPA
Ch   ch	x – jak polskie bezdźwięczne ch
Dz   dz	ʣ – jak polskie dz; w wersji miękkiej (przed і), dźwięk wymawiany jak dzj w końcówce -dzja
Dź   dź	ʣʲ – dźwięk wymawiany jak „syczące” dzj
Dž   dž	ꭦ – jak polskie dż (zawsze twarde)

Transliteracja tekstu z cyrylicy na łacinkę

Samogłoski

Cyrylica	na początku wyrazu; po samogłosce	po spółgłosce	po miękkim znaku; po apostrofie	po spółgłosce л
а	a	a	-	a
э	e	e	-	e
і	i	i	ji	i
о	o	o	-	o
у	u	u	-	u
ы	-	y	-	y
я	ja	ia	ja	a
е	je	ie	je	e
ё	jo	io	jo	o
ю	ju	iu	ju	u

Spółgłoski

Cyrylica	Normalnie	przed ь; przed: п, б, в, ф, м, с, з, ц, дз, л, н я, е, ё, ю, ь
б	b	b
в	v	v
г	h, w wyrazach obcych g	h, w wyrazach obcych g
д	d	-
ж	ž	-
з	z	ź
й	j	j
к	k	k
л	ł	l (także przed і, я, е, ё, ю)
м	m	m
н	n	ń
п	p	p
р	r	-
с	s	ś
т	t	-
ў	ŭ	ŭ
ф	f	f
х	ch	ch
ц	c	ć
ч	č	-
ш	š	-
ь	-	-
'	-	-

Przykład literacki

Wiersz Natalli Arsieńniewy pt. „Mahutny Boża”

Cyrilica: Магутны Божа Магутны Божа, ўладар сусьветаў, Вялікіх сонцаў і сэрц малых! Над Беларусяй ціхай і ветлай Рассып праменьні свае хвалы. Дай спору ў працы штодзённай шэрай, На лусту хлебу, на родны край, Павагу, сілу і веліч веры У нашу праўду, у прышласьць - дай! Дай урадлівасьць жытнёвым нівам, Учынкам нашым пашлі ўмалот! Зрабі свабоднай, зрабі шчасьлівай Краіну нашу і наш народ!

Łacinka: Mahutny Boža Mahutny Boža, ŭładar suśvietaŭ, Vialikich soncaŭ i serc małych! Nad Biełarusiaj cichaj i vietłaj Rassyp pramieńni svaje chvały. Daj sporu ŭ pracy štodzionnaj šeraj Na łustu chlebu, na rodny kraj, Pavahu, siłu i vielič viery U našu praŭdu, u pryšłaść – daj! Daj uradlivaść žytniovym nivam, Učynkam našym pašli ŭmałot! Zrabi svabodnaj, zrabi ščaślivaj Krainu našu i naš narod!

Tłumaczenie Wszechmocny Boże Wszechmocny Boże, władco Wszechświata, Wielkich słońc i małych serc! Nad Białorusią cichą i życzliwą Rozsyp promienie swojej chwały. Daj zapał w pracy codziennej szarej, Na pajdę chleba, na ojczysty kraj, Powagę, siłę i wielkość wiary W naszą prawdę, w przyszłość - daj! Daj urodzaj żytnym niwom, Uczynkom naszym ześlij plony! Uczyń wolną, uczyń szczęśliwą Naszą krainę i naród nasz!

Zobacz też

• urzędowa transliteracja białoruskich nazw geograficznych

Linki zewnętrzne

• Strona o języku białoruskim (ang.)
• Keyboard Lithuaniae 1009—2009 i Litwinska-biełaruskaja lacinskaja abeceda
• лацiнка (раскладка клавіятуры) для "чайнікаў"
• Latynizator - online konwerter stron internetowych z cyrylicy na łacinkę