Przejdź do zawartości

Rudolf Diels

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rudolf Diels
Ilustracja
Rudolf Diels, 1933
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1900
Berghausen

Data i miejsce śmierci

18 listopada 1957
Katzenelnbogen

Zawód, zajęcie

Prawnik

Multimedia w Wikimedia Commons

Rudolf Diels (ur. 16 grudnia 1900 w Berghausen, zm. 18 listopada 1957 w Katzenelnbogen) – niemiecki prawnik, pierwszy kierownik pruskiego Urzędu Tajnej Policji Państwowej (niem. Geheimes Staatspolizeiamt – Gestapa), który przekształcił się w 1936 w Gestapo (niem. Geheime Staatspolizei, Tajna Policja Państwowa).

Od 1930 pracował jako prawnik w ministerstwie spraw wewnętrznych Prus. Pracował razem z Hermannem Göringiem, jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy. Po przejęciu władzy przez NSDAP został kierownikiem Gestapy, jednak wskutek rozgrywek o władzę pomiędzy Göringiem a Heinrichem Himmlerem musiał odejść. Następnie piastował stanowiska prezydenta (niem. Regierungspräsident) rejencji Kolonii i Hanoweru. W 1937 wstąpił do NSDAP.

Po zakończeniu II wojny światowej był przesłuchiwany jako świadek w procesach norymberskich. Po pozytywnym przejściu denazyfikacji żył jako urzędnik do ponownego zatrudnienia, tzw. Beamter zur Wiederverwendung a tymczasowe wynagrodzenie przedemerytalne (niem. Wartegeld) otrzymywał z kasy landu Dolnej Saksonii.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Diels – urodzony 16 grudnia 1900 w Berghausen[1] – był synem rolnika z Taunusu[2]. Uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Wiesbaden[3]. Po ukończeniu szkoły zgłosił się na ochotnika do wojska – pod koniec I wojny światowej służył w wydziale wywiadu w alzackim Hagenau[3]. W 1919 podjął studia prawnicze w Marburgu[4][3], gdzie również miał wstąpić do korporacji akademickiej Corps Rhenania Straßburg[5]. Po pomyślnym złożeniu pierwszego egzaminu państwowego, został zatrudniony jako referendarz w administracji państwowej w Kassel (1920)[1]. Drugi egzamin państwowy zdał w 1924, po czym pracował jako asesor w starostwach (niem. Landratsamt) w Neuruppin, Teltowie i Peine[6][1].

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Prus

[edytuj | edytuj kod]

W 1930 Diels otrzymał stanowisko radcy rządowego (niem. Regierungsrat) w pruskim ministerstwie spraw wewnętrznych prowadzonym wówczas przez socjaldemokratę Carla Severinga[7]. Sprawował funkcję kierownika decernatu ds. zwalczania ruchu komunistycznego w wydziale politycznym policji[8]. W tym samym roku Diels poślubił swoją pierwszą żonę Hildegard Mannesmann, córkę przemysłowca Alfreda Mannesmanna[9].

W 1932 Diels objął kierownictwo wydziału politycznego policji pruskiej[10]. W okresie tym przekazał zwolennikom von Papena informacje o rozmowie swojego przełożonego, sekretarza stanu Wilhelma Abegga z politykami partii komunistycznej (niem. Kommunistische Partei Deutschlands, KPD) Wilhelmem Kasperem i Ernstem Torglerem[11][12]. Informacje te, które relacjonowały rozmowę Abegga w zniekształconej formie, i w takiej rozpowszechniane przez prasę, stanowiły podstawę przypuszczeń, że rząd pruski kolaborował z komunistami[13].

Wzmocniło to pozycję von Papena. 20 lipca 1932 doszło do tzw. Zamachu Pruskiego (niem. Preußenschlag), kiedy to kanclerz Rzeszy Franz von Papen rozwiązał pruski socjaldemokratyczny rząd krajowy Otto Brauna (SPD), wprowadził zarząd komisaryczny rządu Rzeszy a sam mianował się komisarzem Rzeszy (niem. Reichskommissar) na Prusy[a]. W tym okresie Diels otrzymał awans na stanowisko głównego radcy stanu (niem. Oberregierungsrat)[8][1].

Według dokumentów izby orzekającej w procesie denazyfikacji, na początku lat 30. XX w. Diels utrzymywał kontakty z von Papenem i narodowymi socjalistami, natomiast od końca 1932 z Göringiem, któremu dostarczał informacje o komunistach i socjaldemokratach[14].

Szef policji politycznej

[edytuj | edytuj kod]
Szef Gestapy, Rudolf Diels przemawiający do więźniów objętych amnestią na terenie obozu koncentracyjnego Esterwegen koło Papenburga, 1933

Göring doceniał informacje z pruskiego ministerstwa spraw wewnętrznych. Natychmiast po dojściu Hitlera do władzy, Göring zabrał się za reorganizację policji. Nowym prezydentem policji w Berlinie został Magnus von Levetzow[15]. Zakres kompetencji Dielsa jako kierownika wydziału politycznego został poszerzony. Göring zamierzał wyodrębnić wydział Dielsa jako samodzielną jednostkę, uniezależniając ją od policji[16]. Udało się to 26 kwietnia 1933, kiedy powołano do życia Urząd Tajnej Policji Państwowej (niem. Geheimes Staatspolizeiamt – Gestapa) a Diels został kierownikiem Gestapy w Berlinie[1][5]. W czerwcu 1933 awansował na radcę ministerialnego (niem. Ministerialrat)[5]. W 1933 Diels został również członkiem SS[8].

Chociaż Diels swoją ówczesną działalność przedstawiał później jako opozycyjną, zachowały się dowody na jego współpracę z nazistami. Diels popierał zbliżenie Gestapy z oddziałami SA – które sam wspierał jako tzw. Förderndes Mitglied od marca 1932[10][17] – poprzez przyjęcie dowódców SA do służby policyjnej.

Blokował jednak śledztwo SA w sprawie śmierci Albrechta Höhlera[18], bezrobotnego stolarza i członka Roter Frontkämpferbund (RFB), który zamordował jednego z dowódców SA Horsta Wessela. We wrześniu 1930 Höhler został skazany na 6 lat i miesiąc więzienia. Karę odsiadywał w więzieniu w Wołowie. Po dojściu Hitlera do władzy został przeniesiony do placówki w Berlinie. Höhler wystąpił o powrót do Wołowa[19]. Podczas transportu do więzienia został rozstrzelany przez SA-mannów[19]. Po wojnie Diels utrzymywał, że próbował wszcząć śledztwo w tej sprawie, jednak Göring i Freisler byli przeciwni[13].

Ponadto Diels był zaangażowany w upowszechnienie aresztu prewencyjnego (niem. Schutzhaft)[20][b] oraz naciskał na przygotowanie list politycznie aktywnych Żydów i organizacji żydowskich[21]. Konflikty pomiędzy Dielsem i SA a SS, na przykład odnośnie do prowadzenia obozów koncentracyjnych, wydają się wynikać raczej z walki o kompetencje niż z pobudek opozycyjnych Dielsa[22].

Czystki polityczne

[edytuj | edytuj kod]

Szybka kariera Dielsa została gwałtownie przyhamowana, kiedy został uwikłany w walkę o władzę pomiędzy Göringiem a Himmlerem[23][24]. Himmler starał się o kontrolę nad całym aparatem policyjnym w Niemczech, także na terenie Prus. Jeszcze 15 września 1933 kiedy dowódcy Himmlera zostali przejęci przez SS i otrzymali stopnie Obersturmbannführer, Diels został zwolniony przez Göringa i jak sam utrzymywał musiał uciekać – zbiegł do Czechosłowacji[23]. Jego mieszkanie i biuro zostały przeszukane przez SA i SS. Dopiero za namową Göringa, Diels wrócił do Berlina, gdzie 29 listopada 1933 powrócił na swoje poprzednie stanowisko kierownika Gestapy, obejmując jednocześnie funkcję wiceprezydenta berlińskiej policji[25]. Po wojnie Diels twierdził, że był prześladowany przez SS, szczególnie przez Heydricha. 9 listopada 1933 otrzymał stopień SS-Standartenführera.

Wiele wpływowych osobistości reżimu nazistowskiego było niechętnych Dielsowi, również z powodu pomocy jakiej udzielił opozycjonistom (Severingowi i Kempnerowi) w wyjeździe za granicę. 21 kwietnia 1934 Diels został przeniesiony w stan spoczynku, a jego następcą został Himmler[10]. Następnie Diels objął stanowisko prezydenta (niem. Regierungspräsident) Rejencji Kolonii[10].

Czystki polityczne – noc długich noży – przeprowadzone po aferze Röhma latem 1934 nie objęły Dielsa, który z jednej strony nadal cieszył się względami Göringa, a z drugiej był w posiadaniu dokumentów obciążających kierownictwo NSDAP, które mógł wykorzystywać do wywierania nacisku[c].

Po konfliktach z esseńskim gauleiterem Josefem Terbovenem, w lipcu 1936 Diels przeniósł się na własną prośbę na stanowisko prezydenta Rejencji Hanoweru (niem. Regierungsbezirk Hannover)[27]. W tym samym roku rozwiódł się ze swoją pierwszą żoną. Dopiero w 1937 wstąpił do NSDAP[28]. W 1939 został SS-Oberführerem[1].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

W 1941, dzięki Göringowi, w wyniku reorganizacji Koncernu Hermann Göring, został jego dyrektorem generalnym i przewodniczącym zarządu holdingu Zakładów Rzeszy Transportu Śródlądowego “Hermann Göring” (niem. Reichswerke AG für Binnenschiffahrt „Hermann Göring“)[27]. W 1943 Diels ożenił się z Ilse Göring, wdową po zmarłym w 1932 bracie Hermanna Göringa, Karlu Erneście[29]. Po kolejnych konfliktach z SS w 1943, Göring wysłał Dielsa do sanatorium w Lugano, gdzie Diels bezskutecznie ubiegał się o azyl polityczny. Diels spotkał tam również ponownie Hansa Bernda Giseviusa, swojego dawnego konkurenta do stanowiska szefa Gestapy i późniejszego spiskowca z 20 lipca 1944, pełniącego wówczas funkcję wicekonsula w Zurychu. Po powrocie do Rzeszy był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo (wczesną wiosną oraz w listopadzie 1944[30]).

Proces norymberski

[edytuj | edytuj kod]

Diels został zaaresztowany 3 maja 1945 i internowany do 1948. Od jesieni 1945 do lata 1947 był przesłuchiwany jako świadek oskarżenia w procesie norymberskim. Według Johna H. Herza, analizującego zeznanie Dielsa

Świadek […] zeznając próbuje wybielić oskarżonego, Goeringa, a przez to pośrednio uwolnić siebie od wszelkiej odpowiedzialności[d]

Wedle protokołu z procesu, praca Dielsa dla reżimu nazistowskiego została ostro skrytykowana przez Giseviusa[32].

Później Diels pracował dla amerykańskiego rządu wojskowego – jeszcze w 1948 nawiązał kontakt z amerykańskim kontrwywiadem CIC[33].

Denazyfikacja

[edytuj | edytuj kod]

W połowie 1949 Diels został pozytywnie zweryfikowany w procesie denazyfikacji. Wstawili się za nim Paul Löbe oraz Ernst Torgler. Pomimo to, już 5 stycznia 1949 w zonie radzieckiej wydano na niego nakaz aresztowania, który jednak nie był honorowany w zonach zachodnich.

Diels charakteryzował się stale na opozycjonistę reżimu nazistów[13][34]. Sam siebie zaliczał do kręgu spiskujących przeciwko Hitlerowi przed zamachem 20 lipca 1944. Wskazywał na prześladowania ze strony SS, szczególnie Heydricha[35].

Jednak wyniki badań historycznych ukazują Dielsa w mniej pozytywnym świetle, jako biurokratycznego oportunistę, potrafiącego dopasować się do wszelkich okoliczności, by dopomóc swojej karierze[13]. W okresie Republiki Weimarskiej Diels pozostawał w kręgu liberałów, uczęszczając do berlińskiego Klubu Demokratycznego, którego prezydentem był żydowski wiceprezydent policji berlińskiej Bernhard Weiß. Jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy, Diels pozostawał w bliskich kontaktach z Göringiem, którego protekcją cieszył się do końca wojny. Podczas kierowania Gestapo, Diels był zaangażowany w upowszechnienie aresztu prewencyjnego (niem. Schutzhaft) i pierwszych obozów koncentracyjnych (np. KZ Sonnenburg) oraz naciskał na przygotowanie list politycznie aktywnych Żydów i organizacji żydowskich. Po wojnie, już od 1948–1949 Diels pracował dla alianckiej administracji okupacyjnej[36].

Potwierdzono, że Diels pomagał w odosobnionych przypadkach ucieczek prześladowanych opozycjonistów zagranicę, co podczas procesu denazyfikacji przyczyniło się do jego pozytywnej weryfikacji. Jednak jego działalność opozycyjna i uczestnictwo w spisku przeciwko Hitlerowi nie zostały udowodnione.

W 1949 Diels opublikował swoją apologetyczną autobiografię “Lucifer ante portas. Es spricht der erste Chef der Gestapo”[2], która jeszcze przed ukazaniem się drukiem, pojawiła się pomiędzy majem a lipcem 1949 w dziewięciu odcinkach w magazynie Der Spiegel[37].

Po zakończeniu internowania Diels mieszkał w swojej posiadłości Twenge, koło Hanoweru[38]. Jako tzw. sto-trzydziesty-pierwszy (urzędnik po pozytywnej denazyfikacji, który mógł być ponownie zatrudniony w aparacie państwowym RFN[e]) żył jako urzędnik do ponownego zatrudnienia, tzw. Beamter zur Wiederverwendung a tymczasowe wynagrodzenie przedemerytalne (niem. Wartegeld) otrzymywał z kasy landu Dolnej Saksonii[39].

W związku z aferą Otto Johna[f], Diels opublikował w 1954 pamflet na Johna[40], w którym również atakował porządek demokratyczny nowej republiki niemieckiej. Publikację oraz jej autora ostro skrytykowano w Bundestagu[41]. W 1955 w Dolnej Saksonii wszczęto przeciwko Dielsowi postępowanie dyscyplinarne na podstawie Art. 131 Ustawy zasadniczej[g] 2 czerwca 1955 na posiedzeniu gabinetowym, rząd odrzucił propozycję komisji konstytucyjnej Bundestagu, by wystąpić o odebranie praw obywatelskich na podstawie Art. 18 Ustawy zasadniczej[h] Dielsowi oraz dwóm innym autorom tekstów antydemokratycznych: Friedrichowi Lenzowi i Karlowi Ludwigowi Striederowi[42].

Diels zginął w wypadku z bronią myśliwską 18 listopada 1957 w Katzenelnbogen[1], kiedy to zranił się śmiertelnie przy wyciąganiu broni z samochodu[23].

Pożar Reichstagu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Pożar Reichstagu.

Popierający tezę podpalenia Reichstagu przez jednostki SA przedstawiają Dielsa jako wtajemniczonego w plany SA. Rzekomo pośród dokumentów, które Diels zbierał na przywódców NSDAP, miały znajdować się akta identyfikujące prawdziwych sprawców. Diels nie potwierdzał tych rewelacji. Sam jednak wierzył do 1949, że to SA podpaliło parlament Rzeszy[43]. Później zmienił zdanie i uważał, że była to indywidualna akcja holenderskiego komunisty van der Lubbego[44]. Na temat powodów zmiany zdania nigdy się nie wypowiadał. Rzekomo, tuż przed śmiercią planował zrekonstruować wraz z instytutem historycznym Institut für Zeitgeschichte (IfZ) wydarzenia z 27 lutego 1933.

Pod koniec listopada 1954 magazyny ilustrowane Stern i Weltbild zamieściły bogate materiały na temat pożaru Reichstagu w 1933 oraz dojścia Hitlera do władzy, bazujące na informacjach Dielsa.

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Rudolf Diels: Lucifer ante Portas: Es spricht der erste Chef der Gestapo. Zurych, 1949; Stuttgart, 1950. (niem.).
  • Rudolf Diels: Der Fall Otto John: Hintergründe und Lehren. Getynga: Göttinger Verlagsanstalt, 1954. (niem.).

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Po wyborach do pruskiego Landtagu 24 kwietnia 1932 koalicja weimarska utraciła większość w Landtagu. Rząd Otto Brauna pozostawał jednak przy władzy wobec niemożności wyłonienia innej większości parlamentarnej. Opozycję w Landtagu Prus stanowiły NSDAP i KPD. NSDAP posiadało 162 a KPD 57 (łącznie 219) miejsc w Landtagu na ogólne 423 mandaty, pozostałe partie miały 204 mandaty. 20 lipca 1932 kanclerz Franz von Papen wydał dekret zwalniający gabinet pruski z urzędu z uzasadnieniem, że rząd nie jest w stanie zapewnić porządku i bezpieczeństwa w kraju. Pretekstem były starcia komunistów z SA w Altonie podczas których zginęło 18 osób. Komisarzem Rzeszy w Prusach został sam Franz von Papen, jego zastępcą, faktycznie sprawującym funkcję Komisarza w Prusach – Franz Bracht.
  2. ↑ Areszt prewencyjny był eufemizmem określającym pobyt w obozie koncentracyjnym.
  3. ↑ O tym, że Diels zbierał materiały na Göringa i innych przywódców partyjnych pisze Browder[26].
  4. ↑ Wolne tłumaczenie z jęz. angielskiego: The witness […] throughout the Statement, tries to whitewash the defendant, Goeing, and thereby indirectly absolve himself from all responsibilities.[31].
  5. ↑ Nazwa sto-trzydziesty-pierwszy pochodzi od numeru artykułu ustawy zasadniczej (Juristischer Informationsdienst: Grundgesetz. XI. Übergangs- und Schlußbestimmungen (Art. 116–146). Artikel 131. [dostęp 2009-05-31]. (niem.).), na podstawie którego 10 kwietnia 1951 Bundestag przegłosował ustawę o ponownym zatrudnieniu urzędników, którzy zostali pozytywnie zweryfikowani w procesie denazyfikacji.
  6. ↑ 20 lipca 1954, Otto John – pierwszy szef Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji (niem. Bundesamt für Verfassungsschutz) – wziąwszy udział w uroczystych obchodach dwudziestej rocznicy zamachu na Adolfa Hitlera, zniknął. 22 lipca 1954 wygłosił przemówienie w radio NRD, nawołując do zjednoczenia Niemiec. W jego imieniu dodano, że John protestuje przeciwko polityce reaktywacji narodowych socjalistów w zachodnioniemieckiej służbie cywilnej. Patrz Bernd Stöver. Der Fall Otto John. Neue Dokumente zu den Aussagen des deutschen Geheimdienstchefs gegenüber MfS und KGB. „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”. 47(1), s. 103–136, 1999. Oldenbourg Wissenschaftsverlag GmbH. (niem.). 
  7. ↑ Art. 131 reguluje sytuację prawną urzędników po pozytywnej denazyfikacji, którzy mogli być ponownie zatrudnieni w aparacie państwowym RFN. Patrz Juristischer Informationsdienst: Grundgesetz. XI. Übergangs- und Schlußbestimmungen (Art. 116–146). Artikel 131. [dostęp 2009-05-31]. (niem.).
  8. ↑ Art. 18 stanowi, że kto nadużywa praw podstawowych, m.in. wolności wypowiedzi, atakując demokratyczny porządek państwa, traci te prawa – decyzję podejmuje Trybunał Konstytucyjny (niem. Bundesverfassungsgericht), patrz Juristischer Informationsdienst: Grundgesetz. I. Die Grundrechte (Art. 1–19) Artikel 18. [dostęp 2009-06-06]. (niem.).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g Bundesarchiv: „Akten der Reichskanzlei. Weimarer Republik” online: Diels, Rudolf. bundesarchiv.de. [dostęp 2010-11-03]. (niem.).
  2. ↑ a b Böttcher 2002 ↓, s. 95.
  3. ↑ a b c Wallbaum 2009 ↓, s. 43.
  4. ↑ Heuer 1995 ↓, s. 6.
  5. ↑ a b c Frankfurter Verbindungen: Berühmte (und berüchtigte) Korporierte. [dostęp 2009-05-31]. (niem.).
  6. ↑ Bookhagen 2002 ↓, s. 973.
  7. ↑ Rathert 2001 ↓, s. 41.
  8. ↑ a b c Booms 1982 ↓, s. 347.
  9. ↑ Wallbaum 2009 ↓, s. 28.
  10. ↑ a b c d Heuer 1995 ↓, s. 50.
  11. ↑ Hermann von Lindheim. Zu Papens Staatsstreich vom 20. Juli 1932. „Geschichte in Wissenschaft und Unterricht”. 11, 1960. s. 157. 
  12. ↑ Vermerk des Ministerialrats Wienstein über eine Besprechung in der Wohnung des Regierungsrats Diels am 19. Juli 1932. „Akten der Reichskanzlei. Weimarer Republik. Das Kabinett von Papen”. Tom 1 Dokument Nr 66. [dostęp 2009-06-04]. (niem.). 
  13. ↑ a b c d Hett 2008 ↓, s. 175–179.
  14. ↑ Heuer 1995 ↓, s. 35.
  15. ↑ Neue Deutsche Biographie 1985 ↓, s. 391.
  16. ↑ Günter Plum. Staatspolizei und innere Verwaltung 1934-1936. „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte”. 13, s. 191–192, 1965. (niem.). 
  17. ↑ Browder 2004 ↓, s. 55.
  18. ↑ Knobloch 1993 ↓, s. 120.
  19. ↑ a b Knobloch 1993 ↓, s. 122.
  20. ↑ Drobisch 1993 ↓, s. 34.
  21. ↑ Browder 1996 ↓, s. 79.
  22. ↑ Kämper 2005 ↓, s. 48.
  23. ↑ a b c Wistrich 2001 ↓, s. 39.
  24. ↑ Knopf 2006 ↓, s. 22.
  25. ↑ Heuer 1995 ↓, s. 37.
  26. ↑ Browder 2004 ↓, s. 88.
  27. ↑ a b Heuer 1995 ↓, s. 51.
  28. ↑ Becker 2008 ↓, s. 573.
  29. ↑ Höhne 2000 ↓, s. 84.
  30. ↑ Wallbaum 2009 ↓, s. 242.
  31. ↑ Cornell University Law Library: Statement by Rudolf Diels (streszczenie i analiza autorstwa Johna H. Herza). [dostęp 2009-05-31]. (ang.).
  32. ↑ The Avalon Project: Nuremberg Trial Proceedings Vol. 12 One Hundred and Thirteenth Day Wednesday, 24 April 1946. [dostęp 2009-05-31]. (ang.).
  33. ↑ Bahar&Kugel 2001 ↓, s. 734.
  34. ↑ Browder 1996 ↓, s. 39.
  35. ↑ Gellately 1991 ↓, s. 52.
  36. ↑ Bahar&Kugel 2001 ↓, s. 732.
  37. ↑ Christoph Graf. The Genesis of the Gestapo. „Journal of Contemporary History”. 22 (3), s. 419–435, 1987. (ang.). 
  38. ↑ Finker 2008 ↓, s. 167.
  39. ↑ Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes. Bund der Antifaschistinnen und Antifaschisten (VVN-Bda): Aus dem "Weißbuch – In Sachen Demokratie". [dostęp 2020-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-14)]. (niem.).
  40. ↑ Diels 1954 ↓.
  41. ↑ Marten 1987 ↓, s. 44, 169.
  42. ↑ Das Bundesarchiv: Kabinettsprotokolle: Kabinettssitzungs am 2 Juni 1955. 8. Entziehung von Grundrechten auf Grund des Art. 18 GG, hier: Schriftsteller Friedrich Lenz 79, Hauptschriftleiter Karl Ludwig Strieder 80 und Reg.Präs. a.W. Dr. Rudolf Diels 81, BMI. [dostęp 2009-06-06]. (niem.).
  43. ↑ Bahar&Kugel 2001 ↓.
  44. ↑ Germanhistorydocs.ghi-dc.org: Raport komendanta głównego pruskiej policji politycznej, Rudolfa Dielsa z 1949. [dostęp 2009-05-02]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rudolf_Diels&oldid=72666663”