Wikipedysta:Wywiadujemy/praca2 współdziałanie

Pegasus w Polsce

Pegasus to oprogramowanie szpiegujące, którym posługiwały się polskie służby, a konkretnie Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego w latach 2017-2021 . W założeniach Pegasus, stworzony przez izraelską firmę NSO Group w 2010 roku, miał służyć organom ścigania oraz wywiadowi państwowemu w wykrywaniu oraz przeciwdziałaniu terroryzmowi, przestępczości zorganizowanej oraz poszukiwaniu zaginionych. Jego stosowanie przez polskie służby w ramach kontroli operacyjnej, wykroczyło poza granicę działalności antyterrorystycznej. Używano go w Polsce w celu inwigilacji poszczególnych osób tj. polityków, senatorów, prokuratorów. Szacuje się, że było to ok. 578 osób. W celu określenia kwestii legalności korzystania przez służby w Polsce z oprogramowania NSO Group powołane zostały dwie komisje: Sejmowa Komisja Śledcza do zbadania legalności, prawidłowości oraz celowości czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych m.in. z wykorzystaniem oprogramowania Pegasus oraz Senacka Komisja Nadzwyczajna ds. inwigilacji. Sposób korzystania z Pegasusa w Polsce był działaniem nielegalnym.

Śledztwo Citizen Lab

Citizen Lab wykryło pierwsze ślady zakupionego przez polski rząd oprogramowania szpiegującego już w 2017 roku. Jednakże nie było w stanie zidentyfikować osób poddanych inwigilacji. Sporządzony przez nich w 2018 roku raport wskazywał, że operator o nazwie roboczej ORZELBIALY rozprzestrzeniał Pegasusa, wykorzystując sieci komórkowe należące do Polkomtel, Fiberlink, Orange Polska, T-Mobile Polska, PROSAT, Vectra i Netia. Sposób działania Pegasusa nie wymaga jednak zgody operatorów telekomunikacyjnych na rozprzestrzenianie przy użyciu ich sieci. W 2018 r. Najwyższa Izba Kontroli w komunikacie prasowym wykazała, że Centralne Biuro Antykorupcyjne otrzymało 25 mln zł od Ministerstwa Sprawiedliwości ze środków pochodzących z Funduszu Sprawiedliwości. W 2019 r. dziennikarskie śledztwo reporterów programu Czarno na białym powiązało kwotę przekazaną CBA z zakupem za pośrednictwem jednej z warszawskich firm informatycznych oprogramowania do inwigilacji. Citizen Lab potwierdziło pięć przypadków stosowania Pegasusa w Polsce; według laboratorium oprogramowania użyto wobec Krzysztofa Brejzy, Romana Giertycha, Ewy Wrzosek (prokurator, członek stowarzyszenia Lex super omnia, krytyczka zmian w sądownictwie wprowadzonych w czasie rządów Prawa i Sprawiedliwości), Michała Kołodziejczaka i Tomasza Szwejgierta (dziennikarz i zastępca redaktora naczelnego portalu Służby specjalne, współautor książki o ministrze Mariuszu Kamińskim). Amnesty International potwierdziło, że Pegasusa użyto przeciwko Krzysztofowi Brejzie, który miał być inwigilowany w czasie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi w 2019 roku. Pełnił on wówczas funkcję szefa sztabu wyborczego Koalicji Obywatelskiej.Ponadto potwierdzono ślady prób zainfekowania Pegasusem na telefonach Ryszarda Brejzy (prezydent Inowrocławia i ojciec Krzysztofa Brejzy) i Magdaleny Łośko (asystentka Krzysztofa Brejzy).

Wykrycie Pegasusa

Początki związane są z rokiem 2015 i kryzysem praworządności. Kierowany przez PIS rząd rozpoczął demontaż systemu sądownictwa i przejmował najważniejsze w kraju instytucje, instalując lojalistów partii we wszystkich strategicznych urzędach. W listopadzie 2016 roku była premier i obecna europosłanka Beata Szydło oraz były minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski wzięli udział w kolacji w domu ówczesnego premiera Izraela Benjamina Netanjahu. Rok później, w lipcu Szydło i Netanjahu spotkali się z szefami rządów państw Grupy Wyszehradzkiej. Prowadzili rozmowy o „wzmocnieniu współpracy w obszarze innowacji i wysokich technologii” oraz „bezpieczeństwa obywateli”. Niedługo potem odbyło się spotkanie ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego z premierem Węgier Viktorem Orbanem i Netanjahu. Następnie polski rząd dokonał zakupu Pegasusa. Potwierdzenie o kupnie oprogramowania szpiegującego zostało podane dopiero w styczniu 2022 roku, po początkowych zaprzeczeniach rządu i lidera PIS.

Pegasus został wykryty w Polsce w 2018 roku. Z tego okresu pochodzą pierwsze udokumentowane przypadki jego użycia. Jeden z nich dotyczył byłego wiceministra skarbu Jerzego Tamborskiego, którego telefon został zhakowany przez oprogramowanie szpiegujące w lutym 2018 roku, co zostało ujawnione przez Amnesty International i Gazetę Wyborczą w lipcu 2022 roku. CBA zatrzymało go oraz pięciu byłych urzędników ministerstwa i analityków rynkowych, którym zarzucono zaniżanie wartości rynkowej spółki chemicznej CIECH w zamian za łapówki. Sąd nie zgodził się z aresztem i nakazał ich zwolnienie. Głównym obiektem zainteresowań był również prezes i właściciel agencji Cross Media PR, Andrzej Długosz, który w okresie od marca 2018 r. do listopada 2019 r. był inwgilowany co najmniej 61 razy. Następnie Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do władz o więcej informacji, jednak bez skutku. Nadal nie przyznawano się do kupna Pegasusa. Jego użytkowanie przez polski rząd ujawniono dopiero w 2021 roku po opublikowaniu raportu z badań prowadzonych przez Associated Press i pracowników Citizen Lab przy Uniwersytecie w Toronto. Wykazał on, iż Pegasus został użyty przeciwko trzem innym osobom w tym Krzysztofie Brejzie. Citizen Lab zdołał wykryć pierwsze ślady zakupionego przez polski rząd oprogramowania szpiegującego już w 2017 roku, jednakże nie był on w stanie zidentyfikować osób inwigilowanych.

Wykorzystanie Pegasusa przez polskie służby

Zarówno raport Citizen Lab, jak i raport końcowy komisji senackiej wskazuje, iż oprogramowania Pegasus używano w Polsce w stopniu agresywnym wobec osób publicznych. Zarówno podczas kampanii parlamentarnej w 2019r., jak i później w okolicznościach wyborów prezydenckich, kiedy to ofiarami miał być sztab opozycji, czyli sztab Rafała Trzaskowskiego, a wśród nich inwigilowany m.in. Krzysztof Brejza, jego asystentka Magdalena Łośko, ojciec Krzysztofa – Ryszard Brejza oraz Sławomir Nowak. Początkowo rząd PiS nie przyznawał się do zarzucanych mu czynów, aczkolwiek raporty wskazywały jednogłośnie. Prawo i Sprawiedliwość nie dostało zgody na przedłużenie licencji na korzystanie z Pegasusa, przez co polskie służby utraciły dostęp do oprogramowania we wrześniu 2021r..

Istnieje możliwość, że korzystanie z oprogramowania Pegasusa prowadziło do naruszania praw obywatelskich (osób wobec których prowadzona była kontrola operacyjna) zawartych w Konstytucji, które gwarantują prywatność, a są to m.in. artykuły takie jak: art. 47 (prawo do poszanowania prywatności), art. 49 (prawo do tajemnicy korespondencji), art. 51 (prawo do ochrony danych osobowych).

Lista osób inwigilowanych Pegasusem:

• Krzysztof Brejza
• Prezydent Inowrocławia Ryszard Brejza
• Posłanka Magdalena Łośko
• Mecenas Roman Giertych
• Prokurator Ewa Wrzosek
• Prezydent Sopotu Jacek Karnowski
• Tomasz Szwejgiert
• Waldemar Skrzypczak
• Marek Suski
• Michał Kołodziejczak

Inicjatywa Rzecznika Praw Obywatelskich

Sprawa kupna i wykorzystania przez CBA systemu Pegasus ożywiła w Polsce dyskusję nad wydolnością systemu kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi. W 2019 roku pod auspicjami Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara przygotowano raport "Osiodłać Pegaza". Prócz samego inicjatora – Adama Bodnara w przedsięwzięciu brała udział cała grupa ekspertów o różnych doświadczeniach związanych z tematyką służb specjalnych. Raport wskazuje na archaiczność polskiego systemu nadzoru i kontroli nad służbami oraz postuluje utworzenie niezależnej instytucji kontrolującej działalność służb. Wskazuje on również na potrzebę wprowadzenia przepisów regulujących nadzór nad służbami, tak aby nie stały one w sprzeczności z prawami obywatelskimi.

Komisja Nadzwyczajna ds. inwigilacji

Powołana została 12 stycznia 2022 roku. Przewodniczącym Komisji był senator Marcin Bosacki, a wiceprzewodniczącymi – senator Gabriela Morawska-Stanecka i senator Sławomir Rybicki. Senat RP zlecił Komisji 3 zadania:

1. zbadanie przypadków nielegalnej inwigilacji z wykorzystaniem oprogramowania Pegasus,
2. zbadanie wpływu wykrytych przypadków inwigilacji na proces wyborczy,
3. opracowanie reformy działalności służb specjalnych.

Komisja odbyła 23 posiedzenia, w tym jedno w trybie ochrony informacji niejawnych. Nie była ona jednak komisją śledczą w rozumieniu ustawy, a zatem nie posiadała uprawnień prokuratorskich, a osoby zapraszane w celu złożenia wyjaśnień nie musiały się przed nią stawiać.  Z ustaleń komisji wynika, iż korzystanie z Pegasusa odbywało się przez operatora „Orzeł Biały”. Zakup oprogramowania Pegasus odbył się niezgodnie z prawem. Komisja ustaliła, że obecny stan prawny nie gwarantuje odpowiedniego nadzoru nad służbami specjalnymi. Komisja przeanalizowała daty ataków systemu Pegasus na telefon senatora Krzysztofa Brejzy i pokrywały się one z kampanią wyborczą w 2019 roku do Parlamentu Europejskiego oraz Sejmu i Senatu. Dodatkowo, Komisja ustaliła na podstawie zeznań osób inwigilowanych systemem Pegasus, iż wybory z 2019 roku nie były uczciwe.

Działania Prokuratora Generalnego

Prokurator Generalny Adam Bodnar w przesłanym do Sejmu i Senatu raporcie za 2023 r. dotyczącym aktywności służb w zakresie kontroli operacyjnej, zawarł informację na temat stosowania Pegasusa oraz innych zbliżonych narzędzi w latach 2017 – 2022. Liczba osób inwigilowanych w tym okresie przez służby wyniosła 578, z czego aż 162 osoby w roku 2021. W raporcie znajdujemy informację o liczbie skierowanych wniosków przez służby o zarządzenie kontroli operacyjnej lub podsłuchu wobec poszczególnych osób. Wniosków za rok 2023 było 5973. Sądy odmówiły w 22 przypadkach, a prokurator w 116. Wśród służb najwięcej wniosków złożyła policja.

Inicjatywy organizacji pozarządowych

Apel do rządu o wprowadzenie systemowych rozwiązań wobec niekontrolowanych działań służb wzniosło 8 polskich organizacji walczących o prawa człowieka: Panoptykon, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Amnesty International, Akcja Demokracja, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Court Watch Polska, Sieć Obywatelska Watchdog Polska oraz Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Nie wyrażali oni zgody na niekontrolowaną inwigilację obywateli, dlatego proponowali wprowadzenie instytucji nadzorującej działalność polskich służb. Raporty organizacji wskazywały na brak skutecznej kontroli polskich służb specjalnych.

Fundacja Panoptykon złożyła petycję o wniosek do Senatu z inicjatywą podjęcia działań ustawodawczych w celu wprowadzenia kontroli nad działaniami inwigilacyjnymi policji oraz służb specjalnych. Zarówno Panoptykon jak i Helsińska Fundacja Praw Człowieka informuje o skali inwigilacji prowadzonej w Polsce, podaje dane dotyczące kontroli operacyjnej, ale także dane telekomunikacyjne.

Sejmowa komisja Śledcza ds. Pegasusa

Komisja śledcza ds. wykorzystywania oprogramowania Pegasus – komisja sejmowa utworzona na mocy uchwały Sejmu RP z dnia 17 stycznia 2024 r. w celu zbadania legalności, prawidłowości oraz celowości czynności operacyjno- rozpoznawczych podejmowanych z wykorzystaniem systemu Pegasus przez rząd, służby specjalne i policję w okresie od dnia 16 listopada 2015 r. do dnia 20 listopada 2023 r. Przewodniczącą Komisji została poseł Magdalena Sroka. Zastępcami przewodniczącej zostali: Michał Bosacki, Paweł Śliz, Tomasz Trela, Przemysław Wipler.

Do dnia 3 czerwca 2024 roku, komisja przesłuchała: Jerzego Kosińskiego, Jarosława Kaczyńskiego, Mikołaja Pawlaka, Michała Wosia, Jana Paziewskiego, Elżbietę Pińciurek (główna księgowa ministerstwa sprawiedliwości). Zapowiedziane są także przesłuchania: Macieja Wąsika, Mariusza Kamińskiego oraz Zbigniewa Ziobry. Do zadań Komisji należy ustalenie tożsamości osób odpowiedzialnych za zakup oprogramowania, ocena celowości tegoż zakupu, zbadanie legalności działań operacyjno-rozpoznawczych służb z wykorzystaniem Pegasusa oraz liczby tych działań wobec obywateli, ustalenie możliwości wystąpienia przypadków naruszenia lub nadużycia przepisów prawa.

Kontrowersje

Legalność Pegasusa

Główną kontrowersją korzystania z oprogramowania Pegasus jest trudna do wykrycia możliwość jego nadużywania przez służby, które z kolei nie utracą uprawnień do prowadzenia kontroli operacyjnej, ponieważ jest ona niezbędna w kontekście funkcjonowania państwa demokratycznego, któremu zależy na aspektach bezpieczeństwa obywateli oraz całego państwa. Ważną kwestią pozostaje, aby powstał organ prowadzący nadzór nad tego typu czynnościami. Obecnie brak jest odpowiedniego ugruntowania prawnego, który otwarcie pozwalałby na korzystanie z takiego oprogramowania. Dotąd nie wiadome jest, czy korzystanie z Pegasusa było poprzedzone wystosowaniem wniosku o zarządzenie kontroli operacyjnej, a w konsekwencji wyrażeniem zgody właściwego sądu. Jednakże, stosowanie tego narzędzia było niezgodne z polskim prawem, ponieważ: 1) kontrola operacyjna co do zasady ma być prowadzona selektywnie, wobec konkretnej osoby, a Pegasus pobiera informacje o szerokim spektrum. Podsłuchuje czy nagrywa nie tylko jedną konkretną osobę, ale również osoby z otoczenia; 2) kwestie czasowe, kontrola operacyjna zarządzana jest na konkretny czas, który nie odnosi się do przeszłości, a wkradając się do telefonu danej osoby mamy dostęp do ramy czasowej, która najpewniej sięga do przeszłości, a co za tym idzie wykracza poza ścisłe ramy kontroli operacyjnej; 3) Kontrola operacyjna musi zostać zarządzona i przeprowadzona w zakresie całkowicie szczelnego systemu. Pegasus nie uzyskał akredytacji bezpieczeństwa teleinformatycznego. Głównym zastrzeżeniem jest brak pewności co do poufności danych. Producentem jest izraelska firma, która udostępnia swój produkt na zasadzie udzielanej licencji. Możliwe jest, że dane zebrane w Polsce trafią poza jej granice, a poufne informacje będą narażone na wypłynięcie.