Wikipedia

Zgłobice

wieś w województwie małopolskim

Zgłobice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. Znajduje się na prawym brzegu Dunajca, na Wysoczyźnie Zgłobickiej, przy drodze z Tarnowa do Wojnicza. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 246 m n.p.m. Z Tarnowem łączy wieś komunikacja miejska linii autobusowych: A24, A29, A30, A32.

Zgłobice
wieś
Ilustracja
Zgłobice – dwór Marszałkowiczów
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Tarnów

Wysokość

246 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

3040

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

33-113[2]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0833473

Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów
Mapa konturowa gminy wiejskiej Tarnów, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zgłobice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zgłobice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Zgłobice”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zgłobice”
Ziemia49°58′19″N 20°54′23″E/49,971944 20,906389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W roku 2021 we wsi mieszkało 3040 osób, z czego 51.8% stanowiły kobiety, a 48.2% mężczyźni[3].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Podczas poszukiwań naftowych w otworach wiertniczych znaleziono sole kamienne na głębokości poniżej 1000 m[4].

Zgłobice k.Tarnowa. ok. 1860
Most na Dunajcu w Zgłobicach ok. 1847r
Odbudowa mostu na Dunajcu, zniszczonego podczas działań wojennych. W tle zgłobicka Skała. 1914/1915

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Zgłobice[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0833480 Brzezinki część wsi
0833496 Jałowce część wsi
0833504 Nad Dunajcem część wsi
0833510 Pod Dunajcem część wsi
0833527 Urwiska część wsi
0833533 Zimna Woda część wsi

Toponimia

edytuj

Najstarsze znane wzmianki dotyczące Zgłobic sięgają 1386 roku, wymieniają one pierwszego znanego właściciela wsi „Slobicze” Jana ze Zgłobic[7][8]. Wieś należała do diecezji krakowskiej, parafii w Zbylitowskiej Górze. Mapa okolic z 1855 r. jedno ze wzgórz pomiędzy zabudowaniami wsi a Dunajcem określa mianem: Zgłobie[7]. W języku staropolskim słowo zgłoba znaczyło tyle co zawała, przeszkoda[9]. Wiązało się to zapewne z rzeką Dunajec i ostrymi wzniesieniami, które stanowiły znaczną przeszkodę na trakcie krakowskim. Obecne nazewnictwo przysiółków Jałowce i Brzezinki świadczy o dawnym drzewostanie porastającym wieś. Wpływ na miejscowe toponimy miało też rolnictwo, stąd Pasternik, Łąki. Z kolei rzeka Dunajec podmywając skarpę, przyczyniła się do nazwania położonego obok przysiółka mianem Urwiska.

Historia wsi

edytuj

Na wzgórzu zawieszonym nad Dunajcem istniało grodzisko z epoki brązu i wczesnego średniowiecza. Zostało ono wpisanego do rejestru zabytków decyzją nr 1247 z dnia 21 grudnia 1970 (nr katalogowy AZP 34/104-65). Przez lata rzeka podmywała wzniesienie tak, że w chwili obecnej istnieje jedynie część dawnego wzgórza, nad samym Dunajcem[7]. Na tzw. mapie Miega z XVIII w. widać wyraźnie zarys całego grodziska, wielkością niewiele ustępującego pobliskim zamkom na Górze św. Marcina czy Trzewlin[10].

Wpływ na rozwój osadnictwa w tym miejscu miał zapewne Dunajec i przeprawa promowa na trakcie krakowskim z Sierakowic do Zgłobic, o czym świadczą wzmianki już od 1409 r.[potrzebny przypis]. Do traktu krakowskiego i przewozu na Dunajcu dołączała droga ze Szczepanowic, co również kilkakrotnie potwierdzają źródła. Prowadzona w kilku etapach regulacja Dunajca w celu ochrony przed powodziami podniosła jego żeglowność tak, że do Zgłobic mogą docierać barki o wyporności do 200 ton.

Pierwsze wzmianki o rodzie „de Slobicze” pochodzą z roku 1399, a wymienianymi osobami są: Tomek, Marcisz, Staszek i Milczko de Sglobicz. W pierwszej połowie XV wieku wymieniany jest Mikołaj de Zglobicz herbu Nowina. Tym samym herbem pieczętowali się Grzegorz, Dziersław i Piotr. Zgłobice w XV w. przekształciły się w wieś szlachecką, a o ich znaczeniu świadczy fakt zabiegania o te tereny. W XVI w. majątek do tej pory jednej rodziny uległ rozdrobnieniu tak, że w 1536 r. było aż 13 dziedziców[7][8]. Poszczególne części (role) miały kilku, a nawet kilkunastu właścicieli m.in.: dziedziców Zbylitowskiej Góry, Mikołajowskich, później również Tarnowskich, Ostrogskich, Zamojskich. W 1504 r. folwarki dziedziczyli: Górski, Piotr Jakuszowski, Stanisław Białucha, Stanisław Dzietżek, Bernard i Stanisław Łysiacy, Piotr Mirosz, Mikołaj Białucha, Jan Bączałka. W księdze poborów z 1581 r. zapisano nazwiska dziedziców. Byli to: „Saraczki, Lissakowski, Dziechnik, Bączalski, Miroschowski i Paluski mają 1 ½ łanu, które sami uprawiają”[7].

Czasy rozbiorowe

edytuj

Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła regulacja koryta Dunajca, w wyniku której przewóz, most i przystań usytuowano koło tzw. skały w Zgłobicach[11]. Około połowy XIX w. Zgłobice były również własnością Bukowskich[7]. W 1827 głównym właścicielem wsi był Mateusz Bukowski[12]. W 1852 folwark Brzeziny należał do Klary i Michała Jasieńskich[13].

W XIX w. część wsi należała do hrabiny Aleksandry Lanckrońskiej i prawdopodobnie to ona w miejscu drewnianego wybudowała istniejący murowany dwór[8]. Przebudowali go nieco później Turnauowie. W 1895 r. posiadłość większą, należącą do hrabiny Miroszowskiej podzielono pomiędzy trzech nowych właścicieli: Zofii Jordanowej tzw. „Brzezinki” (132 morgi), Macieja Orszuli tzw. „Orszulówka” (7 morgów) i Jozuego Maschlera (252 morgi). W 1896 r. właścicielem Zgłobic był hrabia Jan Zborowski, który poślubił 7 października 1896 r. Helenę z Męcińskich herbu Poraj, powieściopisarkę.

I wojna światowa

edytuj

10 listopada 1914 roku Austriacy wycofując się z Tarnowa przed nacierającą ze wschodu 3 armią rosyjską spalili drewniany most na Dunajcu. 16 listopada 1914 zbudowano tymczasową przeprawę przez Dunajec[14].

Okres międzywojenny

edytuj

Od 1929 w Zgłobicach działa Ochotnicza straż pożarna.

W lipcu 1934 r. wezbrane wody Dunajca uszkodziły most w Zgłobicach[15][16].

PRL

edytuj

Po rodzinie Zborowskich właścicielem posiadłości do roku 1945 był Adam Marszałkowicz. W posiadaniu Marszałkowiczów dwór wraz z 138 hektarami pól uprawnych, łąk, lasów i nieużytków pozostawał do roku 1950 lub 1951, kiedy to wraz ze wszystkimi nieruchomościami stał się własnością Skarbu Państwa. Po reformie rolnej dokonano podziału ziemi pomiędzy mieszkańców wsi. W 1961 otwarto siedzibę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Zgłobicach. Została założona już w 1948, ale przez 13 lat bez własnego, stałego lokalu. We wsi zlokalizowano placówkę poczty oraz ośrodek zdrowia.

Współcześnie

edytuj

W 1990 nadano nazwy wszystkim ulicom. W 2007 część majątku wróciła do spadkobierców rodziny Marszałkowiczów. W 2010 dwór z parkiem nabył od nich Tadeusz Rzońca. O pozostałe zaś tereny toczyły się spory prawne z gminą Tarnów do 2019, kiedy to odkupiono tereny zabudowane w PRL szkołą podstawową, ośrodkiem zdrowia i boiskiem[17].

Zabytki

edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[18].

Na planie katastralnym z 1848 r. zaznaczono zespół dworsko-parkowy pochodzący z pierwszej połowy XIX w.[19] W drugiej połowie XIX w. na miejscu drewnianego wzniesiono murowany dwór i zasadzono nowe drzewa (aleję kasztanową). Wprowadzono też niewielkie zmiany w rozplanowaniu parku. Klasycyzujący dwór, otoczony parkiem z aleją dojazdową znajduje się w pewnym oddaleniu od traktu krakowskiego po jego południowej stronie[19]. Usytuowany został na wyniosłym ponad otoczenie terenie, z elewacją południową zwróconą na godzinę jedenastą. Murowany, piętrowy, w części podpiwniczony dwór jest otoczony parkiem o powierzchni 4 ha oraz dwoma oficynami (m.in. tzw. dom ogrodnika - obecnie Willa w Dolinie, oraz domu dla gości - obecnie Willa na Wzgórzu)[7]. W 1895 r. posiadłość tę należącą do hrabiny Miroszowej podzielono[19]. W 1886 r. właścicielem był hrabia Jan Zborowski. Po rodzie Zborowskich majątek przeszedł w ręce rodziny Turnau[19]. W trakcie I wojny światowej dwór w wyniku bombardowania stracił dach[19]. W 1922 r. Zofia Turnau otrzymała Zgłobice od swojego ojca Jerzego Turnaua. W 1924 r. Zofia Turnau wyszła za mąż za Adama Marszałkowicza, z którym zarządzała majątkiem aż do czasu reformy rolnej w 1945 r., kiedy to dobra przeszły w ręce skarbu państwa, mimo że nie przekraczały wymaganej powierzchni tj. 50 ha[19]. W czasie wojny w budynku obok dworu została uruchomiona produkcja granatów ręcznych tzw. „Sidolówek” na użytek Armii Krajowej. Prowadził ją Jan Dębski, działacz Stronnictwa Ludowego „Piast”, poseł i wicemarszałek Sejmu RP, ukrywający się przed okupantem w Zgłobicach[19]. Po wojnie mieściła się tu szkoła podstawowa, później Ośrodek Doradztwa Rolniczego i biblioteka[19]. W 1974 r. zespół dworski wpisano do rejestru zabytków[7]. Ostateczną decyzję o zwrocie majątku prawowitym właścicielom Ministerstwo Rolnictwa podjęło w 2007 r.[19]. W 2010 r. zdewastowany dwór wraz z parkiem nabył lokalny przedsiębiorca z branży hotelarskiej, Tadeusz Rzońca[20]. Generalny remont budynku ukończono w 2014 r., otwarto w nim restaurację i butikowy hotel noszący nazwę Dwór Prezydencki[19]. W 2015 r. alei dojazdowej do dworu nadano nazwę ul. Dworska[21], aby ułatwić dojazd gościom obiektu.

Osoby związane z miejscowością

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160976
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1603 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Wieś Zgłobice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-08] (pol.).
  4. ↑ Jan Kuśmierek, Deformacje grawitacyjne, nasunięcia wsteczne a budowa wgłębna i perspektywy naftowe przedpola jednostki dukielskiej w Bieszczadach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979, ISBN 978-83-04-00297-5 [dostęp 2018-09-23] (pol.).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  7. ↑ a b c d e f g h Urząd Gminy Tarnów: GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY TARNÓW 2013-2016. [dostęp 2016-01-06].
  8. ↑ a b c Tarnowska.tv Film z serii Poznaj Swoje. Odcinek: Zgłobice. [dostęp 2016-01-06].
  9. ↑ Zgłoba. W: M. Arcta Słownik Staropolski. Warszawa: M. Arcta, ok. 1920.
  10. ↑ Andrzej Janeczek, mapa Galicji 1779-1783 [online], www.iaepan.edu.pl [dostęp 2016-08-24].
  11. ↑ J. Okoński, J. Chumiński. O „wędrówkach” Dunajca. „„Zeszyty Wojnickie” nr 6”, s. s. 17-21, Wojnicz 1997. 
  12. ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
  13. ↑ Dominium Brzeziny ( Zgłobice i Koszyce Małe zwane Brzeziny ) - Jasińska Klara, Jasieński Michał [online], www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2019-07-14] (pol.).
  14. ↑ Jerzy Chumiński, Śladami I wojny światowej, cmentarze wojenne w Wojniczu i okolicy, „Zeszyty Wojnickie” (nr 1 (141)), ISSN 1232-4310.
  15. ↑ Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji: Uszkodzony most drewniany na Dunajcu pod Zgłobicami. [dostęp 2016-01-06].
  16. ↑ Publiczna Szkoła Podstawowa w Zgłobicach: Krótka historia wsi Zgłobice i szkoły w Zgłobicach. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)].
  17. ↑ Majatek Marszalkowiczow - NaszeMiasto.pl [online], tarnow.naszemiasto.pl [dostęp 2019-07-29] (pol.).
  18. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  19. ↑ a b c d e f g h i j k Historia dworu w Zgłobicach. [dostęp 2016-01-06].
  20. ↑ Marcin Łącki: Tygodnik Miasto i Ludzie. [w:] Dwór prezydencki odzyskał blask [on-line]. Sierpień 04, 2014. [dostęp 2016-01-13].
  21. ↑ Uchwała w sprawie nadania nazwy ulicy o nr 245/1. [dostęp 2016-01-06].
  22. ↑ Radio Kraków: Audycja: Pejzaże regionalne. [w:] Prezentacja sylwetki hrabiny Heleny Zborowskiej [on-line]. 02.08.2015. [dostęp 2016-01-12].
  23. ↑ Publiczne Gimnazjum im. Rodzin Męcińskich i Zborowskich w Łęgu Tarnowskim: O szkole. Nasz Patron.. [dostęp 2016-01-12].
  24. ↑ Dzieje Łęgu i pałacu. „Kwartalnik Informacyjny Ziemi Radłowksiej - Radło”, s. 30. Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa w Radłowie. ISSN 1897-8339. 
  25. ↑ Wykaz Legionistów Polskich 1914-1918 zawiera naukowo zweryfikowane informacje o Legionistach Polskich. [dostęp 2015-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-26)].
  26. ↑ a b Muzeum Legionowo: Tropem wójta Szelowskiego. [dostęp 2015-12-28].
  27. ↑ Ryzykował własnym życiem, by ratować ludzi uwięzionych w ruinach budynków, „plus.gazetakrakowska.pl”, 1 lipca 2017 [dostęp 2018-03-18] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zgłobice&oldid=74767050”