Widlik zaostrzony

Widlik zaostrzony (Furcellaria lumbricalis) – gatunek morskiego krasnorostu tworzącego w optymalnych warunkach łąki wodorostów głównie porastających kamienie zanurzone w głębszej wodzie. Według systemu przyjętego przez AlgaeBase jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Furcellaria. W polskich spisach gatunków tradycyjnie opisywany jako Furcellaria fastigiata, również w formie aegagrophila. Ze względu na pozyskiwanie przemysłowe czasem sama roślina określana jest nazwami handlowymi uzyskiwanych z niej produktów, takimi jak danagar, agar-agar, bałtycki/duński agar, czarny karagen itp.

Widlik zaostrzony

Okaz zielnikowy
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Gromada	krasnorosty
Podgromada	Eurhodophytina
Klasa	krasnorosty właściwe (Florideophyceae)
Podklasa	Rhodymeniophycidae
Rząd	Gigartinales
Rodzina	Furcellariaceae
Rodzaj	Furcellaria
Gatunek	widlik zaostrzony
Nazwa systematyczna
Furcellaria lumbricalis (Huds.) J.V.Lamour. 1813:46
Synonimy Fucus fastigiatus Linnaeus 1753 Fucus furcellatus Linnaeus 1763 Ceramium fastigiatum (Linnaeus) R.H.Wiggers 1780 Fucus lumbricalis var. fastigiatus Turner 1807 Fastigiaria furcellata (Linnaeus) Stackhouse 1809 Fastigiaria linnaei Stackhouse 1809 Furcellaria fastigiata (Turner) J.V.Lamouroux 1813 Furcellaria fastigiata var. minor C.Agardh 1817 Furcellaria lumbricalis var. fastigiata (Turner) Lyngbye 1819 Polyides lumbricalis var. fastigiata C.Agardh 1822 Sphaerococcus fastigiatus (Linnaeus) Wahlenberg 1826 Polyides rotunda f. fastigiata (C.Agardh) Duby 1830 Furcellaria fastigiata f. tenuior Areschoug 1883 Furcellaria fastigiata f. aegagropila Reinke 1889 Furcellaria fastigiata f. minor (C.Agardh) Svedelius 1901

Widlik zaostrzony wyrzucony na brzeg Zatoki Gdańskiej splątany z taśmą

Morfologia

Nieduży makroglon. Plecha cylindryczna, liściasta, chrząstkowata, rozwidlająca się wielokrotnie. Na szczytach zaostrzona. Ma średnicę do 2 mm i długość do 30 cm. Czarniawobrązowa – w stanie świeżym czerwonobrunatna, czerniejąca przy wysychaniu. Wieloosiowa ze rdzeniem zbudowanym z walcowatych komórek i okorowaniem z nieregularnych nici, przy czym wewnętrzne komórki są eliptyczne, a zewnętrzne wąskie i wydłużone. Do podłoża przyczepia się licznymi, rozgałęzionymi chwytnikami wyrastającymi ze rdzenia, choć występują też formy pływające, opisywane jako Furcellaria fastigiata f. aegagropila. Plemnie na subapikalnych sori. Szypułki karpogonialne 3-5-komórkowe. Tetrasporofity izomorficzne, choć trochę większe od gametofitów, rozpadają się po uwolnieniu spor. Śluzy widlika określane zbiorczo jako furcellaryna są podobne do karageniny, z tym, że tworzące je polisacharydy są bardziej rozgałęzione i zawierają ponadto pentozy.

Gatunki podobne

Do widlika stosunkowo podobna jest Polyides rotunda. Jest ona szerzej, tj. wachlarzowato, rozgałęziona, a pod światło prześwituje czerwoną barwą, podczas gdy widlik przybiera bardziej brązowy kolor. Ponadto jej chwytniki są dyskowate, a widlika podobne do korzeni.

Biologia

Gatunek wieloletni, żyjący 5–10 lat (za długość trwania pokolenia przyjmuje się 4–6 lat). Gametofity są dwupienne. Najszybszy wzrost obserwuje się w marcu i kwietniu. W styczniu są wytwarzane zarodniki, co kończy się rozpadem fylloidu, który odrasta wiosną. Rozmnażanie płciowe również zimą. W Bałtyku najczęstszą formą rozmnażania jest fragmentacja plechy, a oderwane fragmenty mogą ponownie przyczepić się do podłoża. Widlik dla swojego rozwoju wytwarza cytokininy, stwierdzono też, że jego wzrost stymuluje podawanie egzogennego GA₃ i kinetyny. Cytokininy wykryto również w wodzie z akwenu zasiedlanego m.in. przez widlika.

Ekologia i występowanie

Gatunek morski, znoszący niskie zasolenie (powyżej 3 psu). Dość powszechny na półkuli północnej. Stwierdzono jego występowanie w większej części Europy (od wybrzeży Morza Śródziemnego po wybrzeża Spitsbergenu), także w Azji (wybrzeża Turcji, ale również od Morza Arabskiego z przerwami po Japonię). Stąd określany jako krasnorost północny Oceanu Atlantyckiego. Występuje przy brzegach większości obszaru Morza Bałtyckiego, z wyłączeniem północnego krańca. W morzu tym historycznie tworzył łąki w sublitoralu na głębokości od 3 do 30 m (przeważnie 8–12 m). Na skutek zanieczyszczenia i zmniejszenia przejrzystości wody zakres ten zmienił się na od 1–2 m do 8–10 m głębokości, przy czym w zachodnim Bałtyku to głównie 3–5 m, a we wschodnim – 3–9 m głębokości. Wokół Wysp Brytyjskich zasięg jest podobny, zwykle do 10 m głębokości. W tamtym regionie rzadziej występuje na wschodnich wybrzeżach Irlandii i Anglii. Łąki widlika tworzą warstwę poniżej łąk morszczynu pęcherzykowatego, choć ich pasy częściowo się mieszają. W wielu miejscach Bałtyku tworzy skupiska jednogatunkowe, gdyż dla innych gatunków wieloletnich krasnorostów jest tam zbyt niskie zasolenie. Postać zakotwiczona, tworząca łąki, związana jest z podłożem kamienistym. Postać niezakotwiczona wchodzi w skład wielogatunkowych mat w wodach zatok, estuariów i zalewów o podłożu od piaszczystego po muliste. Związana jest z podwodnymi łąkami morskich wodorostów naczyniowych (tworzonych przez gatunki takie jak zostera morska czy rdestnica grzebieniasta) czy morskimi łąkami ramienicowymi. Zespoły współtworzone przez widlika są siedliskiem dla bezkręgowców i miejscem tarła. Widlik jednocześnie konkuruje z omułkiem jadalnym o podłoże do osadzenia się.

Fitosocjologia

W literaturze fitosocjologicznej wyróżniany jest słabo opisany zespół roślinności Zostero-Furcellarietum Kornaś 1959, czyli zespół zostery morskiej i widlika. Przynajmniej do początków XXI w. było to jedyne zdefiniowane zbiorowisko z klasy Zosteretea marinae w Polsce. Wyróżniany jest też zespół widlika i morszczyna – Fuceto-Furcellarietum (na terenie Polski uznany za wymarły).

Zastosowanie

Plechy wykorzystywane są w przemyśle spożywczym pod nazwą danagar. Jest surowcem w produkcji karagenu. Eksploatowane są głównie pływające maty widlika metodą trałowania, w połowie XX w. planowano również eksploatację zachodniobałtyckich łąk widlika. Głównymi ośrodkami jego eksploatacji były Dania i Kanada, choć na mniejszą skalę pozyskuje się go też w innych regionach. Od pewnego czasu zasoby duńskie są przeeksploatowane, a Dania stała się importerem karagenu.

Zagrożenia i ochrona

Gatunek zasadniczo uznawany za pospolity. Również w skali Morza Bałtyckiego w 2013 r. Komisja Helsińska przypisała mu status gatunku najmniejszej troski, choć we wcześniejszych opracowaniach tej samej instytucji uznawano go za gatunek zagrożony. Niemniej, o ile populacja w północnym Bałtyku określana jest jako stabilna, o tyle na południowych wybrzeżach (tj. w Niemczech i Polsce) stwierdzono jej spadek. Zauważalny spadek liczebności widlika w zachodniej części Morza Bałtyckiego miał miejsce w latach 70. i 80. XX w. Odpowiedzialna za to jest eutrofizacja wody skutkująca obniżeniem jej przejrzystości oraz niszczenie siedlisk w trakcie połowów rybackich. W późniejszym okresie brak było wyraźnych trendów zmian liczebności. W niektórych regionach za spadek liczebności odpowiedzialne jest pozyskiwanie przemysłowe samego widlika; częściowo tak tłumaczony jest jego zanik w Zatoce Puckiej. W zachodnim Bałtyku zbiorowiska widlika są w związku z tym zastępowane przez inne gatunki wieloletnich krasnorostów (Coccotylus truncatus, Delesseria sanguinea czy Phycodrys rubens) lub przez jednoroczne glony nitkowate. W Polsce objęty ochroną gatunkową od 2004 r. (jako jeden z dwóch pierwszych gatunków krasnorostów, a w ogóle jeden z nielicznych glonów spoza grupy ramienic), a później doprecyzowano, że gospodarka rybacka nie może być uzasadnieniem do odstępstwa od zakazów ochronnych. W krajach, gdzie jest pozyskiwany przemysłowo, pozyskiwanie jest monitorowane i podlega odpowiednim regulacjom.

Natura 2000

Sam widlik nie jest gatunkiem bezpośrednio chronionym na mocy dyrektywy siedliskowej, jednak jest wymieniany jako gatunek typowy dla siedlisk przyrodniczych: 1110 – piaszczyste ławice podmorskie, 1160 – duże i płytkie zatoki, 1170 – skaliste i kamieniste dno morskie (rafy).