Uszak bzowy
Uszak bzowy (Auricularia auricula-judae (Bull.) Quél.) – gatunek grzybów z rodziny uszakowatych (Auriculariaceae)[1].
 Kępa owocników uszaka bzowego | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
uszak bzowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Auricularia auricula-judae (Bull.) Quél. Enchir. fung. (Paris): 207 (1886) | |
.JPG)
.jpg)
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tremella, Auriculariaceae, Auriculariales, Auriculariomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1789 r. Jean Baptiste Bulliard nadając mu nazwę Tremella_auricula-judae. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1886 r. Lucien Quélet, przenosząc go do rodzaju Auricularia[1].
Synonimów naukowych ma ok. 40. Niektóre z nich:
- Auricularia auricula (Hook. f.) Underw. 1902
- Auricularia auricularis (Gray) G.W. Martin 1943
- Exidia auricula-judae (Alb. & Schwein.) Fr. 1823
- Gyraria auricularis Gray 1821
- Hirneola auricula (L.) P. Karst. 1880
- Hirneola auricula-judae (L.) Berk. 1860
- Hirneola auricularis (Gray) Donk 1949
- Merulius auricula (L.) Roth
- Peziza auricula-judae (Bull.) Bolton 1786
- Tremella auricula L. 1753
- Tremella auricula-judae Bull. 1789[2].
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako grzyb brzozowy, judaszowe uszy, uszak judaszowy, ucho judaszowe, ucho bzowe[3].
Morfologia
edytujŚrednica 2–10 cm, kształt początkowo kielichowaty, później miseczkowaty, na koniec tarczowaty i rozpostarty. Czasami kształtem przypomina ucho. Owocnik jest powyginany i żyłkowato żebrowaty. Górna powierzchnia jest brązowa, matowa, delikatnie zamszowa, a czasami oszroniona. Zarodniki powstają na dolnej powierzchni, która ma czerwonobrązowy kolor i jest błyszcząca, gładka, a u dojrzałych owocników biaława od zarodników. Podczas wilgotnej pogody owocnik jest galaretowaty i prześwitujący. Podczas suchej pogody owocniki mogą zaschnąć i wówczas są korkowate lub rogowate, a ich wewnętrzna strona przybiera barwę od czarnobrązowej przez brązowofioletową do czarnosiwej. Jednak po dłuższych opadach deszczu znów nasiąkają wodą i odzyskują galaretowatość i sprężystość[4].
Cienki, galaretowato-sprężysty, bez zapachu, o łagodnym smaku[5].
Biały, nieamyloidalny. Zarodniki wielkości 16–23 × 6–7 µm[6].
- Gatunki podobne
Uszaka bzowego można pomylić z uszakiem skórnikowatym (Auricularia mesenterica), który ma włoskowato-strefowaną górną powierzchnię.
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek kosmopolityczny. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[7]. W Polsce jest pospolity[3].
Nadrzewny grzyb pasożytniczy lub saprotrof[3]. Rozwija się na osłabionym lub martwym drewnie w lasach, zaroślach, parkach, ogrodach, przy drogach. Najczęściej spotykany jest na bzie czarnym, ale także na wielu innych gatunkach drzew liściastych (szczególnie na klonach i olchach)[8], na iglastych wyjątkowo. Rośnie w ciągu całego roku, a także podczas łagodnej zimy i występuje już od późnej wiosny na pniakach i pniach. W czasie długotrwałej wilgotnej pogody często tworzy całe kępy owocników[6].
Znaczenie
edytuj- Grzyb jadalny. W Europie jest rzadko zbierany, wysoko natomiast ceniony jest w kuchni chińskiej i japońskiej[9]. Jest składnikiem wielu potraw. Jest prawie pozbawiony smaku, spożywany jest ze względu na swoją chrząstkowatą konsystencję[10][5]. Na Filipinach grzyby Auricularia mają nazwę „ten-gang daga”, w Malezji, mù’e˘ rin w Chinach i Ki-kuragi w Japonii[11].
- Grzyb uprawny. Uprawiany jest w wielu krajach Azji. W 2020 r. w Chinach produkcja grzybów wyniosła około 1 miliona ton, a Auricularia zajmują drugie miejsce w ilości wyprodukowanych tam grzybów[11]. Auricularia z Azji sprowadzane są do Europy, w tym do Polski i serwowane w niektórych restauracjach kuchni azjatyckiej[12].
- Grzyb leczniczy szczególnie doceniany w krajach Dalekiego Wschodu[11]. W tradycyjnej medycynie chińskiej stosowany od tysięcy lat do leczenia osłabienia poporodowego, skurczów i drętwień, bóli spowodowanych urazami, niedrożności tętnic i żył, drętwień i tężyczki, złośliwej czerwonki, hemoroidów i zapalenia jelit, krwotoku miesiączkowego, zaburzeń żołądkowych powodujących nudności i nadmierną flegmę, nie gojących się wrzodów u osób starszych. Brak badań naukowych potwierdzających skuteczność tego leczenia, ale wiadomo, że grzyby Auricularia zawierają wiele różnych polisacharydów i czasami stwierdza się, że stymulują one układ odpornościowy u ludzi, a w niektórych przypadkach powodują produkcję interferonu i interleukin, które następnie zatrzymują proliferację raka komórki. Stwierdzono także, że mają działanie przeciwnowotworowe, sercowo-naczyniowe, hipocholesterolemiczne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze. W badaniach naukowych potwierdzono skuteczność Auricularia w obniżaniu poziomu glukozy we krwi, dzięki czemu łagodzi objawy cukrzycy nieinsulinozaleznej (cukrzycy 2 typu). Grzyby te obniżają także poziom cholesterolu, dzięki czemu mogą być stosowane jako środek zapobiegawczy w przypadku problemów związanych ze stwardnieniem naczyniowym[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 68, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 104, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 227, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ a b E. Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 676, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Zimowe grzyby jadalne [online], LudzkieTropy.pl, 13 stycznia 2019 [dostęp 2020-12-02] (pol.).
- ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 326, 330, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Bohumír Hlava, Dagmar Lánská, Aleksander Ostrowski, Rośliny przyprawowe, Warszawa: PWRiL, 1983, ISBN 83-09-00456-7.
- ↑ a b c Mary Ann Jully Regis, András Geösel, Cultivation of Auricularia species: a review of the history, health benefits, principles, practices, environmental conditions, research methods, and recent trends, „Sydowia”, 76, 2024, DOI: 10.12905/0380.sydowia76-2024-0021 [dostęp 2023-12-09] (ang.).
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 278, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Potential of Fungi Used in Traditional Chinese Medicine: Auricularia [online], 2016 [dostęp 2016-01-10].