Wikipedia

Grzyby uprawne

(Przekierowano z Uprawa grzybów)

Grzyby uprawne – grzyby celowo uprawiane, głównie w celach kulinarnych, ale niektóre gatunki są uprawiane na potrzeby produkcji substancji aktywnych. Najczęściej są to grzyby saprotroficzne z typu podstawczaków Basidiomycota oraz grzyby strzępkowe uprawiane w celu uzyskania substancji czynnych do produkcji leków. Uprawa grzybów z typu workowców, grzybów pasożytniczych lub mykoryzowych ma znikome znaczenie ekonomiczne.

Przemysłowa uprawa pieczarki dwuzarodnikowej
Boczniak różowy owocnikujący na kostce (ang. patch)
Twardnik japoński owocnikujący na kostce (ang. patch)
Płomiennica (enokitake) owocnikująca na ziarnie. Nienaturalnie długie trzony uzyskuje się dzięki ograniczeniu dostępu powietrza.
Uprawa boczniaka mikołajkowego w butelkach
Uszak bzowy wyrastający z torby
Grzybnia boczniaka ostrygowatego na agarze
Zestaw do domowej uprawy boczniaka łyżkowatego
Domowa uprawa łuskwiaka nameko na pniu
Grzyby wielu gatunków
Panaeolus cyanescens
Psilocybe cubensis (odmiana Golden Teacher)
Zbieranie wysypu zarodników z Psilocibe cubensis. Takie zarodniki mogą zostać wykorzystane do rozpoczęcia nowej uprawy.

Historia

edytuj

Pierwsze opisane uprawy grzybów z rodzaju Auricularia (uszak) pochodzą z okresu dynastii Tang w Chinach[1]. W roku 1209 opisano duże uprawy shiitake w Chinach na terenie obecnej prefektury Lishui[2].

Pieczarka dwuzarodnikowa

W Europie pierwsze wzmianki o uprawie grzybów datuje się na rok 1707, gdy francuski botanik Joseph Pitton de Tournefort opisał metodę uprawy pieczarki dwuzarodnikowej Agaricus bisporus[3]. Początkowo grzybnię mającą skolonizować substrat uzyskiwano z bieżni młyńskiej[4], jednak metoda ta charakteryzowała się niską skutecznością. W 1831 w Anglii po raz pierwszy zaproponowano całoroczną uprawę pieczarek w budynkach[5]. Następnym krokiem w rozwoju uprawy pieczarki dwuzarodnikowej było wynalezienie zaszczepiacza obornikowego w XIX wieku, który był uzyskiwany przez pozwolenie grzybni przerosnąć stertę obornika, który był następnie mieszany z substratem[4]. W latach 30. XX wieku opracowano metodę uprawy grzybni na wysterylizowanym oborniku w butelce[4]. Butelka była rozbijana by pozyskać z niej zaszczepiacz. Później zamiast obornika wykorzystywano liście tytoniu[4], a następnie ziarno[4], które pozostaje dziś najbardziej popularnym zaszczepiaczem.

Grzyby z rodzaju boczniak

Pierwszej uprawy boczniaka ostrygowatego dokonano w 1917 w Niemczech na pniach drzew[6]. W 1951 udało się wyhodować boczniaki na sianie[5]. Głównym substratem w USA dla hodowli boczniaków są słoma pszenicy i łuski bawełniane[7].

Grzyby psylocybinowe

Poradniki domowej uprawy grzybów psylocybinowych pojawiły się roku 1968[8]. Do roku 1981 sprzedano ponad sto tysięcy kopii poradnika uprawy Psilocybin: Magic Mushroom Grower’s Guide[9]. Na początku lat 90. Robert McPherson, posługujący się pseudonimem Psylocybe Fanaticus, opracował metodę uprawy PF Tek[10], która umożliwiła uprawę grzybów w warunkach domowych bez specjalistycznego sprzętu (dotychczasowe metody domowej uprawy wymagały m.in. sterylizacji ziarna szybkowarem pozwalającym osiągnięcie temperatury 121 °C i budowy komory laminarnej). Wzrost spożycia grzybów psylocybinowych w XXI wieku przypisuje się łatwości uprawy i rozpowszechnieniu informacji na jej temat w internecie[8].

Grzyby mykoryzowe

Pierwszą metodę uprawy grzybów mykoryzowych wymyślił Francuz Joseph Talon, który odkrył, że sadzonki zasadzone pod dębami, pod którymi znajdywano trufle czarnozarodnikowe, po 5–20 latach też dadzą nowe trufle[11]. Podobne techniki zastosowano do uprawy trufli letniej i Lyophyllum shimeji[11].

Znaczenie ekonomiczne

edytuj

Grzybami uprawnymi o największym znaczeniu ekonomicznym są pieczarki i boczniaki. Uprawa grzybów stanowi mały procent produkcji rolniczej w Stanach Zjednoczonych, o łącznej wartości 1,2 miliarda dolarów[12] (z 132 miliardów dolarów PKB generowanych przez gospodarstwa rolnicze[13]) i w tym kraju pozostaje skupiona głównie w hrabstwo Chester[12][14].

W ciągu ostatnich 60 lat, produkcja grzybów w Stanach Zjednoczonych wzrosła sześciokrotnie w latach 1967–2017[12], zaś na świecie wzrosła ponad trzydziestokrotnie w latach 1978–2013[15]. 87% tej produkcji odbywa się w Chinach[15]

Ponad połowa produkcji trufli czarnozarodnikowej pochodzi z plantacji[11].

Ekonomiści wskazują na potencjał uprawy grzybów w redukcji ubóstwa wśród rolników w krajach rozwijających się[16][17], zwłaszcza wobec możliwości ich uprawy na odpadach rolniczych[18].

Najważniejsze ekonomicznie grzyby uprawne to pieczarka dwuzarodnikowa, twardnik japoński, gatunki z rodzaju Pleurotus (boczniak), gatunki z rodzaju Auricularia (uszak), pochwiak wielkopochwowy, gatunki z rodzaju Flammulina (płomienica)[19].

Wykorzystany substrat po uprawie grzybów może być wykorzystany na różne sposoby, w tym jako nawóz, dodatek do karmy zwierząt lub składnik substratu do dalszej uprawy[20].

Prawo

edytuj

W Polsce uprawa grzybów na powierzchniach powyżej 25 metrów kwadratowych jest działem specjalnym produkcji rolnej[21]. Większość krajów europejskich nie ma specyficznych regulacji w sprawie uprawy grzybów. Nie istnieją też regulacje unijne w sprawie samej uprawy grzybów, choć istnieją regulacje w sprawie jakości sprzedawanych grzybów[22].

Uprawa grzybów psylocybinowych jest w Polsce prawdopodobnie nielegalna jako wytwarzanie nielegalnej substancji[23][24]. Na świecie status prawny uprawy grzybów psylocybinowych waha się od zakazu posiadania nawet zarodników (Norwegia[25], niektóre stany USA[26]) do pełnej legalności (Jamajka[27]).

Zagrożenia zdrowotne związane z uprawą grzybów

edytuj

Osoby pracujące przy uprawie grzybów mogą zachorować na alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, w literaturze angielskiej często określane mianem mushroom worker’s lung. Źródłem choroby mogą być bakterie żyjące w substracie[28], ale także zarodniki grzybów[29], zwłaszcza boczniaków. Reakcja alergiczna na zarodniki jednego gatunku zwykle nie wiąże się z reakcją na inne gatunki[30]. Leczenie obejmuje zaprzestanie kontaktu z alergenem, może być konieczne włączenie leczenia kortykosteroidami[31]. Zapobiegać rozwojowi choroby można przez zwiększenie przepływu powietrza przez pomieszczenie lub wyposażenie pracowników w maski przeciwpyłowe klasy P3[32].

Składniki odżywcze substratów

edytuj
Węgiel

Związki węgla są praktycznie jedynym źródłem energii dla heterotroficznych organizmów żywych. Większość uprawianych grzybów energię czerpie z trawienia celulozy, ligniny, hemicelulozy lub skrobi.

Azot

Preferowanymi źródłami azotu dla grzybów są jon amonowy[33], glutamina[34] i azotany[35]. Stosunek dostępnego węgla do azotu reguluje pracę i ekspresję enzymów trawiących celulozę[36]. Grzyby z rodzaju boczniak mogą żyć w symbiozie z bakteriami pobierającymi azot z powietrza (diazotrofia)[37]. Najpopularniejszym źródłem azotu w komercyjnej uprawie grzybów są otręby[36].

Fosfor

Preferowanym źródłem fosforu dla grzybów są ortofosforany i organiczne związki fosforu[33]. Grzyby mogą także absorbować fosfor z nieorganicznych źródeł, takich jak fosforan wapnia[33].

Siarka

Grzyby przyswajają zarówno siarkę nieorganiczną (preferencyjnie w postaci siarczanów), jak i organiczną, związaną w aminokwasach siarkowych[33].

Potas

Potas jest niezbędny dla wzrostu grzybów[38], jednak jego niedobór praktycznie się nie zdarza, ze względu na dużą zawartość potasu w odpadach rolniczych[36].

Magnez

Magnez jest jednym z makroelementów niezbędnych dla wzrostu grzybów[38]. Dodatek mocznika może utrudniać pobieranie magnezu z substratu[39].

Mikroelementy
Wapń[33], żelazo[33], miedź[33], mangan[36][33], cynk[33], molibden[36][33], chrom[36], selen[38]

Rola światła w uprawie

edytuj

Wiele gatunków grzybów potrzebuje światła do owocowania lub prawidłowego formowania owocników[40]. Czerwone światło o długości fali 620-680nm stymuluje wytwarzanie owocników u twardziaka japońskiego w warunkach niedoboru wapnia[41]. Światło rozpoczyna tworzenie owocników między innymi u boczniaka ostrygowatego[42], boczniaka mikołajkowatego[43], twardziaka japońskiego[41]. Wiele gatunków lepiej radzi sobie pod niebieskim oświetleniem LED. Są to m.in. twardziak japoński[44], płomiennica zimowa[44], Hypsozigus marmoreus[44], żagwica listkowata[44], łuskwiak nameko[44], boczniak mikołajkowaty[44].

Ekspozycja grzybów na promieniowanie UVB powoduje powstawanie znaczących ilości witaminy D, głównie w postaci D2. 100 gramów grzybów oświetlanych promieniowaniem UVB zawiera przynajmniej 10µg witaminy D2, co odpowiada dziennemu zapotrzebowaniu na tę witaminę[45].

Znaczenie ekologiczne uprawy grzybów

edytuj

Grzyby są ważnymi bioremediatorami[33]. Szczególnie duże nadzieje budzą ich zdolności w zakresie kumulacji metali ciężkich, gdyż są one wyjątkowo odporne na kumulację metali ciężkich w ich komórkach, dzięki chelatacji i gromadzeniu ich w ścianie komórkowej[46]. Grzyby takie jak Candida utilis lub Saccharomyces cerevisiae mogą gromadzić uran w ilości do 15% masy grzybni[33][47]. Usuwanie jonów metali ciężkich z użyciem grzybów jest opłacalne[48]. Badania w Ghanie pokazały, że boczniaki sprzedawane tam mogą mieć przekroczone dopuszczalne normy metali ciężkich[49]. Eksperymenty z odzyskiwaniem złota z elektroniki z użyciem grzybni przyniosły obiecujące efekty[50].

Enzym hydrataza cyjankowa pozyskiwana z grzybów z rodzaju Gibberella lub Neurospora może być używany do rozkładu cyjanków[51]. Efektem końcowym rozkładu jest formamid[33][52]

Boczniak ostrygowaty może trawić polietylen wystawiony na działanie światła słonecznego[53]. Z powodzeniem uprawiano też boczniaka ostrygowatego na zużytych pieluchach[54]. Grzyby z rodzajów Aspergillus i Penicillium są zdolne trawić garbniki[55] Grzyby z rodzajów Deuteromycota i Trametes mogą rozkładać melanoidynę, odpad po rafinacji cukru[33].

Uprawa grzybów mikroskopijnych

edytuj

Z grzybów mikroskopijnych pozyskuje się leki i substancje aktywne, takie jak:

Przemysłowo wykorzystuje się grzyby mikroskopijne do produkcji takich substancji jak:

Grzyby uprawiane na substratach kompostowych

edytuj

Część grzybów jest hodowana na substratach kompostowych. Kompost zawiera bakterie stymulujące produkcję owocników[61]. Często stosuje się obornik[62]. Większość grzybów z tej kategorii może owocować w obecności węgla aktywnego, jednak plony są niższe[63].

Grzyby uprawiane na substratach lignocelulozowych

edytuj

Znacznie więcej gatunków nie wymaga kompostu do owocowania, a owocnikowanie następuje najczęściej pod wpływem wysychania powierzchni grzybni. Grzyby można uprawiać na trocinach (standardowy substrat dla shiitake), słomie (boczniak ostrygowaty), pniach drzew żywych (opieńka miodowa) lub martwych (boczniaki). Niemal każdy produkt zawierający celulozę może zostać użyty, nawet pieluchy[67].

Od lat 30. grzybnię[4] początkowo hoduje się w sterylnych warunkach na wysterylizowanym ziarnie (np. żyta), przygotowywując tzw. zaszczepiacz. Następnie zaszczepiacz jest mieszany z właściwym substratem i dopiero wtedy następuje owocnikowanie. Jest możliwe owocnikowanie z samego zaszczepiacza.

Grzyby rosnące na pniach drzew martwych i żywych zaszczepia się z użyciem kołków drewnianych przerośniętych grzybnią.

Cały czas opisywane są metody uprawy nowych gatunków, np. w 2012 polscy naukowcy opisali metodę uprawy żółciaka siarkowego Laetiporus sulphureus[88].

Uprawa grzybów mykoryzowych

edytuj

Grzyby mykoryzowe wymagają obecności korzeni rośliny do rozwoju lub owocnikowania. Mykoryza może być fakultatywna lub obligatoryjna, może być niezbędna do wzrostu grzybni lub owocnikowania. Uprawa grzybów mikoryzowych ma dość małe znaczenie ekonomiczne[11]. W przypadku większości grzybów mykoryzowych nigdy nie udało się uzyskać zbiorów pozwalających na opłacalną uprawę, mimo pewnych sukcesów w warunkach laboratoryjnych[11].

Gatunki grzybów mykoryzowych uprawiane komercyjnie:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Shu-Ting Chang, The origin and early development of straw mushroom cultivation, „Economic Botany”, 31 (3), 1977, s. 374–376, DOI: 10.1007/BF02866890, ISSN 0013-0001 [dostęp 2019-06-23] (ang.).
  2. ↑ 香菇简介-豫王集团 [online], hnywzy.com [dostęp 2019-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-25].
  3. ↑ D.M. Spencer, mushroom, its history and importance, [w:] Biology and technology of the cultivated mushroom, 1985 (ang.).
  4. ↑ a b c d e f David Meigs Beyer, Seeding Substrate and Management of Growing Agaricus Bisporus, Vija L. Wilkinson, Penn State Extension [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  5. ↑ a b Rathaiah i inni, Mushroom cultivation technology, Jodhpur, India: Scientific Publishers, 2006, s. 13, ISBN 81-7233-418-4, OCLC 234319581 [dostęp 2019-06-23].
  6. ↑ Oyster Mushroom [online], nhb.gov.in [dostęp 2019-06-23].
  7. ↑ Cultivation of Oyster Mushrooms [online], Penn State Extension [dostęp 2019-06-23] (ang.).
  8. ↑ a b Nordiska. Ministerrådet, Occurrence and use of hallucinogenic mushrooms containing psilocybin alkaloids., Copenhagen: Nordiska ministerrådets förlag, 2009, ISBN 978-92-893-1836-5, OCLC 923312437 [dostęp 2019-06-23].
  9. ↑ O.N. Oeric, Psilocybin. Magic mushroom grower’s guide. A handbook for psilocybin enthusiasts, wyd. Rev. ed, [San Francisco, Calif.?]: Quick American Pub, [1991], ISBN 0-932551-06-8, OCLC 27721523 [dostęp 2019-06-23].
  10. ↑ Robert McPherson, Psylocybe Fanaticus [online], 1995.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Ian R Hall, Wang Yun, Antonella Amicucci, Cultivation of edible ectomycorrhizal mushrooms, „Trends in Biotechnology”, 21 (10), 2003, s. 433–438, DOI: 10.1016/S0167-7799(03)00204-X, ISSN 0167-7799 [dostęp 2019-08-31].
  12. ↑ a b c Timothy Taylor, Conversable economist: Economics of Mushroom Production: Kennett Square and the Rise of China [online], CONVERSABLE ECONOMIST, 19 listopada 2018 [dostęp 2019-10-20].
  13. ↑ What is agriculture’s share of the overall U.S. economy? [online], www.ers.usda.gov [dostęp 2019-10-20] (ang.).
  14. ↑ How Kennett Became the Mushroom Capital of the World [online], Out & About Magazine, 30 sierpnia 2018 [dostęp 2019-10-20] (ang.).
  15. ↑ a b Cunha Zied i inni, Edible and medicinal mushrooms. Technology and applications, Chichester, UK, ISBN 978-1-119-14942-2, OCLC 971615663 [dostęp 2019-10-20].
  16. ↑ Ahmed IMTIAJ, Economic viability of mushrooms cultivation to poverty reduction in Bangladesh, „Tropical and Subtropical Agroecosystems”, styczeń 2008.
  17. ↑ Basanta K Barmon i inni, Economics of Mushroom (Agaricus bisporus) Production in a Selected Upazila of Bangladesh, „The Agriculturists”, 10 (2), 2012, s. 77–89, DOI: 10.3329/agric.v10i2.13144, ISSN 2304-7321 [dostęp 2019-10-20].
  18. ↑ Oyedele Oa, Adeosun Mv, Koyenikan Oo, Low Cost Production of Mushroom using Agricultural Waste in a Controlled Environment for Economic Advancement, „International Journal of Waste Resources”, 08 (01), 2018, DOI: 10.4172/2252-5211.1000329 [dostęp 2019-10-20].
  19. ↑ Mushroom Production, [w:] Ursula Kües, Wood production, wood technology, and biotechnological impacts, Martin Rühl, 2007, DOI: 10.17875/gup2007-262 [dostęp 2019-10-20].
  20. ↑ Danny Lee Rinker, Spent Mushroom Substrate Uses, Cunha Zied Diego, Arturo Pardo-Giménez (red.), Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd, 14 sierpnia 2017, s. 427–454, DOI: 10.1002/9781119149446.ch20, ISBN 978-1-119-14944-6 [dostęp 2019-10-20] (ang.).
  21. ↑ Załącznik nr 2 do ustawy o PIT oraz CIT.
  22. ↑ Komisja Europejska, 543/2011/EU: Commission Implementing Regulation (EU) No 543/2011 of 7 June 2011 laying down detailed rules for the application of Council Regulation (EC) No 1234/2007 in respect of the fruit and vegetables and processed fruit and vegetables sectors, „n/a” (32011R0543), 15 czerwca 2011 [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  23. ↑ Treść orzeczenia II Ka 84/14 – Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych [online], orzeczenia.ms.gov.pl [dostęp 2019-06-15].
  24. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1665).
  25. ↑ EMCDDA | Legal status of hallucinogenic mushrooms [online], web.archive.org, 7 kwietnia 2014 [dostęp 2019-10-20] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-07].
  26. ↑ Section 37-2705 – Idaho State Legislature [online] [dostęp 2019-10-20] (ang.).
  27. ↑ Inside the growing world of all-inclusive magic mushroom retreats [online], Rooster Magazine [dostęp 2019-10-20] (ang.).
  28. ↑ H.G. Van den Bogart i inni, Mushroom worker’s lung: serologic reactions to thermophilic actinomycetes present in the air of compost tunnels, „Mycopathologia”, 122 (1), 1993, s. 21–28, ISSN 0301-486X, PMID: 8326995 [dostęp 2019-08-07].
  29. ↑ S. Mori i inni, Mushroom worker’s lung resulting from indoor cultivation of Pleurotus osteatus, „Occupational Medicine (Oxford, England)”, 48 (7), 1998, s. 465–468, DOI: 10.1093/occmed/48.7.465, ISSN 0962-7480, PMID: 10024747 [dostęp 2019-08-07].
  30. ↑ Type 3 Hypersensitivity Reaction in Mushroom Growers, „The Korean Journal of Internal Medicine”, DOI: 10.3904/kjim.1991.6.1.27, PMID: 1742253, PMCID: PMC4535017 [dostęp 2019-08-07] (ang.).
  31. ↑ Hypersensitivity Pneumonitis Treatment | Conditions & Treatments | UCSF Medical Center [online], www.ucsfhealth.org [dostęp 2019-08-07].
  32. ↑ S. Quirce i inni, Occupational hypersensitivity pneumonitis: an EAACI position paper, „Allergy”, 71 (6), 2016, s. 765–779, DOI: 10.1111/all.12866 [dostęp 2019-08-07] (ang.).
  33. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Kalbarczyk, Janusz., Uniwersytet Przyrodniczy (Lublin). Wydawnictwo., Mykologia przemysłowa, Lublin: WUP Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, 2012, ISBN 978-83-7259-211-8, OCLC 857958889 [dostęp 2019-07-15].
  34. ↑ Bettina Tudzynski, Nitrogen regulation of fungal secondary metabolism in fungi, „Frontiers in Microbiology”, 5, 2014, DOI: 10.3389/fmicb.2014.00656, ISSN 1664-302X, PMID: 25506342, PMCID: PMC4246892 [dostęp 2019-07-26].
  35. ↑ Rosa María Martínez-Espinosa i inni, Enzymology and ecology of the nitrogen cycle, „Biochemical Society Transactions”, 39 (1), 2011, s. 175–178, DOI: 10.1042/BST0390175, ISSN 1470-8752, PMID: 21265768 [dostęp 2019-07-26].
  36. ↑ a b c d e f g Marcelo Barba Bellettini i inni, Factors affecting mushroom Pleurotus spp., „Saudi Journal of Biological Sciences”, 26 (4), 2019, s. 633–646, DOI: 10.1016/j.sjbs.2016.12.005, ISSN 1319-562X, PMID: 31048986, PMCID: PMC6486501 [dostęp 2019-07-26].
  37. ↑ H.S. Jayasinghearachchi, Gamini Seneviratne, Can mushrooms fix atmospheric nitrogen?, „Journal of Biosciences”, 29 (3), 2004, s. 293–296, ISSN 0250-5991, PMID: 15381850 [dostęp 2019-08-09].
  38. ↑ a b c Jaime Carrasco i inni, Supplementation in mushroom crops and its impact on yield and quality, „AMB Express”, 8 (1), 2018, DOI: 10.1186/s13568-018-0678-0, ISSN 2191-0855, PMID: 30229415, PMCID: PMC6143494 [dostęp 2019-08-01] (ang.).
  39. ↑ Maria Catarina Kasuya i inni, Nitrogen Supplementation on the Productivity and the Chemical Composition of Oyster Mushroom, „Journal of Food Research”, 1 (2), 2012, p113, DOI: 10.5539/jfr.v1n2p113, ISSN 1927-0887 [dostęp 2019-08-01] (ang.).
  40. ↑ G. Eger-Hummel, Blue-Light Photomorphogenesis in Mushrooms (Basidiomycetes), [w:] Horst Senger (red.), The Blue Light Syndrome, Proceedings in Life Sciences, Springer Berlin Heidelberg, 1980, s. 555–562, DOI: 10.1007/978-3-642-67648-2_50, ISBN 978-3-642-67648-2 [dostęp 2019-07-27] (ang.).
  41. ↑ a b Gary F. Leatham, Mark A. Stahmann, Effect of light and aeration on fruiting of Lentinula edodes, „Transactions of the British Mycological Society”, 88 (1), 1987, s. 9–20, DOI: 10.1016/S0007-1536(87)80180-8, ISSN 0007-1536 [dostęp 2019-07-27].
  42. ↑ Davinia Arjona i inni, Reproducible and controllable light induction of in vitro fruiting of the white-rot basidiomycete Pleurotus ostreatus, „Mycological Research”, 113 (5), 2009, s. 552–558, DOI: 10.1016/j.mycres.2008.12.006, ISSN 0953-7562 [dostęp 2019-07-27].
  43. ↑ Chunliang Xie i inni, Comparative transcriptomics of Pleurotus eryngii reveals blue-light regulation of carbohydrate-active enzymes (CAZymes) expression at primordium differentiated into fruiting body stage, „Genomics”, 110 (3), 2018, s. 201–209, DOI: 10.1016/j.ygeno.2017.09.012, ISSN 0888-7543 [dostęp 2019-07-27].
  44. ↑ a b c d e f Miyazaki Y, Light-Stimulative Effects on the Cultivation of Edible Mushrooms by Using Blue Led, [w:] Proceedings of the 7th International Conference on Mushroom Biology and Mushroom Products (ICMBMP7) [online], 2011, 20123169060.
  45. ↑ Glenn Cardwell i inni, A Review of Mushrooms as a Potential Source of Dietary Vitamin D, „Nutrients”, 10 (10), 2018, DOI: 10.3390/nu10101498, ISSN 2072-6643, PMID: 30322118, PMCID: PMC6213178 [dostęp 2019-07-27].
  46. ↑ Eman M Fawzy, Fatma F Abdel Motaal, Soad A El Zayat, Biosorption of Heavy Metals onto Different Eco-Friendly Substrates, „Journal of Bioremediation & Biodegradation”, 08 (03), 2017, DOI: 10.4172/2155-6199.1000394 [dostęp 2019-08-26].
  47. ↑ X.Y. Zheng i inni, Effect of pH on uranium(VI) biosorption and biomineralization by Saccharomyces cerevisiae, „Chemosphere”, 203, 2018, s. 109–116, DOI: 10.1016/j.chemosphere.2018.03.165, ISSN 1879-1298, PMID: 29614403 [dostęp 2019-08-26].
  48. ↑ Ayansina Segun Ayangbenro, Olubukola Oluranti Babalola, A New Strategy for Heavy Metal Polluted Environments: A Review of Microbial Biosorbents, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 14 (1), 2017, DOI: 10.3390/ijerph14010094, ISSN 1660-4601, PMID: 28106848, PMCID: PMC5295344 [dostęp 2019-08-26].
  49. ↑ A. Quarcoo, Determination of heavy metals in Pleurotus ostreatus (Oyster mushroom) and Termitomyces clypeatus (Termite mushroom) sold on selected markets in Accra, Ghana, „Mycosphere”, 4 (5), 2013, s. 960–967, DOI: 10.8633/mycosphere/4/5/9 [dostęp 2019-08-26].
  50. ↑ Justin Salminen i inni, Environmental aspects of metals removal from waters and gold recovery, „AIChE Journal”, 61 (9), 2015, s. 2739–2748, DOI: 10.1002/aic.14917, ISSN 1547-5905 [dostęp 2019-08-26] (ang.).
  51. ↑ Lacy J. Basile i inni, Genome mining of cyanide-degrading nitrilases from filamentous fungi, „Applied Microbiology and Biotechnology”, 80 (3), 2008, s. 427–435, DOI: 10.1007/s00253-008-1559-2, ISSN 1432-0614, PMID: 18587571 [dostęp 2019-08-26].
  52. ↑ Basile, Lacy Jamel, 1981-, Cyanide-degrading enzymes for bioremediation, [Texas A & M University], [2008], OCLC 309904343 [dostęp 2019-08-26].
  53. ↑ José Maria Rodrigues da Luz i inni, Degradation of Green Polyethylene by Pleurotus ostreatus, „PLOS ONE”, 10 (6), 2015, DOI: 10.1371/journal.pone.0126047, ISSN 1932-6203, PMID: 26076188, PMCID: PMC4468114 [dostęp 2019-08-26].
  54. ↑ Rosa María Espinosa-Valdemar i inni, Disposable diapers biodegradation by the fungus Pleurotus ostreatus, „Waste Management”, 31 (8), 2011, s. 1683–1688, DOI: 10.1016/j.wasman.2011.03.007, ISSN 0956-053X [dostęp 2019-08-26].
  55. ↑ Mario Cruz-Hernańdez i inni, Isolation and evaluation of tannin-degrading fungal strains from the Mexican desert, „Zeitschrift Fur Naturforschung. C, Journal of Biosciences”, 60 (11–12), 2005, s. 844–848, ISSN 0939-5075, PMID: 16402543 [dostęp 2019-08-26].
  56. ↑ György Szakács, György Morovján, Robert P. Tengerdy, Production of lovastatin by a wild strain of Aspergillus terreus, „Biotechnology Letters”, 20 (4), 1998, s. 411–415, DOI: 10.1023/A:1005391716830, ISSN 1573-6776 [dostęp 2019-07-26] (ang.).
  57. ↑ Pneumocystis and Other Less Common Fungal Infections, [w:] Yvonne A. Maldonado, Infectious Diseases of the Fetus and Newborn, 2011, DOI: 10.1016/c2009-0-50442-4 [dostęp 2019-07-26].
  58. ↑ Mark Peplow17 April 2013, Sanofi launches malaria drug production [online], Chemistry World [dostęp 2019-08-31] (ang.).
  59. ↑ Rodrigo Ledesma-Amaro i inni, Metabolic engineering of riboflavin production in Ashbya gossypii through pathway optimization, „Microbial Cell Factories”, 14, 2015, DOI: 10.1186/s12934-015-0354-x, ISSN 1475-2859, PMID: 26463172, PMCID: PMC4605130 [dostęp 2019-08-31].
  60. ↑ Dorota A. Rzechonek i inni, Recent advances in biological production of erythritol, „Critical Reviews in Biotechnology”, 38 (4), 2018, s. 620–633, DOI: 10.1080/07388551.2017.1380598, ISSN 0738-8551, PMID: 28954540 [dostęp 2019-08-31].
  61. ↑ F. Zarenejad, B. Yakhchali, I. Rasooli, Evaluation of indigenous potent mushroom growth promoting bacteria (MGPB) on Agaricus bisporus production, „World Journal of Microbiology and Biotechnology”, 28 (1), 2012, s. 99–104, DOI: 10.1007/s11274-011-0796-1, ISSN 0959-3993 [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  62. ↑ S.S. Block, George Tsao, Lunghwa Han, Mushroom Cultivation, Production of Mushrooms from Sawdust, „Journal of Agricultural and Food Chemistry”, 6 (12), 1958, s. 923–927, DOI: 10.1021/jf60094a009, ISSN 0021-8561 [dostęp 2019-06-15].
  63. ↑ M.A. Bechara i inni, NON-COMPOSTED GRAIN-BASED SUBSTRATES FOR MUSHROOM PRODUCTION (AGARICUS BISPORUS), „Transactions of the ASABE”, 49 (3), 2006, s. 819–824, DOI: 10.13031/2013.20465, ISSN 2151-0040 [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  64. ↑ Rg Bustillos, Optimization of culture conditions for mycelial growth and basidiocarp production of Philippine strains of Panaeolus antillarium and Panaeolus cyanescens, „Mycosphere”, 5 (3), 2014, s. 398–404, DOI: 10.8633/mycosphere/5/3/1 [dostęp 2019-06-11].
  65. ↑ A.J. Durrant, D.A. Wood, R.B. Cain, Lignocellulose biodegradation by Agaricus bisporus during solid substrate fermentation, „Journal of General Microbiology”, 137 (4), 1991, s. 751–755, DOI: 10.1099/00221287-137-4-751, ISSN 0022-1287 [dostęp 2019-06-11] (ang.).
  66. ↑ Arturo Pardo-Giménez i inni, Mycochemical Characterization of Agaricus subrufescens considering Their Morphological and Physiological Stage of Maturity on the Traceability Process, „BioMed Research International”, 2017, DOI: 10.1155/2017/2713742, PMID: 29082241, PMCID: PMC5610804 [dostęp 2019-06-11] (ang.).
  67. ↑ Rosa María Espinosa-Valdemar i inni, Disposable diapers biodegradation by the fungus Pleurotus ostreatus, „Waste Management”, 31 (8), 2011, s. 1683–1688, DOI: 10.1016/j.wasman.2011.03.007, ISSN 0956-053X [dostęp 2019-06-15].
  68. ↑ a b c G. Zervakis i inni, Mycelium growth kinetics and optimal temperature conditions for the cultivation of edible mushroom species on lignocellulosic substrates, „Folia Microbiologica”, 46 (3), 2001, s. 231–234, DOI: 10.1007/bf02818539, ISSN 0015-5632 [dostęp 2019-05-27].
  69. ↑ a b c d e f C.S.M. de Carvalho, Mushrooms of the Pleurotus genus: a review of cultivation techniques., „Interciencia”, 35, 2010, ISSN 0378-1844.
  70. ↑ Nuhu Alam i inni, Nutritional Analysis of Cultivated Mushrooms in Bangladesh – Pleurotus ostreatus, Pleurotus sajor-caju, Pleurotus florida and Calocybe indica, „Mycobiology”, 36 (4), 2008, s. 228, DOI: 10.4489/MYCO.2008.36.4.228, ISSN 1229-8093 [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  71. ↑ R.K. Yadav, Development of Cultivation Technology of Blue Oyster Mushroom [Hypsizygus ulmarius (Bull.) Readhead], Udajpur: MPUAT, Udaipur, 2006 [dostęp 2019-06-15].
  72. ↑ E. Akavia i inni, Disposal of agro-industrial by-products by organic cultivation of the culinary and medicinal mushroom Hypsizygus marmoreus, „Waste Management”, 29 (5), 2009, s. 1622–1627, DOI: 10.1016/j.wasman.2008.10.024 [dostęp 2019-06-15] (ang.).
  73. ↑ S.S. Veena, Meera Pandey, Paddy Straw as a Substrate for the Cultivation of Lingzhi or Reishi Medicinal Mushroom, Ganoderma lucidum (W.Curt.: Fr.) P. Karst. in India, „International Journal of Medicinal Mushrooms”, 13 (4), 2011, s. 397–400, DOI: 10.1615/IntJMedMushr.v13.i4.100, ISSN 1521-9437 [dostęp 2019-05-27] (ang.).
  74. ↑ a b c P.G. Miles, S.T. Chang, A New Look at Cultivated Mushrooms, „BioScience”, 34 (6), 1984, s. 358–362, DOI: 10.2307/1309726, ISSN 0006-3568, JSTOR: 1309726 [dostęp 2019-05-27] (ang.).
  75. ↑ Li Wen Gao, The cultivation, bioactive components and pharmacological effects of Armillaria mellea, „AFRICAN JOURNAL OF BIOTECHNOLOGY”, styczeń 2010.
  76. ↑ Coşkun Gülser, Aysun Pekşen, Using tea waste as a new casing material in mushroom (Agaricus bisporus (L.) Sing.) cultivation, „Bioresource Technology”, 88 (2), 2003, s. 153–156, DOI: 10.1016/S0960-8524(02)00279-1, ISSN 0960-8524 [dostęp 2019-05-27].
  77. ↑ Grit Kabiersch i inni, Fate of bisphenol A during treatment with the litter-decomposing fungi Stropharia rugosoannulata and Stropharia coronilla, „Chemosphere”, 83 (3), 2011, s. 226–232, DOI: 10.1016/j.chemosphere.2010.12.094, ISSN 0045-6535 [dostęp 2019-05-27].
  78. ↑ Jeremy Bigwood, Michael W. Beug, Variation of psilocybin and psilocin levels with repeated flushes (harvests) of mature sporocarps of Psilocybe cubensis (earle) singer, „Journal of Ethnopharmacology”, 5 (3), 1982, s. 287–291, DOI: 10.1016/0378-8741(82)90014-9, ISSN 0378-8741 [dostęp 2019-05-27].
  79. ↑ Jochen Gartz, CULTIVATION AND ANALYSIS OF PSILOCYBE SPECIES AND AN INVESTIGATION OF GALERINA STEGLICHI, „Annali Museo Civico di Rovereto”, www.fungifun.org, 1995 [dostęp 2019-07-15].
  80. ↑ Jochen Gartz, John W. Allen, Mark D. Merlin, Ethnomycology, biochemistry, and cultivation of Psilocybe samuiensis Guzmán, Bandala and Allen, a new psychoactive fungus from Koh Samui, Thailand, „Journal of Ethnopharmacology”, 43 (2), 1994, s. 73–80, DOI: 10.1016/0378-8741(94)95006-X, ISSN 0378-8741 [dostęp 2019-07-15].
  81. ↑ Blaz Gerbec Andrej Gregori, Solid State Cultivation of Hericium erinaceus Biomass and Erinacine: A Production, „Journal of Bioprocessing & Biotechniques”, 05 (03), 2015, DOI: 10.4172/2155-9821.1000210, ISSN 2155-9821 [dostęp 2019-05-27].
  82. ↑ D. Schlosser, R. Grey, W. Fritsche, Patterns of ligninolytic enzymes in Trametes versicolor. Distribution of extra- and intracellular enzyme activities during cultivation on glucose, wheat straw and beech wood, „Applied Microbiology and Biotechnology”, 47 (4), 1997, s. 412–418, DOI: 10.1007/s002530050949, ISSN 1432-0614 [dostęp 2019-05-27] (ang.).
  83. ↑ a b c Katsuji Yamanaka, I. Production of cultivated edible mushrooms, „Food Reviews International”, 13 (3), 1997, s. 327–333, DOI: 10.1080/87559129709541113, ISSN 8755-9129 [dostęp 2019-06-03].
  84. ↑ Yaqi Wang i inni, Bioactive sesquiterpenoids from the solid culture of the edible mushroom Flammulina velutipes growing on cooked rice, „Food Chemistry”, 132 (3), 2012, s. 1346–1353, DOI: 10.1016/j.foodchem.2011.11.117, ISSN 0308-8146 [dostęp 2019-06-03].
  85. ↑ Pan Meng Wang i inni, Phylogeny and species delimitation of Flammulina: taxonomic status of winter mushroom in East Asia and a new European species identified using an integrated approach, „Mycological Progress”, 17 (9), 2018, s. 1013–1030, DOI: 10.1007/s11557-018-1409-2, ISSN 1617-416X [dostęp 2019-06-25] (ang.).
  86. ↑ Asanka R. Bandara i inni, Polyporus umbellatus, an Edible-Medicinal Cultivated Mushroom with Multiple Developed Health-Care Products as Food, Medicine and Cosmetics: A Review, „Cryptogamie, Mycologie”, 36 (1), 2015, s. 3–42, DOI: 10.7872/crym.v36.iss1.2015.3, ISSN 0181-1584 [dostęp 2019-06-12] (ang.).
  87. ↑ Qizheng Liu i inni, Artificial cultivation of true morels: current state, issues and perspectives, „Critical Reviews in Biotechnology”, 38 (2), 2018, s. 259–271, DOI: 10.1080/07388551.2017.1333082, ISSN 0738-8551 [dostęp 2019-06-12] (ang.).
  88. ↑ Małgorzata Pleszczyńska i inni, Successful large-scale production of fruiting bodies of Laetiporus sulphureus (Bull.: Fr.) Murrill on an artificial substrate, „World Journal of Microbiology & Biotechnology”, 29 (4), 2013, s. 753–758, DOI: 10.1007/s11274-012-1230-z, ISSN 0959-3993, PMID: 23229287, PMCID: PMC3599174 [dostęp 2019-08-31].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grzyby_uprawne&oldid=75292236”