Tuhaj-bej
Tuhaj-bej (krymskotat. Toğay bey, ukr. Тугай-бей, ros. Тугай-бей), właściwie Arğın Doğan Toğay bey (ur. ok. 1601, zm. w czerwcu 1651) – przywódca polityczny i wojskowy Tatarów krymskich.
 Tuhaj-bej na obrazie Jana Matejki Bohdan Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem (1885) | |
| Data urodzenia |
ok. 1601 |
|---|---|
| Data śmierci |
czerwiec 1651 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
przed 1642–1651 |
| Siły zbrojne | |
Życiorys
edytujPochodził z rodziny Arğınów o znaczącej pozycji. Po raz pierwszy wzmiankowany w źródłach w 1642, gdy był jeszcze mirzą. Tytuł beja uzyskał wraz z urzędem szefa administracji sandżaku Or Qapı (dziś Perekop).
Pod Ochmatowem 30 stycznia 1644 wziął udział w nieszczęsnej dla Tatarów bitwie z wojskami koronnymi, w której stracił ok. 4 tysięcy ludzi[1][2].
Godność beja utracił podczas buntu arystokratów przeciw chanowi. Odzyskał ją po objęciu przez Sefera Gazi agę urzędu wezyra (listopad 1647). Został zaufanym współpracownikiem chana Islama III Gireja, który w liście do cara w marcu 1648 domagał się soboli dla Tugaj beja, bliskiego sługi swojego, co noc i dzień przy jego (chana) boku, na usługach jego zostaje.
W 1648 wziął udział w powstaniu Chmielnickiego po stronie powstańców przeciw Rzeczypospolitej, prowadząc armię ocenianą na od 6 do 20 tysięcy żołnierzy[3].
Według Pamiętnika... Mikołaja Jemiołowskiego (żołnierza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełskiego), opisującego dzieje Polski od roku 1648 do 1679, Tuhaj-bej padł w potyczce pod Zamościem[4]. Jednak badacze podają, że tatarski wódz zginął pod Beresteczkiem[5].
Tuhaj-bej w kulturze
edytuj- Jego postać pojawia się w literaturze i filmografii. Upamiętniony został w Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza i ekranizacji tej powieści; w filmie jego postać gra Daniel Olbrychski, który w Panu Wołodyjowskim i kręconym równolegle serialu telewizyjnym Przygody pana Michała wcielił się w Azję Tuhajbejowicza, syna Tuhaj-beja[6].
- W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się obraz Jana Matejki pt. Bohdan Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem (1885)[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Bitwa pod Ochmatowem (30 stycznia 1644) Portal historyczny Histmag.org [dostęp 2017-02-06].
- ↑ Rozbicie Tatarów pod Ochmatowem. Muzeum Historii Polskiej [dostęp 2017-02-06].
- ↑ Powstanie Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie w latach 1648–1654 www.konflikty.pl [dostęp 2007-02-03].
- ↑ Sam Tuchaj Bej wódz tatarski pod Zamościem zabity (Pamiętnik Mikołaja Jemiołowskiego, towarzysza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełzkiego, obejmujący dzieje Polski od roku 1648 do 1679 spółcześnie, porządkiem lat opowiedziane, Lwów 1850, s. 10). Podobnie napisał Wawrzyniec Jan Rudawski: Powiadają inni, że (Chmielnicki) udał się do Krymu i u stóp Chana błagał pomocy, wziąwszy z sobą do Tatarji wiernego swego Achata Tochtajbeja, dwa razy włócznią przeszytego pod Zamościem, który wkrótce potem życie zakończył (Historja Polska od śmierci Władysława IV aż do pokoju Oliwskiego, czyli dzieje panowania Jana Kazimierza t. 1 Petersburg Mohylew 1855, s. 73).
- ↑ L. Podhorodecki, Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV-XVIII w., Warszawa 1987, s. 193; W.A. Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Warszawa 1998, s. 339. Według Dyariusza podróży do Perejasławia i traktowania tamtejszego z Chmielnickim Panów Komissarzów Polskich przez Wojciecha Miaskowskiego podkomorzego lwowskiego Komissarza spisanego od 1 stycznia do 7 marca 1649 podczas rozmów z Adamem Kisielem Bogdan Chmielnicki miał oświadczyć: Tokaj Bej na hawrani blisko mnie jest, mój brat, moja dusza, jedyny sokół na świecie, gotów wszystko uczynić zaraz, co ja zechcę. (Księga pamiętnicza Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego a późniéj kasztelana bieckiego wyd. Antoni Zygmunt Helcel, Kraków 1864, Dok nr 103, s. 376n). List Komisarzów do Króla JMci Którzy na komissyą do traktowania z Chmielnickiu o pokój naznaczeni byli z 11 lutego 1649 donosił Tohajbej, i ten jest u Chmielnickiego, a Orda pod czarnym lasem koczuje, i trudno się pokoju spodziewać. (Ambroży Grabowski, Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski t. 2 Kraków 1845 s. 10).
- ↑ Do źródeł trylogii www.wilanow-palac.pl [dostęp 2017-02-03].
- ↑ Bohdan Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem. Cyfrowe MNW [dostęp 2017-02-06].
Bibliografia
edytuj- Leszek Podhordecki, Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII w., Warszawa 1987.
- Witold Biernacki, Żółte Wody – Korsuń 1648, Warszawa 2004.
- Kacper Śledziński, Zbaraż 1649, Warszawa 2005.
- Romuald Romański, Beresteczko 1651, Warszawa 2007.