Truskolasy (województwo śląskie)
Truskolasy – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie kłobuckim, w gminie Wręczyca Wielka. Leży nad Pankówką, na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej.
| wieś | |
 Truskolasy z lotu ptaka (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1968[2] |
| Strefa numeracyjna |
34 |
| Kod pocztowy |
42-134[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SKL |
| SIMC |
0147358 |
Położenie na mapie gminy Wręczyca Wielka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłobuckiego  | |
 50°51′54″N 18°50′09″E/50,865000 18,835833[1]
| |
W latach 1952–1954 i 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Truskolasy. W latach 1975–1998 znajdowała się w województwie częstochowskim.
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 roku liczba ludności we wsi Truskolasy to 1968[2]. Administracyjnie w jej obrębie zlokalizowane są dwa sołectwa.
Historia
edytujPierwsza wzmianka o wsi pochodzi z Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza, a kolejna z dokumentu lustracyjnego województwa krakowskiego z 1564 r.
Wieś leży w Częstochowskim Obszarze Rudonośnym. W Dębiecznej (obecnie nazwa jednej z ulic wsi) znajdowała się kopalnia rud żelaza „Czesław”. W oparciu o pobliskie złoża rud żelaza silnie rozwinęło się górnictwo i hutnictwo. Zachowane na cmentarzu żelazne krzyże z XIX wieku świadczą o wysokiej sztuce odlewniczej. W XIX stuleciu istniała w Truskolasach fabryka łyżek żelaznych. Niegdyś mieściła się tu także fabryka koronek i haftów.
W czasie I wojny światowej mieszkańcy miejscowości wzięli udział w tzw. bitwie ziemniaczanej w sąsiednim w Borze Zapilskim. 27 października 1917 roku, kiedy Niemcy zażądali dodatkowego kontyngentu od miejscowej ludności, chłopi z okolicznych wsi przybyli z widłami i kosami, aby przeciwstawić się okupantowi. Dodatkowy kontyngent oznaczałby bowiem głód dla ich rodzin oraz brak zboża i ziemniaków potrzebnych do nowych upraw. Wówczas Niemcy oddali strzały. Wiele osób (w tym także kobiety) zostało rannych, zginęło 8 mężczyzn, niektórzy od razu, niektórzy w wyniku poniesionych ran. Wszyscy zostali pochowani w zbiorowej mogile na cmentarzu w Truskolasach[4].
W okresie międzywojennym stacjonowała w miejscowości placówka Straży Celnej II linii „Truskolasy”[5]. Znaczny odsetek ludności stanowili Żydzi (w 1921 r. 266 osób).
1 września 1939 roku miały tu miejsce działania opóźniające przeciwko oddziałom niemieckiej 14 Dywizji Piechoty oraz części 1 Dywizji Pancernej prowadzone przez Oddział Wydzielony "Truskolasy" pod dowództwem mjr. Mariana Szulca. W skład OW "Truskolasy" wchodziły: I batalion 27 Pułku Piechoty, 1 bateria 7 Pułku Artylerii Lekkiej, 41 kompania kolarzy oraz funkcjonariusze Straży Granicznej[6].
2 września samoloty PZL.23 "Karaś" wchodzące w skład 64 i 65 eskadry bombowej zbombardowały niemieckie kolumny pancerne w rejonie Truskolasów i Wręczycy. W trakcie nalotu na niemiecką kolumnę na drodze Truskolasy–Wręczyca Wielka trafiony został jeden samolot z 64 eskadry bombowej[7]. We wrześniu tego roku Niemcy spalili znaczną część wsi i wymordowali kilkudziesięciu mieszkańców.
Zabytki
edytuj- Najważniejszym zabytkiem miejscowości jest drewniany kościół pw. świętego Mikołaja z I połowy XVIII wieku[8], a w nim słynący niegdyś z cudów obraz Matki Boskiej Truskolaskiej[9][10] oraz polichromia wykonana przez Stanisława Ligonia, który przebywał tu w czasie I wojny światowej. Przeprowadzono remont kościoła, którego celem było zabezpieczenie niszczejącej świątyni, a także przywrócenie jej pierwotnego stanu (m.in. pokryto ściany i dach gontami). Świątynia znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej (pętla częstochowska).
- Zespół cmentarza w Truskolasach, w skład którego wchodzą: cmentarz, kaplica cmentarna i ogrodzenie[8].
Miejsca pamięci
edytujNa terenie miejscowości znajdują się następujące miejsca pamięci:
- Tablica upamiętniająca uczestników powstania styczniowego na kaplicy cmentarnej (odsłonięta w 150 rocznicę wybuchu powstania).
- Mogiła zbiorowa uczestników tzw. "bitwy ziemniaczanej" z 1917 roku na cmentarzu parafialnym (odsłonięta w październiku 2018).
- Grób nieznanego żołnierza na cmentarzu parafialnym, w którym według inskrypcji pochowanych jest 3 nieznanych żołnierzy 3 plutonu 27 Pułku Piechoty oraz plut. pchor. Szymon Przedborski, polegli 1 września 1939 roku. Grób wpisany jest pod numerem 129/03 w Wykazie cmentarzy, kwater i grobów wojennych na terenie województwa śląskiego[11]. Wspomniany w inskrypcji Szymon Przedborski w rzeczywistości poległ 2 września na przedpolu Grabówki i tam został pochowany.
- Mogiła zbiorowa ofiar okupanta niemieckiego zamordowanych 2 września 1939 roku, na cmentarzu parafialnym.
- Obelisk poświęcony żołnierzom Oddziału Wydzielonego „Truskolasy“ mjr. Mariana Szulca, przy kościele parafialnym (odsłonięty 8 listopada 2019 roku).
- Ścieżka dydaktyczna "Szlakiem walk Oddziału Wydzielonego „Truskolasy”"; całość składająca się z 7 tablic przebiega na terenie gminy Wręczyca Wielka, dwie z tablic znajdują się na terenie miejscowości Truskolasy, trzecia na skraju lasu między Truskolasami a Wręczycą Wielką.
-
Tablica upamiętniająca uczestników powstania styczniowego -
Mogiła zbiorowa uczestników tzw.
"bitwy ziemniaczanej"
z 1917 roku -
Grób nieznanego żołnierza -
Mogiła zbiorowa ofiar września 1939 -
Obelisk poświęcony żołnierzom Oddziału Wydzielonego „Truskolasy“ -
Ścieżka dydaktyczna "Szlakiem walk OW Truskolasy", tablica 1 -
Ścieżka dydaktyczna "Szlakiem walk OW Truskolasy", tablica 2
Transport
edytujTransport drogowy
edytujPrzez Truskolasy przebiega droga wojewódzka nr 494.
Publiczny transport zbiorowy
edytujZ Truskolas można się dostać autobusami PKS oraz przedsiębiorstwa GTV BUS[12] m.in. do Częstochowy, Kłobucka i Przystajni.
Edukacja
edytujNa terenie miejscowości działają dwie placówki oświatowe:
- Przedszkole w Truskolasach
- Szkoła Podstawowa im. Stanisława Ligonia w Truskolasach
Sport
edytujW Truskolasach działa klub piłkarski Olimpia Truskolasy. Brał on udział w rozgrywkach IV ligi piłki nożnej, w grupie śląskiej I[13]. Swoje spotkania drużyna Olimpii rozgrywa na stadionie przy ulicy Sportowej 2.
Ludzie związani z miejscowością
edytujZ Truskolas pochodzą dwaj reprezentanci kraju w piłce nożnej:
W Truskolasach urodził się Jerzy Marchwiński, pianista, kameralista i pedagog, a do tutejszej szkoły podstawowej uczęszczała artystka plastyczka Karolina Lizurej.
Przez 50 lat sołtysem wsi był Ignacy Garus, najstarszy sołtys w kraju[14], zmarł 3 września 2007 w wieku 100 lat.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 140608
- ↑ a b Wieś Truskolasy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-04-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1308 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Ludmiła Pilecka. Pamięci ofiar "bitwy ziemniaczanej". „Klobucka.pl”. 45 (135), s. 11, 2018-11-08.
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 162.
- ↑ Odsłonięcie obelisku poświęconego żołnierzom Oddziału Wydzielonego „Truskolasy“ mjr. Mariana Szulca – Truskolasy, 8 listopada 2019. IPN, 2019-11. [dostęp 2020-12-27].
- ↑ Adam Kurus: Częstochowa 1939: Zapomniana bitwa. Stowarzyszenie Historyczne Reduta Częstochowa. [dostęp 2020-12-27].
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 78 [dostęp 2013-11-01].
- ↑ W. Nowakowski (Wacław z Sułgostowa), O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków 1902, s. 675.
- ↑ A. Głębocki, Kościół w Truskolasach, „Kłosy” 1873, T. XVII, nr 425.
- ↑ Wykaz cmentarzy, kwater i grobów wojennych na terenie województwa śląskiego. Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach. [dostęp 2020-12-29].
- ↑ GTV BUS. [dostęp 2020-12-27].
- ↑ Skarb – Olimpia Truskolasy. 90minut.pl. [dostęp 2012-06-19]. (pol.).
- ↑ Najstarszy sołtys w kraju.
Bibliografia
edytuj- Ludmiła Pilecka, Beata Roszak, Stanisław Wrzesiński: Truskolasy dawniej i dziś. Truskolasy: 2008. ISBN 978-83-927155-0-4.