Tamurek wybredny
Tamurek wybredny[1][2], obodzik wybredny[1] (Odontoscelis fuliginosa) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny żółwinkowatych (Scutelleridae). Zamieszkuje zachodnią i środkową Palearktykę. Żeruje na różnych roślinach, najchętniej na bobowatych.
| Odontoscelis fuliginosa | |||||
| (Linnaeus, 1761) | |||||
 Imago | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
tamurek wybredny | ||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1761 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Cimex fuliginosus. Jako miejsce typowe wskazano region Kalmar w Szwecji[3][4][5]. W 1833 roku François-Louis Laporte de Castelnau umieścił go w rodzaju Odontoscelis[6], a w 1859 roku Jean-Charles Chenu i Eugène A.S.L. Desmarest wyznaczyli go jego gatunkiem typowym[7].
Klasyfikowany jest w podrodzaju nominatywnym rodzaju Odontoscelis[8]. W jego obrębie tworzy grupę gatunków fuliginosa wraz z O. byrrhus, O. hispanica, O. litura, O. montadoni i O. signata[4][8].
Morfologia
edytujPluskwiak o okrągławym ciele, w przypadku samców osiągającym od 5,7 do 7,7 mm długości i od 3,8 do 5,1 mm szerokości, a w przypadku samic od 6,2 do 8,4 mm długości i od 4,3 do 5,6 mm szerokości[4]. Wierzch ciała ma podstawowe ubarwienie brązowoczarne do czarnego[9][10]. Głowa jest ubarwiona jednolicie, zwykle ciemno, u najjaśniejszych osobników brązowo[4]. Czułki są barwy brązowej do czarnobrązowej, czasem miejscami żółtobrązowo rozjaśnione[4][9][10]. Na przedpleczu może występować różnej długości żółtawa linia środkowa i rozjaśnienie w tylnej części, ale bywa ono też jednolicie ciemne. Tarczka zazwyczaj ma mniej lub bardziej ciągłą żółtą linię środkową oraz jedną parę wydłużonych, żółtych plamek bocznych, często od strony wewnętrznej z różnej szerokości czarnym obrzeżeniem. Rzadko, częściej u samic niż u samców tarczka jest rozleglej zażółcona. Zdarzają się jednak osobniki o tarczce całkiem ciemnej[4]. Listewka brzeżna odwłoka jest dwubarwna, jednak słabo widoczna od góry[2]. Spód ciała i odnóża są jednolicie ciemno ubarwione[4]. Wierzch ciała porośnięty jest wyraźnymi, odstającymi, ciemnymi włoskami. Oprócz nich obecne mogą być słabo widoczne, krótkie włoski srebrzyste, jednak nie formują one nigdy jaśniejszych pręg[9][10]. Krawędzie ciała mają ponadto długie, sterczące szczecinki[9][10][4], a brzegi głowy krótsze i dłuższe sterczące włoski[4]. Wierzch ciała jest drobno i gęsto punktowany[9][10][4], przy czym punktowanie to widoczne jest dobrze tylko na żółtym wzorze[4].
Głowa jest krótka, szeroka, o półokrągłej przedniej krawędzi. Zaopatrzona jest w dość małe i wyraźnie wystające poza jej obrys oczy złożone[9][10][4], oraz dwa umieszczone na ciemieniu przyoczka. Czułki są krótkie[4]. Człon drugi mają półtora raza dłuższy[9][10] od najkrótszego, trzeciego[4]. Przedplecze jest duże, wyraźnie szersze niż długie[4], o krawędziach bocznych mających wyraźne wcięcie przed kątami tylno-bocznymi[9][10][4].
Samce tego gatunku wyróżniają się na tle rodzaju lekko wypukłą, nie zaś silnie zaokrągloną krawędzią tylno-brzuszną pygoforu. Genitalia samca cechują się wydłużonym i stosunkowo zwartym fallusem oraz przewodem wytryskowym otoczonym wezyką i wystającym poza koniunktywę. Koniunktywa podzielona jest na bazykoniunktywę, tworzącą z falloteką fallosomę o końcu zaopatrzonym w ślimakowaty zbiornik ejakulacyjny, oraz dystikoniunktywę, tworzącą wraz z wezyką endosomę. Fallus ma połączone z koniunktywą wyrostki, które służą do kotwiczenia aparatu kopulacyjnego w pochwie samicy w czasie kopulacji. Pierwsza ich para osadzona na bazykoniunktywie jest krótsza od koniunktywy, smukła, wydłużona i spiczasto zwieńczona. Tylna para wyrostków jest dość mocno wysunięta ku przodowi od koniunktywy, wskutek czego ich wolne końce są stosunkowo długie. W szczegółach wyrostki te różnią się w obrębie gatunku, ale są dość stałe w obrębie geograficznych grup populacji. U grupy zachodniej, której wschodnia granica zasięgu pokrywa się mniej więcej z wschodnią granicą Europy Środkowej, oraz u grupy środkowoazjatyckiej wyrostki pierwszej pary są krótsze od wyrostków drugiej pary, natomiast u grupy wschodniej są co najmniej tak długie lub dłuższe niż ona. U grupy zachodniej tylne wyrostki mają długość koniunktywy i są wyraźnie zakrzywione ku górze, natomiast u grupy wschodniej nie przekraczają długością koniunktywy, nasadową część mają silniej zbudowaną, a zakrzywiony ku górze wierzchołek krótszy[4].
Samica ma ósmy tergit odwłoka punktowany tylko w tylno-bocznych narożach, pośrodku zaś i w kątach przednio-bocznych niemal zupełnie pozbawiony punktów, niekiedy mający jeszcze kilka punktów przy przedniej krawędzi. Walwifer pierwszej pary jest szeroki i ma słabo zesklerotyzowaną krawędź zewnętrzną[4].
Biologia i ekologia
edytujOwad ten zasiedla stanowiska suche, ciepłe i skąpo porośnięte[11], w tym murawy napiaskowe, wydmy nadmorskie i śródlądowe, piaszczyste polany leśne, suche bory sosnowe i mieszane, piaszczyste przydroża w borach, a rzadziej murawy kserotermiczne i mocno nasłonecznione zbiorowiska ruderalne[9][1]. Występuje od poziomu morza do rzędnych przekraczających 2000 m n.p.m. w Alpach[11].
Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki roślin. Owad ten jest polifagiem[11], żerującym głównie na bobowatych[11][1][2], w tym na koniczynach i lucernach[11], ale stwierdzanym też na roślinach z innych rodzin, w tym jastrzębcach z rodziny astrowatych[9], iglicach z rodziny bodziszkowatych[12], posłonkach z rodziny czystkowatych, dziurawcu zwyczajnym z rodziny dziurawcowatych, macierzankach i szałwiach z rodziny jasnotowatych, farbownikach i żmijowcach z rodziny ogórecznikowatych, dziewannach z rodziny trędowanikowatych oraz perzykach i szczotlichach z rodziny wiechlinowatych[9].
Larwy i postacie dorosłe wiodą skryty tryb życia. Bytują przy nasadowych częściach roślin pokarmowych lub zagrzebują się płytko w podłożu dzięki kolczastym goleniom i sterczącym szczecinkom na brzegach ciała[9][10][2] i stamtąd ssą ich korzenie. Bardzo rzadko zdarza się, że przy pogodzie gorącej wspinają się na wyższe partie roślin żywicielskich[11].
Tamurki te aktywne są od maja do września[2] lub października[1]. Do kopulacji przystępują w czerwcu i lipcu[11][2]. W tym też okresie samice składają duże, kuliste jaja do gleby lub na roślinach pokarmowych[4]. Larwy pojawiają się wkrótce potem[11]. W rozwoju występują cztery ich stadia[2]. Zimowanie odbywa się najczęściej w czwartym stadium larwalnym, rzadziej w stadium trzecim lub drugim lub w postaci dorosłej[9][2]. Rozwój larwalny jest po zimowaniu szybko dokańczany i owady dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od maja[9].
Rozprzestrzenienie
edytujGatunek palearktyczny, osiągający również północny zachód krainy orientalnej. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Malty, Danii, Szwecji, Norwegii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Kosowa, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji. Z Afryki Północnej podawany był z Maroka, Algierii, Tunezji i Egiptu. W Azji stwierdzono jego występowanie na Cyprze, w Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie, Syrii, Libanie, Izraelu, na Syberii, w Kazachstanie, Turkmenistanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie, Kirgistanie, Iranie, Afganistanie, Mongolii, Chinach i Indiach[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Odontoscelis fuliginosa – Tamurek wybredny. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-06-11].
- ↑ a b c d e f g h Tamurek wybredny. Odontoscelis fuliginosa (Linnaeus, 1761). [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2024-06-11].
- ↑ a b Berend Aukema (red.): Odontoscelis (Odontoscelis) fuliginosa (Linnaeus, 1761). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-06-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Ursula Göllner‐Scheiding. Revision der Gattung Odontoscelis Laporte De Castelnau, 1832 (Heteroptera, Scutelleridae). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 33 (1–2), s. 95–127, 1986. DOI: 10.1002/mmnd.4800330123.
- ↑ K. Linneusz, Fauna svecica : sistens animalia sveciae regni: mammalia, aves, amphibia, pisces, insecta, vermes, distributa per classes & ordines, genera & species, cum differentiis specierum, synonymis auctorum, nominibus incolarum, locis natalium, descriptionibus insectorum, Stockholmiae 1761, s. 246 (łac.).
- ↑ F.L. de Laporte. Essai d'une classification systématique de l'ordre des Hémiptères (Hémiptères Hétéroptères, Latr.). „Magasin de Zoologie”. t. 2 Suppl., s. 1–88, 1833. (fr. • łac.).
- ↑ J.P. Chenu, E. Desmarest: Encyclopédie d’Histoire Naturelle ou traité complet de cette science. Paris: Marescq, 1859, s. 1–312.
- ↑ a b Ursula Göllner‐Scheiding. Ergänzung und Korrektur zu der Revision der Gattung Odontoscelis Laporte De Castelnau, 1832. (Heteroptera, Scutelleridae). „Deutsche Entomologische Zeitschrift (neue Folge)”. 34 (1–3), s. 217–218, 1987. DOI: 10.1002/mmnd.19870340123.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
- ↑ a b c d e f g h i Jerzy Adrian Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 13: Puklicowate – Acanthosomatidae, żółwinkowate – Scutelleridae. Toruń: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
- ↑ a b c d e f g h Ekkehard Wachmann, Albert Melber, Jürgen Deckert: Wanzen. Band 4: Pentatomomorpha II: Pentatomoidea: Cydnidae, Thyreocoridae, Plataspidae, Acanthosomatidae, Scutelleridae, Pentatomidae. (= Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise. 81. Teil). Goecke & Evers, Keltern, 2008, s. 62. ISBN 978-3-937783-36-9.
- ↑ Tristan Bantock, Joseph Botting: Odonotoscelis fuliginosa. [w:] British Bugs. An online identification guide to UK Hemiptera [on-line]. [dostęp 2022-05-28].