Tadeusz Nowakowski (pisarz)
Tadeusz Nowakowski ps. Taddy, Wuj Teofil, Tadeusz Olsztyński (ur. 8 listopada 1917 w Olsztynie, zm. 11 marca 1996 w Bydgoszczy) – polski pisarz i publicysta, działacz polski na uchodźstwie, honorowy obywatel Bydgoszczy i Olsztyna.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujUrodził się 8 listopada 1917 w Olsztynie. Był synem dziennikarza i działacza narodowego Stanisława i Emilii z domu Gerke. Zimą 1920 r. rodzina Nowakowskich przeniosła się z Olsztyna do Bydgoszczy i pozostała tu do 1939 r. Mieszkała najpierw przy ulicy Podgórnej nr 15 na Szwederowie, potem przy ul. Świętej Trójcy 28.
Tadeusz Nowakowski uczył się w państwowym gimnazjum przy ulicy Grodzkiej, gdzie w 1936 roku złożył egzamin dojrzałości. W okresie szkolnym pisywał wiersze i felietony do czasopisma szkolnego „Ogniwa” oraz „Dziennika Bydgoskiego”. Współpracował również z otwartym w Bydgoszczy Studiem Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia. Jako gimnazjalista czynny był w harcerstwie, należał do 4 Bydgoskiej Drużyny Harcerskiej im. Jana Kilińskiego, tzw. „Błękitnej Czwórki Bydgoskiej”. W 1938 r. podjął studia na wydziale filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, przerwane najazdem Niemiec na Polskę w 1939 r.
Uczestniczył jako ochotnik w kampanii wrześniowej. Razem z 14. włocławskim pułkiem piechoty przeszedł szlak bojowy do oblężonej Warszawy. Szczęśliwie uniknął niewoli i osiadł we Włocławku, gdzie już mieszkała jego matka i rodzeństwo. Tam 28 lutego 1941 r. został aresztowany przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji i redagowania polskiej gazetki. W 1942 r. został skazany przez sąd niemiecki na karę śmierci, zamienioną na 30 lat obozu. Karę odsiadywał w kilku więzieniach i obozach, m.in. w Inowrocławiu, Budziszynie, Zwickau, Eling-Vogelsang.
Uwolniony wiosną 1945 r. przez aliantów, znalazł się w brytyjskiej strefie okupacyjnej. Przebywał w Haren (Ems) – obozie dla wysiedleńców polskich na granicy niemiecko-holenderskiej, gdzie był nauczycielem w polskim liceum. Od 1946 r. przebywał w Londynie, tam współpracował z pismami polskimi i sekcją polską radia BBC. Udzielał się w Związku Polaków Zagranicą. Od 1952 r. został redaktorem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W związku z nową pracą przeniósł się w 1953 roku na stałe do Monachium. Zajmował się literaturą i problematyką kulturalną. Pod pseudonimem Tadeusz Olsztyński prowadził m.in. „Panoramę dnia” i cotygodniowe gawędy „Przy kawiarnianym stoliku”.
Jako pisarz Nowakowski debiutował tomem opowiadań wojennych Szopa za jaśminami (1948), w których przewijały się przeżycia więzienne autora i wątki wspomnieniowe z Bydgoszczy. Sławę i uznanie przyniosła mu powieść Obóz Wszystkich Świętych (1957), tłumaczona na 8 języków i wysoko oceniona przez krytyków. Był autorem zbiorów nowel (np. Aleja dobrych znajomych i Niestworzone rzeczy – 1968) oraz kilku powieści, a także wydanej jedynie w Niemczech i USA sagi rodu Radziwiłłów.
jako reporter radiowy Radia Wolna Europa relacjonował pielgrzymki Jana Pawła II, które utrwalił w sześciu tomach reportaży, co zyskało mu przydomek „reportera papieża”. Tworzył także jako poeta. Zbiór jego utworów pt. Za kurtyną snu ukazał się w 2003 r. w wydawnictwie To My. Nawiązał również szerokie kontakty ze światem pisarskim i artystycznym Niemiec. Był współpracownikiem dziennika Frankfurter Allgemeine Zeitung, drukował w Die Zeit oraz współpracował z Bawarską Rozgłośnią Radiową.
Skupiając uwagę na twórczości literackiej, nie stronił od czynnego udziału w życiu społecznym Polonii i Kraju. Był członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, Światowego Związku Polaków, „Akademii Grydzewskiego”, „Grupy 47”, Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych i innych. W 1979 r. wszedł w skład Oddziału Rady Narodowej RP w Republice Federalnej Niemiec. Przez szereg lat był delegatem Rządu RP w Londynie na obszar Niemiec, przewodniczył Stowarzyszeniu na Rzecz Porozumienia Niemiecko-Polskiego w Monachium oraz udzielał się w Polskim Ruchu Wolnościowym „Niepodległość i Demokracja” (1945–1992). Był członkiem Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Warszawie[1].
W 1990 r. po powrocie z emigracji był inicjatorem powstania i pierwszym prezesem Światowego Związku Bydgoszczan. Wiosną 1995 r. przybył do kraju z myślą osiedlenia się na stałe. Ciężko chory na cukrzycę zmarł w Bydgoszczy 11 marca 1996 roku. Uroczystości pogrzebowe, w których uczestniczył bp Jan Nowak, odbyły się w kościele parafialnym pw. Świętego Krzyża w Bydgoszczy. Pochowany został na cmentarzu ewangelickim w Bydgoszczy.
Rząd RP na uchodźstwie odznaczył Tadeusza Nowakowskiego Krzyżem Kawalerskim, Krzyżem Oficerskim (13 lipca 1978)[2] i Krzyżem Komandorskim (11 listopada 1990)[3] Orderu Odrodzenia Polski. W 1993 Prezydent RP Lech Wałęsa nadał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Dwa miasta: Olsztyn (1991)[4] oraz Bydgoszcz (27 września 1993) obdarzyły go godnością Honorowego Obywatela.
27 czerwca 1996 r. w bydgoskim kościele pw. Świętych Polskich Braci Męczenników otwarto Izbę Pamięci Tadeusza Nowakowskiego, w której zgromadzono liczne pamiątki po pisarzu. 19 stycznia 2018 imię Tadeusza Nowakowskiego nadano IX Liceum Ogólnokształcącemu w Bydgoszczy[5].
Rodzina
edytujTadeusz Nowakowski od 1945 r. był żonaty z Teresą Kiersnowską. Z małżeństwa tego, zakończonego rozwodem, miał syna Krzysztofa (ur. 1946 w Londynie). Ponowny związek małżeński zawarł w 1958 r. z Danutą Anczakowską w Monachium. Z tego małżeństwa urodził się syn Marek Rafael (ur. 1967 w Wielkiej Brytanii).
Dzieła
edytujProza
edytuj- Szopa za jaśminami (1948)
- Panna z drugiego piętra (1951)
- Obóz Wszystkich Świętych (1957)
- Syn zadżumionych (1959)
- Saga rodu Radziwiłłów (1966)
- Niestworzone rzeczy. Zbiór opowiadań (1968)
- Happy-end (1970)
- Byle do wiosny (1975)
- Wiza do Hrubieszowa (1979)
- Nie umiera się w Miami (1991)
- Urzeczenie (1993)
- „Za kurtyną snu...” (2005)
Reportaże
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego – O Stowarzyszeniu. wolnaeuropa.pl. [dostęp 2023-12-14].
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 26, Nr 5 z 31 grudnia 1978.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 54, Nr 4 z 20 grudnia 1990.
- ↑ Uchwała Nr XII/123/91 Rady Miejskiej w Olsztynie z dnia 10.09.1991 roku w sprawie nadania tytułu „Honorowy Obywatel Olsztyna” [online] [dostęp 2023-04-06].
- ↑ Laudacja Tadeusza Nowakowskiego [online], IX Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Nowakowskiego, 11 września 2018 [dostęp 2020-03-11] (pol.).
- ↑ na stronie tytułowej wydawnictwa omyłkowo wydrukowano imię „Marek”: Ewelina Szadkowska – Przeciw dziennikarskiej „pańszczyźnie”. Proza Tadeusza Nowakowskiego; Acta Universitatis Lodziensis; Folia Litteraria Polonica 13, 2010; s. 307, przypis 18.
Bibliografia
edytuj- Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. T. V. Bydgoszcz, 1998, s. 83-86. ISBN 83-85327-42-7.
- Emilia Walczak: Czytanki miejskie: zeszyt 6. Po drodze z Tadeuszem Nowakowskim. Spacerownik, Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2017. ISBN 978-83-64942-12-9.
- Czytanki miejskie: zeszyt 7. Między traumą a urzeczeniem: mechanika pamięci w pisarstwie Tadeusza Nowakowskiego, red. Emilia Walczak, Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018. ISBN 978-83-64942-13-6.
- Tadeusz Nowakowski - bydgoszczanin, dziennikarz, emigrant, red. Magdalena Czachorowska, Mariusz Guzek, Wydawnictwo uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2019. ISBN 978-83-8018-268-4.