Szyszkowiec łuskowaty
Szyszkowiec łuskowaty (Strobilomyces strobilaceus (Scop.) Berk) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
.JPG)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
szyszkowiec łuskowaty |
| Nazwa systematyczna | |
| Strobilomyces strobilaceus (Scop.) Berk Hooker’s J. Bot. Kew Gard. Misc. 3: 78 (1851) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Strobilomyces, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1770 r. Joannes Antonius Scopoli nadając mu nazwę Boletus strobilaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1851 r. Miles Joseph Berkeley, przenosząc go do rodzaju Strobilomyces[1].
Niektóre synonimy:
- Boletus cinereus Pers. 1801
- Boletus floccopus Vahl
- Boletus strobilaceus Scop. 1772
- Boletus strobiliformis Vill. 1789
- Boletus strobiliformis Dicks. 1785
- Eriocorys strobilacea (Scop.) Quél. 1886
- Eriocorys strobilacea var. floccopus (Vahl) Quél. 1886
- Strobilomyces floccopus (Vahl) P. Karst. 1882
- Strobilomyces strobiliformis Beck 1923[2].
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r. Wcześniej w polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: łuskowiec strzępiastotrzonowy, łuskogrzyb szyszkowaty i szyszkowiec szyszkowaty[3].
Morfologia
edytujŚrednica dochodzi do 15 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty, następnie wypukły do spłaszczonego u starszych. Pokryty charakterystycznymi, dachówkowato ułożonymi wełnistymi kosmkami. Kosmki są grube, odstające i szarobrunatne z ciemniejszym zakończeniem. Powierzchnia kapelusza jest sucha[4].
Do 14 mm długości, przyrośnięte lub zbiegające. Barwa od białawej u młodych, do szarobrązowej (czasem z czerwonawym odcieniem) u starszych egzemplarzy. Pory kanciaste, stosunkowo duże pokryte u młodych egzemplarzy białoszarą osłoną. Jej resztki pozostają czasami na brzegu kapelusza. Rurki uszkodzone początkowo czerwienieją, następnie przybierają czarnofioletową barwę[4].
Grubość 1–3 cm, wysokość do 15 cm. Cylindryczny, zwężający się lekko w kierunku kapelusza, bardzo twardy. Barwa podobna do kapelusza, pokryty licznymi watowatymi, szarobrunatnymi kosmkami. Pod kapeluszem występuje zanikający pierścień. Uszkodzony trzon przybiera barwę czerwonawą[4].
Mięsisty, czasem suchy i sprężysty, zaś w trzonie zdrewniały. U młodych egzemplarzy biały, poprzez czerwonawy do ciemnobrązowego u starszych. Uszkodzony przybiera barwę czerwonawą. Smak i zapach słaby[4].
Purpurowobrunatny. Zarodniki kuliste lub elipsoidalne o rozmiarach 10–13 × 8–10 μm i powierzchni urzeźbionej siateczkowato[5].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje głównie w Ameryce Północnej i Europie, podano też jego stanowiska w Korei, Japonii i Afryce Zachodniej[6]. Od 2014 r. w Polsce objęty jest ochroną częściową grzybów[7], dawniej podlegał ochronie ścisłej. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii grzybów rzadkich (R)[8].
Owocniki tworzy od lata do jesieni w lasach iglastych, liściastych oraz mieszanych. Żyje w mikoryzie z bukiem, a na terenach górzystych ze świerkiem i jodłą. Grzyb rzadko spotykany, częściej spotkać go można na terenach górzystych południowej Polski[9]. Z rodzaju szyszkowiec w Europie występuje tylko ten jeden gatunek. Występuje również w Ameryce Południowej i Środkowej, ponadto rozprzestrzenił się w Azji po Chiny i Japonię[10].
Znaczenie
edytuj- Kulinarne
Naziemny grzyb mykoryzowy[3]. Grzyb jadalny, ale o małej wartości konsumpcyjnej[10].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 30 czerwca 1980 r. znaczek pocztowy przedstawiający szyszkowca łuskowatego, błędnie opisanego jako szyszkowiec szyszkowaty, o nominale 2,5 zł, w serii Grzyby niejadalne pod ochroną. Wydrukowano 9 710 000 szt., techniką rotograwiury, na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był prof. Alojzy Balcerzak. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 636, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 188, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Występowanie szyszkowca łuskowatego na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2014-09-01].
- ↑ Dziennik Ustaw 2014 poz. 1409 [online]. – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 70, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 260, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 65, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby niejadalne pod ochroną [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).