Stanisław Pawłowski (geograf)
Stanisław Pawłowski (ur. 16 marca 1882 w Dębowcu, zm. 6 stycznia 1940 w Poznaniu) – polski geograf, rektor Uniwersytetu Poznańskiego, członek PAU.
_(cropped).jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
16 marca 1882 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
6 stycznia 1940 |
| Profesor nauk geograficznych | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1910 |
| Habilitacja |
1913 |
| Profesura |
1918 |
| Rektor | |
| Uczelnia | |
| Okres spraw. |
1932–1933 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUrodził się w Dębowcu, w rodzinie Józefa, który większą część życia spędzał w podróżach, i Apolonii z Watulewiczów. W wieku 13 lat stracił matkę.
Od 1894 uczęszczał do C. K. Gimnazjum im. Arcyksiężnej Elżbiety w Samborze, następnie do C. K. Gimnazjum w Jaśle, gdzie w 1902 złożył egzamin dojrzałości[1]. Studia uniwersyteckie w zakresie geografii, geologii i meteorologii odbywał początkowo na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie uczęszczał m.in. na wykłady Albrechta Pencka, a następnie na Uniwersytecie we Lwowie, gdzie słuchał wykładów Antoniego Rehmana i młodego wówczas docenta Eugeniusza Romera, a także wybitnego historyka Bronisława Dembińskiego. Po ukończeniu studiów pracował początkowo w szkole średniej we Lwowie. Zajmował się geografią fizyczną i ekonomiczną. Jako pierwszy opracował rzeźbę polskiego wybrzeża, twórca geografii krajobrazowej.
Kariera naukowa
edytujPracę doktorską pt. Temperatura wód płynących w Galicji obronił w 1910, a w 1913 złożył rozprawę habilitacyjną pt. Zlodzenie górnej Wisły, górnego Dniestru oraz ich dopływów. Tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Lwowskim uzyskał w 1918.
Od 1 kwietnia 1919 Profesor Uniwersytetu Poznańskiego, był organizatorem Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Poznańskiego. Tu opracowano Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej, wydany w wersjach polskiej, francuskiej i angielskiej.
22 stycznia 1920 po przemianowaniu Towarzystwa Krajoznawczego na oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, stanął na jego czele.
W 1923 założył Zrzeszenie Polskich Nauczycieli Geografii i przewodniczył jego dzielności do roku 1939. W 1925 zorganizował Ogólnokrajowe Towarzystwo geograficzne. Był wieloletnim redaktorem wielu czasopism geograficznych.
Z jego inicjatywy w 1928 powstało w Poznaniu Towarzystwo Geograficzne.
W 1932 wybrany rektorem Uniwersytetu Poznańskiego, jednak z powodu napięć na tle politycznym złożył nieprzyjętą przez senat UP rezygnację. Ponownego wyboru na urząd rektora w 1933 nie przyjął.
W 1933 roku został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego[2].
Od 1936 członek Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1938 wiceprezydent Międzynarodowej Unii Geograficznej. wybrany w uznaniu olbrzymiego dorobku naukowego w dziedzinie geografii, na Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Amsterdamie.
Życie prywatne
edytujŻonaty z Ewą Pawłowską (z domu Kamińską). Mieli córkę Wandę i syna Przemysława, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.
Śmierć
edytuj14 października 1939 został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu na ul. Młyńskiej w Poznaniu, skąd 2 grudnia przewieziono go do Fortu VII. Tutaj został rozstrzelany przez Niemców 6 stycznia 1940, a jego prochy pochowano prawdopodobnie w mogiłach zbiorowych w Wypalankach na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego w leśnictwie Wypalanki, oddział 188.
W akcie zgonu profesora Pawłowskiego jako przyczynę zgonu podano zastrzelenie przy próbie ucieczki, była to próba zatuszowania faktu bestialskiego zamordowania[3].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 1957)
- Złoty Krzyż Zasługi (25 marca 1938)[4]
- Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Cywilnej (Bułgaria, 1936)
- Krzyż Komandorski Orderu Oranje-Nassau (Holandia, 1938)
- Order Św. Sawy (Jugosławia)
Upamiętnienie
edytujW 1969 w liceum ogólnokształcącym w Jaśle ustanowiono tablicę upamiętniającą S. Pawłowskiego[5]. Został patronem Zespołu Szkół nr 3 im. Stanisława Pawłowskiego w Jaśle[6] oraz Szkoły Podstawowej im. prof. dr Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu[7].
6 stycznia 2010 na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się uroczystość nadania Collegium Geographicum imienia Profesora Stanisława Pawłowskiego. Został również patronem ulic w Poznaniu, Gdańsku i Jaśle[8].
W 2011 powstał film dokumentalny w reż. Adama Wardelskiego z cyklu „Wybitne postacie Uniwersytetu” poświęcony sylwetce prof. Stanisława Pawłowskiego[9].
Wybrane publikacje
edytujOpublikował ponad 330 prac, m.in.:
- 1911 Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich
- 1912 Zlodzenie górnej Wisły, górnego Dniestru i ich dopływów
- 1917 Geografia Polski
- T. I – Geografia ogólna
- T. II – Kraje i morza europejskie, cz. I – Polska, cz. II – Kraje europejskie
- T. III – Kraje i morza pozaeuropejskie
- Ze studiów nad zlodowaceniem Czarnohory
- 1922 Charakterystyka morfologiczna wybrzeża polskiego
- 1924 O położeniu geograficznym Polski
- 1928 Geograficzny krajobraz i położenie Poznania
- 1934 O przyrodniczych podstawach geografii
- 1938 Geografia jako nauka i przedmiot nauczania
Przypisy
edytuj- ↑ Wykaz uczniów klas ósmych od roku szkolnego 1875/6. W: Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 118.
- ↑ Maciej Bossak: Tymczasowy Komitet Doradczo-Naukowy. [dostęp 2018-03-2o].
- ↑ Biogram Stanisława Pawłowskiego na stronie ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 71, poz. 86 „za zasługi na polu rozwoju Ligi Morskiej i Kolonialnej”.
- ↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
- ↑ Patron szkoły: Stanisław Pawłowski. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].
- ↑ Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu - [online], Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu [dostęp 2018-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-06] (pol.).
- ↑ Pawłowskiego Stanisława Jasło, Ulica, 38-200 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-05-03] (pol.).
- ↑ prof. Stanisław Pawłowski [online], usf.amu.edu.pl [dostęp 2022-02-21] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Stanisław Pawłowski na nina.gov.pl.
- Andrzej Dzięczkowski, Pawłowski Stanisław [w:] Polski słownik biograficzny, wyd. PAN, tom 25, z 106, Warszawa 1980, s. 513–516.
- Andrzej Kostrzewski: Stanisław Pawłowski 1882–1940. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016. ISBN 978-83-232-2943-8.
Linki zewnętrzne
edytuj- Poczet Rektorów UAM: Stanisław Pawłowski. amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-09)].
- Wybitne Postacie Uniwersytetu, USF 2011