Gołąbek brązowofioletowawy
Gołąbek brązowofioletowawy (Russula firmula Jul. Schäff.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek brązowofioletowawy |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula firmula Jul. Schäff. Annls. mycol. 38(2/4): 111 (1940) | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. Julius Schäffer we Francji i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Synonim: Russula firmula var. ocellata Romagn.1953[2]:
Alina Skirgiełło w 1991 r. podała polską nazwę gołąbek niezawodny, Władysław Wojewoda w 2003 r. zmienił ją na gołąbek brązowofioletowawy[3].
Morfologia
edytujŚrednica 3,3–4,2 cm (8) cm, kształt początkowo wypukły z podwiniętym brzegiem, ale szybko płaskowypukły z prostym brzegiem, później wklęsły, na koniec silnie wklęsły, często nieregularny, a nawet asymetryczny, bez garbka. Powierzchnia matowa, na początku brązowoszarawa z ciemniejszym i nieco bardziej oliwkowym środkiem, następnie przechodząca w jasno lub ciemnofioletowoszarą z ciemnym środkiem, ostatecznie ewoluująca do szarawofioletowej na brzegu i mniej więcej z oliwkowym odcieniem w środku. Często zdarza się, że marginalny fioletowy pierścień kontrastuje z resztą powierzchni. Wskutek wysychania kapelusz eksykatów staje się bardzo ciemnofioletowy, czarnofioletowy. Skórka dość przyrośnięta, ale dająca się oddzielić na brzegu, początkowo sucha i nawet nieco oprószona na krawędziach, ale dość wyraźnie błyszcząca pod wpływem deszczu lub u starszych okazów[4].
Początkowo cienkie i gęste, następnie rzadkie, dość grube, z kilkoma rozwidleniami, zwłaszcza w pobliżu trzonu, ale czasami także w innych miejscach, wyraźnie zaokrąglone, faliste w miejscu przyczepu, tępe z przodu, o szerokości tylko 4–6 mm, maślanożółte ze złotożółtymi refleksami, jasnopomarańczowożółte. Ostrza całe, jaśniejsze z żyłkami na końcu[4].
Wysokość 4–12 cm, grubość 1–1,5 cm, często nieregularny, dość zniekształcony, często nieco pogrubiony przed nasadą, początkowo mocny i pełny, następnie watowaty. Powierzchnia pokryta białymi grudkami, dość pomarszczona, szczególnie na górze, ale czasami dość szorstka na całej długości[4].
Gruby, jędrny, biały, często pod skórką przy brzegu kapelusza z fioletowoszarym odcieniem i zielonkawy w środku, dyskretnie przechodzący w żółty. Ma silny zapach jabłek i ostry smak. Z gwajakolem reaguje dość powoli, w FeSO4 przebarwia się na brudnoczerwonawo[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 45–52 × 11–12,7 µm. Bazydiospory 8–10,5 × 8–8,25 µm, odwrotnie jajowate, brodawkowate, z brodawkami różnej wielkości, do 0,5 µm wysokości, czasami samotnymi, czasami połączonymi cienkim łącznikiem, wyraźnie amyloidalne. Wyrostek wnęki 1,25–1,75 × 1,25–1,5 µm, hilum mniej lub bardziej zaokrąglone, o średnicy 3 µm, brodawkowate na brzegu, wyraźnie amyloidalne. Cystydy wąskie, 8,5–10–(11,7) × 65–90 µm, cylindryczne, z cylindrycznym lub zaokrąglonym wyrostkiem, dobrze zróżnicowane. Skórka z dość regularnymi strzępkami, z kilkoma strzępkami mlecznymi, epikutis z nieco smukłymi włoskami o średnicy 2,7–4 µm, tępymi, nie spiczastymi, ale często zwężającymi się ku górze, bardzo rzadko główkowatymi, z krótką główką (np. 15–25 µm długości) i rozgałęzione dość blisko wierzchołka, bez uchyłków. Dermatocystydy średniej wielkości, niektóre cylindryczne lub maczugowate, na ogół bez wyrostków, o szerokości 5,7–9,2 µm, inne (dość liczne u młodych osobników) nieregularnie rozszerzone u góry do 13–15 µm, z ostrymi zwężeniami w niektórych miejscach[4].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje w Ameryce Północnej i Europie. Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony[5]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył 3 stanowiska[3], w późniejszych latach podano następne[6]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[7].
Naziemny grzyb mykoryzowy, występujący w lasach świerkowo-jodłowo-bukowych[3].
Znaczenie
edytujGołąbek brązowofioletowawy ma ostry smak. Gołąbki o ostrym smaku są uważane za grzyby niejadalne, niektóre z nich są także grzybami trującymi[8], jednak na Ukrainie gołąbek ten uważany jest za jadalny[9]. Gołąbki i mleczaje o ostrym smaku są tam poddawane kiszeniu[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-19] (ang.).
- ↑ Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-19] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 602, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e H. Romagnesi, Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord, Mycobank, 1977, s. 1–998 [dostęp 2024-02-22] (fr.).
- ↑ Występowanie Russula firmula na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-19] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-10] (pol.).
- ↑ Aktualne stanowiska Russula firmula w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-19] (pol.).
- ↑ a b Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 158, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Eric Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7.