Gołąbek wąskoblaszkowy
Gołąbek wąskoblaszkowy (Russula chloroides (Krombh.) Bres.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek wąskoblaszkowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula chloroides (Krombh.) Bres. Fung. trident. 2(14): 89 (1900) | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1843 r. Julius Vincenz von Krombholz, nadając mu nazwę Agaricus chloroides. Obecną nazwę nadał mu Giacomo Bresàdola w 1900 r.[1] Ma 10 synonimów[2].
Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.[3]
Morfologia
edytujŚrednica 4,5–13 cm, mięsisty, twardy, początkowo wypukły, następnie zawsze wyraźnie, a często nawet głęboko zagłębiony w środku, nawet lejkowaty lub pępówkowaty. Brzeg początkowo tępy i podwinięty, potem ostry i prosty, często nieregularny lub klapowany. Powierzchnia początkowo czysto biała, później często z odcieniem żółtocytrynowym lub w kolorze kości słoniowej, czerwonawożółta, czasami także z ciemniejszymi czerwonymi plamami. Skórka w stanie świeżym pod mikroskopem początkowo drobno filcowana, potem satynowa, a nawet błyszcząca, lekko prążkowana z krótkimi promienistymi chropowatościami[4].
Gęste lub średniej gęstości (w odległości 1 cm od krawędzi kapelusza znajduje się (8)–9–16 blaszek na cm), cienkie, sztywne, z licznymi blaszeczkami, często zespolonymi lub rozwidlonymi w okolicach trzonu, wąskie (3,5–6–(7) mm), zazwyczaj proste, początkowo w kolorze kości słoniowej, potem mniej lub bardziej brudne, mlecznobiałe, często z sinym odcieniem lub nawet jasnozielone, po wyschnięciu w miejscach uszkodzonych zielenieją, na końcu brudnobiałe z brązowiejącymi brzegami[4].
Wysokość 1,5–9 cm, zwykle dość smukły, cylindryczny, często jednak u dołu zwężony, a u góry rozszerzający się, twardy, pełny. Powierzchnia początkowo biała, potem brudna z szarawym, brązowym, żółtobrązowym odcieniem, czasem z zieloną strefą pod blaszkami, satynowo-błyszcząca, drobno chropowata[4].
Gruby, twardy, biały, brązowawy w wyniku wysychania, a czasem także zielonkawobrązowy w miejscach wystawionych na działanie powietrza, nawet żółtobrązowy w komorach, które mogą tworzyć się w dolnej części trzonu. Zapach początkowo ogólnie nieprzyjemny, potem mocno owocowy, smak w trzonie łagodny, w blaszkach cierpki i nieprzyjemny[4]
- Reakcje barwne
W FeSO4 kolor brudnoczerwony, z gwajakolem dość intensywna reakcja[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 50–67 × 9–15 µm. Bazydiospory 7–10–11 × 6–8,7 µm, odwrotnie jajowate, kolczaste, z kolcami o wysokości do 1,5 µm, niektóre jednak tylko do 1 µm, o kształcie od stożkowego do półkulistego. Część kolców połączona jest łącznikami tworzącymi zamkniętą siateczkę, ale wiele jest izolowanych, grzebienie rzadkie, zawsze bardzo krótkie, wyrostek wnęki 1,25–1,75 × 1–1,5 µm, hilum nieregularne, o różnej wielkości, 3–3,5–5 × 1,75–4 µm, mniej lub bardziej amyloidalne, często klapowo-brodawkowate. Cystydy cylindryczne lub wrzecionowate, 50–130 i więcej x 6,5–11 µm, zazwyczaj spiczaste z długim czubkiem lub z różnymi wyrostkami, w sulfowanilinie szaroczarniawe[4].
Skórka zbudowana ze splątanych, cienkościennych strzępek o średnicy 3–6 µm, czasem nieco pożółkłych. W tramie występują sferocyty o średnicy średnio 14–38 µm i strzępki mleczne. Subhymenium grube i ciasne, z dużymi komórkami[4].
- Gatunki podobne
Bardzo podobny jest gołąbek smaczny (Russula delica)[3][4].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji, podano także jedno miejsce jego występowania w Ameryce Południowej. Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony[5], w Europie Zachodniej jest pospolity[4]. W Polsce do 2003 r. znane było tylko jedno stanowisko podane przez Barbarę Gumińska w Pienińskim Parku Narodowym[3], w 2009 r. Anna Kujawa podała następne[6]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma kategorię I – gatunek o bliżej nie określonym stopniu zagrożenia[7]. Bardziej aktualne i liczne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[8].
Naziemny grzyb mykoryzowy[3]. Występuje w lasach liściastych, zwłaszcza bukowych, na glebach wapiennych lub obojętnych, często w miejscach błotnistych, na gołej ziemi. Owocniki pojawiają się późno, rzadko przed początkiem sierpnia[4].
Znaczenie
edytujGrzyb jadalny[3]. Wśród gołąbków jadalne są wszystkie gatunki o łagodnym smaku, jednak ze względu na dużą ilość gatunków, trudności z ich rozróżnieniem i możliwością pomylenia z grzybami trującymi ich zbieranie zaleca się tylko doświadczonym grzybiarzom. Zasada, że grzyby o łagodnym smaku są jadalne, dotyczy tylko gołąbków, a i od niej istnieje wyjątek; łagodny gołąbek oliwkowy (Russula olivacea) powoduje poważne zaburzenia zdrowotne[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-10] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-02-10] (ang.).
- ↑ a b c d e Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 863–618, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h i j AH. Romagnesi, Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord, Mycobank, 1977, s. 1–998 [dostęp 2024-02-08] (fr.).
- ↑ Występowanie Russula chloroides na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-11] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-10] (pol.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 69, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Aktualne stanowiska Russula chloroides w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-11] (pol.).
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 15–21, 158, ISBN 83-85444-65-3.