Wikipedia

Roman Haubenstock-Ramati

polski i austriacki kompozytor żydowskiego pochodzenia

Roman Haubenstock – a od roku 1943 Roman Haubenstock-Ramati (ur. 27 lutego 1919 w Toniach[1], zm. 3 marca 1994 w Wiedniu)[2][3] – polski i austriacki kompozytor i grafik żydowskiego pochodzenia.

Roman Haubenstock-Ramati
Ilustracja
Roman Haubenstock - zdjęcie na świadectwie dojrzałości (maj 1937)
Data i miejsce urodzenia

27 lutego 1919
Tonie

Pochodzenie

żydowskie

Data i miejsce śmierci

3 marca 1994
Wiedeń

Instrumenty

skrzypce

Gatunki

muzyka poważna, muzyka współczesna

Zawód

kompozytor, grafik

Powiązania

Druga awangarda

Życiorys

edytuj

Urodził się w Toniach, podkrakowskiej wsi (wówczas gminie jednostkowej), dopiero od roku 1941 wcielonej w obszar Krakowa. Uczęszczał do II Państwowego Gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie gdzie złożył egzamin dojrzałości w 1937 r.[1] Następnie studiował muzykologię i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w krakowskim Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego grę skrzypcową i teorię muzyki u Stefana Schleichkorna. Następnie w latach 1934–1937 doskonalił grę na skrzypcach i studiował kompozycję pod kierunkiem Artura Malawskiego[2][3][4]. Od 1937 do 1940 był uczniem Józefa Kofflera, Tadeusza Zygfryda Kasserna, Seweryna Barbaga i Adama Sołtysa w konserwatorium Lwowskiego Towarzystwa Muzycznego[2][5][6].

W 1941 został aresztowany przez władze radzieckie pod zarzutem szpiegostwa i zesłany przez Odessę do Tomska – później amnestionowany dla możliwości wstąpienia jako muzyk wojskowy do Armii Andersa, z którą dotarł przez Turkmenistan, Afganistan, Iran, Irak i Jordanię do Palestyny w 1942 r.

Tutaj, podczas kilkuletniego pobytu – w 1943 r. przybrał drugi człon nazwiska – „Ramati”, występując już od tego momentu jako Roman Haubenstock-Ramati.

Po powrocie do Krakowa był redaktorem „Ruchu Muzycznego” (1947–1949), a następnie kierownikiem redakcji muzycznej krakowskiej rozgłośni Polskiego Radia (1948–1950)[2][5][6].

W 1952 wyemigrował z Polski do Izraela, gdzie założył Państwową Bibliotekę Muzyczną w Tel Awiwie. W latach 1954–1956 wykładał też kompozycję w Akademii Muzycznej, będąc jedynym kompozytorem awangardowym wśród wykładowców tej uczelni[2][5][6]. Muzyka, którą komponował w Izraelu, okazała się zdecydowanie zbyt zaawansowana i instrumentaliści nie potrafili jej wykonać[5]. Z pomocą przyszedł niemiecki muzykolog Heinrich Strobel, dzięki któremu w 1955 w Donaueschingen odbyło się prawykonanie Recitativo ed aria (Konzert für Cembalo und Orchester, 1954), które przyniosło Haubenstockowi-Ramatiemu pierwszy poważny sukces kompozytorski[5][6].

W 1957 przeniósł się do Paryża, gdzie pracował w studiu muzyki konkretnej Pierre’a Schaeffera[2][4][6]. Jesienią tego samego roku zamieszkał na stałe w Wiedniu, a w 1960 otrzymał obywatelstwo austriackie[2][6]. Do 1971 pracował w wydawnictwie muzycznym Universal Edition jako lektor i konsultant. W latach 1973–1989 był profesorem kompozycji w wiedeńskiej Hochschule für Musik und Darstellende Kunst, w której prowadził także Institut für Elektroakustik[2][5][6]. Wśród jego uczniów byli Beat Furrer[5], Edward Bogusławski, Bronisław Kazimierz Przybylski.

Był profesorem wizytującym w Yale i na uniwersytetach w Buenos Aires, Sztokholmie[4][5]. Prowadził też kursy kompozytorskie i współczesnej notacji muzycznej m.in. w Darmstadt (1964, 1965), Bilthoven (1967), Buenos Aires (1968), Tel-Awiwie (1967–1972), Sztokholmie (1969), San Francisco (1972)[2][3][6].

Za wybitne zasługi dla muzyki austriackiej został uhonorowany w 1981 nagrodą Großer Österreichischer Staatspreis für Musik[4].

Twórczość

edytuj

Jego twórczość, która wyrosła z tradycji drugiej szkoły wiedeńskiej[2][3][7], jest jej dodekafoniczną kontynuacją i rozwinięciem, poprzez stosowanie nowych technik kompozytorskich (aleatoryzm, sonorystyka) oraz muzyki konkretnej i elektroakustycznej[3][5][6][7]. Odrzucił dotychczasową logikę formy muzycznej i sens traktowania jej jako procesu. Zaproponował nowe rozwiązania formalne, np. otwartą formę mobilną (seria utworów zwanych mobilami), w której elementy można dowolnie ze sobą łączyć i zmieniać[2][3]. Powstała w ten sposób muzyka jest niezwykle obiektywna, abstrakcyjna, niepodobna do konwencjonalnej nowej muzyki[8]. Wprowadził też formę wielowarstwową, zestawiająca czynniki czasu i przestrzeni oraz ideę wielowymiarowości, rozumianej zarówno jako zwielokrotnienie muzycznych kształtów, jak i rozchodzenie się dźwięków w przestrzeni. Taką przestrzenną strukturę zastosował np. w operze Amerika (1966)[3][8].

W 1967 powstała pierwsza z trzech kompozycji orkiestrowych z cyklu Tableau, pomyślanych kalejdoskopowo, z muzyką rozwijającą się z kilku wątków fakturalnych, traktowanych niemal tematycznie. Partytury tych utworów oparte są na specyficznym zapisie: po prawej stronie jest koordynacyjny diagram partyturowy będący muzycznym uogólnieniem, z którego dyrygent korzysta w czasie wykonania, po lewej zaś – szczegółowe komentarze, mające formę mikrokompozycji realizowanych w najdrobniejszych szczegółach[2][8]. Innym rodzajem innowacji wprowadzonej przez Haubenstocka-Ramatiego w muzyce orkiestrowej były utwory o specyficznie dobranej obsadzie, ściszonej dynamice[8] i charakterystycznym dla jego idiomu subtelnym, eterycznym brzmieniu[7], świadczącym o wielkiej wrażliwości autora na barwę i atmosferę kompozycji[8].

W utworach chóralnych wykorzystał fakturę opartą nie tylko na śpiewie, ale również na mowie, z różnymi jej deformacjami i dynamiką (od szeptu do krzyku)[2]. W muzyce fortepianowej wprowadził niemal wszystkie kombinacje fakturalne i osiągnął nowy kształt dźwiękowy, dzięki deformacji spowodowanej masowym brzmieniem nawet 16 fortepianów równocześnie (cykl Miroirs)[2]. Utwory kameralne ujął w różnych, często zwielokrotnionych obsadowo formatach (np. seria Multiple), tworząc kompozycje niekonwencjonalne, odległe od stereotypów nowej muzyki kameralnej, a przy tym zapisane w sposób hermetyczny, wręcz elitarny[2].

Haubenstock-Ramati był najważniejszym europejskim pionierem graficznej notacji[7]. Stworzył i teoretycznie uzasadnił nowe formy zapisu grafiki muzycznej, w tym nowe konstrukcje rytmu, polegające na nawarstwieniu wartości zwykłych, podziałowych i tzw. irracjonalnych[2]. Tym samym stworzył często wykorzystywane w swojej twórczości modele[9], w których czas, podział rytmiczny i faktura podlegają nowym prawom kompozycyjnym[2]. Jego partytury graficzne są traktowane nie tylko jako muzyczny zapis utworów, ale i autonomiczne dzieła sztuki. Pierwszą ich wystawę zatytułowaną Musikalische Grafik zorganizował w Donaueschingen w 1959[5][6][7].

Życie prywatne

edytuj

Był synem Samuela (z zawodu rolnika) i Reginy z d. Gronner (zawarli związek małżeński dnia 20 lutego 1916 r. w Krakowie). Ich syn, Roman Haubenstock (ur. w Toniach, w domu nr 104) miał czworo rodzeństwa: dwóch starszych braci – Jana Jakuba i Józefa, oraz młodszych – siostrę Zofię i brata – Henryka[10]. Po powrocie do Polski w 1947 r., już jako Roman Haubenstock-Ramati – zawarł dnia 13 listopada 1948 r. w Krakowie związek małżeński z Emilią z d. Perlberger. Dnia 9 czerwca 1955 w Tel Awiwie urodził im się syn – Alexander[11].

Kompozycje

edytuj

(na podstawie materiałów źródłowych[2][3][6])

  • Trio smyczkowe nr 1 „Ricercari” (1948)
  • Bénédictions (Blessings) na sopran (wokaliza) i 9 instrumentów (1951)
  • Recitativo ed aria (Konzert für Cembalo und Orchester) (1954)
  • Studie in Form, grafika (1954)
  • Papageno’s Pocket-Size, koncert na dzwonki i orkiestrę (1956)
  • Les Symphonies de timbres na orkiestrę (1957)
  • Chants et prismes na orkiestrę (1957)
  • Exerque pour une symphonie na taśmę (1957)
  • Passacaille na taśmę (1957)
  • Chanson populaire na taśmę (1957)
  • L’amen de verre na taśmę (1957)
  • Ständchen sur le nom de Heinrich Strobel na orkiestrę (1958)
  • Petite musique de nuit, mobile na orkiestrę (1958)
  • Séquences [wersja I] na skrzypce i orkiestrę podzieloną na 4 grupy (1958)
  • Interpolation, mobile na flet (1, 2 lub 3 flety lub też nagrania na taśmie) (1958)
  • Liaisons, mobile na wibrafon i marimbafon dla 1 wykonawcy i taśmę lub dla 2 wykonawców (1958)
  • Séquences [wersja II] na skrzypce i na orkiestrę kameralną (1958-88)
  • Décisions, 10 grafik muzycznych na nieokreślone źródła dźwięku (1959-71)
  • Jeux 6, mobile dla 6 perkusistów (1960)
  • Credentials or „Think, Think Lucky” na głos (głos mówiony) i 8 instrumentalistów (1960)
  • Mobile for Shakespeare na głos i 6 instrumentalistów (1960)
  • Twice for Cathy na głos i taśmę (1960)
  • Prosa-Texte [wersja I] na 4 chóry recytujące (1962)
  • Prosa-Texte [wersja II] na 2 chóry recytujące i 2 plany na taśmie (1962)
  • Prosa-Texte [wersja III] na chór recytujący i 3 plany na taśmie (1962)
  • Vermutungen über ein dunkles Haus na 3 orkiestry, z tego dwie na uprzednio przygotowanej taśmie (1962-63)
  • Amerika, opera w 2 częściach; wg Franza Kafki (1962-64)
  • Jeux 2, mobile dla 2 perkusistów (1965)
  • Rounds dla 6 wykonawców (1965)
  • Multiple 1 na 2 instrumenty smyczkowe ad libitum (1965)
  • Multiple 2 na 3 instrumenty smyczkowe, 2 dęte drewniane i 2 dęte blaszane ad libitum (1965)
  • Multiple 3 na 2 instrumenty smyczkowe, 2 dęte drewniane i 2 dęte blaszane ad libitum (1965)
  • Multiple 4 na 1 instrument dęty drewniany i 1 dęty blaszany ad libitum (1965)
  • Multiple 5 na 1 instrument smyczkowy i 1 dęty drewniany ad libitum (1965)
  • Multiple 6 na 1 instrument smyczkowy i 1 dęty blaszany ad libitum (1965)
  • Klavierstücke I na fortepian (1965)
  • Alone 1, grafika na nieokreślony niski instrument i perkusję ad libitum (1965)
  • Jeux 4, mobile dla 4 perkusistów (1966)
  • Tableau I na orkiestrę (1967)
  • Psalm na orkiestrę (1967)
  • Symphonie „K” na orkiestrę (1967)
  • Comédie, anty-opera w jednym akcie wg Samuela Becketta (1967)
  • Catch 1 na 1 lub 2 klawesyny (1968)
  • Catch 2 na 1 lub 2 fortepiany (1968)
  • Divertimento, collage tekstowy kompozytora wg Platona i in., dla aktorów, tancerzy i (lub) mimów, 2 perkusistów, taśmę lub live electronics ad libitum (1968)
  • Alone 2, grafika na zespół (1969)
  • Batterie, grafika na perkusję (1969)
  • Describe na głos i fortepian (1969)
  • Tableau II na orkiestrę (1970)
  • Ludus musicalis, 12 modeli dla grup młodych muzyków i dla orkiestr szkolnych (1970)
  • Madrigal na 4-głosowy chór mieszany a cappella (1970)
  • Tableau III na orkiestrę (1971)
  • Multiple 7 na trąbkę i wiolonczelę (1971)
  • Konstellationen – mixed media, 25 arkuszy grafiki (1971)
  • In memoriam Igor Strawinsky, grafika na nieokreślony instrument (1971)
  • Chorographie I na 3 chóry a cappella (1971)
  • Act-if, grafika na zespół (1971)
  • Discours, grafika na gitarę i głos mówiony (1972)
  • Duo, grafika na gitarę i perkusję (1972)
  • Kreise, grafika na głos mówiony i perkusję (1972)
  • La sonnambula, grafika na śpiew mówiony i gitarę ad libitum (1972)
  • Frame, grafika na gitarę solo (1972)
  • Kammermusik na orkiestrę (1972)
  • Poetics I für James Joyce. The Moon Is Still Blue, grafika na zespół (1972)
  • Poetics II für James Joyce. Speload Mc, grafika na zespół (1972)
  • Solo, grafika na dowolny instrument strunowy (1972)
  • Concerto a tre na fortepian, puzon i perkusję (1973)
  • Kwartet smyczkowy nr 1 (1973)
  • Hexachord 1 i 2 na 1 lub 2 gitary (1973)
  • Shapes 1 na organy (1973)
  • Shapes 2 na organy, fortepian, klawesyn i czelestę dla 1, 2 lub 4 wykonawców (1973)
  • Pour piano, grafika (1973)
  • Sonans, grafika na zespół wokalny i taśmę lub live electronics ad libitum (1973)
  • Musik für 12 Instrumente (1974)
  • Concerto per archi (1975)
  • Sonata wiolonczelowa (1975)
  • Endless dla 7 wykonawców (1975)
  • Chordophonie 1, mobile na klawesyn (1976)
  • Chordophonie 2, mobile na klawikord (1976)
  • Symphonien na orkiestrę (1977)
  • Kwartet smyczkowy nr 2 (1977)
  • Song na perkusję (1978)
  • Self I na klarnet basowy (lub klarnet) i live electronics (1978)
  • Self II na saksofon altowy i live electronics (1978)
  • Polyphonien na 1-4 orkiestry lub orkiestrę z towarzyszeniem taśmy (1978)
  • Ulysses. Scenen einer Wanderung, balet – 12 obrazów na taśmę (1979)
  • Nocturnes I na orkiestrę (1981)
  • Nocturnes II na orkiestrę (1982)
  • Ohne Titel, grafika na organy (1983)
  • Sonate für Klavier (1983)
  • Musik für zwei Klaviere (1983-84)
  • Cantando dla 6 wykonawców (1984)
  • Mirrors/Miroirs I, mobile na 16 fortepianów (1984)
  • Mirrors/Miroirs II, mobile na 8 fortepianów (1984)
  • Mirrors/Miroirs III, mobile na 6 fortepianów (1984)
  • Schlossbergmusik, instalacja dźwiękowa (1984)
  • Nocturnes III na orkiestrę (1985)
  • Trio smyczkowe nr 2 (1985)
  • Enchaîné na kwartet saksofonowy (1985)
  • Für Kandinsky, trio na flet, obój i klarnet (1985)
  • Sottovoce na orkiestrę kameralną (1986)
  • Trio (Enchaîné II) na flet, obój i fortepian (1986)
  • Imaginaire na orkiestrę (1986-87)
  • Zeichen für S.B., grafika na solistów i orkiestrę instrumentów szarpanych (1987)
  • Beaubourg musique na orkiestrę kameralną (1988)
  • Cathédrale I na harfę solo (1988)
  • Cathédrale II, mobile na 2-16 harf (1988)
  • Extensions na 1 lub 2 marimby (1988)
  • For Boguslaw Schaeffer na flety, akordeon, perkusję, instrument klawiszowy i komputer (1989)
  • Deux préludes na gitarę (1989)
  • Invocations na orkiestrę kameralną (1990)
  • Pluriel [wersja I], mobile na 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (1991)
  • Pluriel [wersja II], mobile na skrzypce, altówkę i wiolonczelę (1991)
  • Pluriel [wersja III], mobile na skrzypce i altówkę (1991)
  • Pluriel [wersja IV], mobile na skrzypce i wiolonczelę (1991)
  • Pluriel [wersja V], mobile na altówkę i wiolonczelę (1991)
  • Tenebrae na taśmę (1991)
  • Tenebrae II na taśmę i fortepian (1991)
  • Adagio I na taśmę (1991)
  • Adagio II na saksofon i taśmę (1991)
  • Morendo na taśmę (1991)
  • Morendo II na flet i taśmę (1991)
  • Unruhiges Wohnen, balet (1991-92)
  • Nouvoletta I, mobile na flet, fortepian, perkusję i wiolonczelę (1992)
  • Nouvoletta II, mobile na flet, fortepian, perkusję i wiolonczelę (1992)
  • Nouvoletta II, mobile na flet, fortepian, perkusję i wiolonczelę (1992)
  • Nouvoletta III, mobile na flet, harfę, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992)
  • Nouvoletta IV, mobile na flet, perkusję, wiolonczelę i czelestę (lub klawesyn) (1992)
  • Nouvoletta V, mobile na flet, wiolonczelę i perkusję (1992)
  • Nouvoletta VI, mobile na flet, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992)
  • Nouvoletta VII, mobile na wiolonczelę, perkusję i czelestę (lub klawesyn) (1992)
  • Equilibre na zespół kameralny (1993)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Sprawozdanie Dyrekcji II. Państwowego Gimnazjum im. św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1934/5, 1935/6 i 1936/7, s. 48, Kraków, 1937.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r 102–105, Haubenstock-Ramati Roman, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna PWM, wyd. I, t. 4 HIJ część biograficzna, Kraków: PWM, 1993, ???, ISBN 83-224-0453-0.
  3. ↑ a b c d e f g h Monika Lichtenfeld, Reinhard Kager, Haubenstock-Ramati, Roman, Oxford Music Online. Grove Music Online, 20 stycznia 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.12539, via Oxford University Press [dostęp 2020-10-29] (ang.).
  4. ↑ a b c d Leon Tadeusz Błaszczyk, Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX I XX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 103, ISBN 978-83-939735-1-4.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Roman Haubenstock-Ramati [online], Universal Edition [dostęp 2020-10-29] (ang. • niem.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Roman Haubenstock-Ramati [online], Polskie Centrum Informacji Muzycznej, sierpień 2007 [dostęp 2020-10-29] (pol. • ang.).
  7. ↑ a b c d e Roman Haubenstock-Ramati [online], Map of Composers [dostęp 2020-10-29] (pol. • ang.).
  8. ↑ a b c d e Bernd Alois Zimmermann. W: Bogusław Schaeffer: Kompozytorzy XX wieku. T. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 70–73. ISBN 83-08-01859-9. (pol.).
  9. ↑ Thomas Schäfer, Roman Haubenstock-Ramati zum 100. Geburtstag Porträt eines Unbekannten [online], Deutschlandfunk Kultur, 28 lutego 2019 [dostęp 2020-10-29] (niem.).
  10. ↑ https://www.geni.com/people/Samuel-Haubenstock/6000000023129480960
  11. ↑ Haubenstock family [online], ics.uci.edu [dostęp 2024-04-25].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roman_Haubenstock-Ramati&oldid=74954491”